Morgunblaðið - 13.09.1970, Blaðsíða 10

10
MORGITNBL.AÐIÐ, SUNNUDAGUR 13. SBPT. 1970
-)c OBSERVER -j< OBSERVER * OBSERV
Sovétríkin og Berlín
Framundan eru viðræður, sem munu leiða í ljós
áform Rússa varðandi borgina
Eftir
Robert
Stephens
SAMNINGURINN miiU Sov-
étríkjanna og Vestur-Þýzka-
lainds, sem undirritaður var
fyrir sköramu þess efnia, að
ríkitn heiti því að beiita ekki
valdi til að breyta landamaeir-
um Mið-Evrópu, vax soguleg-
ur viðtourður, sem sermilega
á eftir að hafa miikil áhrif á
samskipti austurs og vesturs
í Evrópu.
Willy Brandt, kanzlari Vest
ur-Þýzkalands, gaf eiindregið
í skyn, eftir að hann sneri
heim eftir viðræðumar við
sovézku leiðtogana, sem lykt-
aði með undirritun eamnings-
ins, að mikilvægustu afleið-
mgamar myndu verða til-
slakaniir af hálfu Rússa í því
skyni að bæta úr ástandinu
varðandi Vestur-Berlín og
aukninig á efnahagssamvininu
milli Sovétríkjanna og fylgi-
ríkja þeirra anniars vegar og
VesturíEvrópu hins vegar.
Þessar skoðanir hafa styrkzt
eftir síðustu ræður Leonid
Brezhnevs, leiðtoga sovézka
kommúiniistaflokksinis, er kom
Þjóðverjum svo fyrir sjónir
í viðræðunum sem óumdeil-
anlega sá maður, er æðstur
væri í valdakerfinu í Kreml.
Fyrsta þolrauniin á áform
Rússa vairðandi Berlín kann
að eiga sér stað þegar næstu
vikur, þegar viðræður um
borgina eiga að hefjast að
nýju miili Sovétríkjanna og
Vesturveldanna, þ.e. Banda-
ríkjanina, Bretlands og Frakk
lands. í viðiræðunum um
Moskvusamningiiwn gerði
Brandt kanzlari sovézku leið-
togunum það ljóst, svo að
enginn vafi lék á, að staðfest-
inlg vestur-þýzka þingsins
væri komin undilr viðunandi
iausn á Berlínarmálinu. Sam-
tímis hikaði Brandt ekki við
að undirrita samndnginin sjálf
ur og hætta þanmig áliti sínu
ekki aðeins sem banzlari held
ur eimnig sem fyrrverandi
borgarstj óri Vestur-Berlínar,
er hefði pólitískar og persónu
legar skyldur gagnvart fram-
tíð borgarinnar, einis og mjög
hefði verið haldið á lofti. Síð-
ustu ræður Brezhnevs á op-
inberum vettvangi, þar sem
hann hefur borið mikið lof á
þýzk-sovézka saimminginn,
hafa orðið vestur-þýzkum
embættismöninum mikil
hvatning, sökum þess að þeir
telja, að með því hafi hann
lagt persónulega mikið að
veði fyrir að samningurinn
verði árangursríkur og að
hann hafi gert það í fullri
vitneskju um það, að slíkt
náiist ekki, nema hann bjóðist
til þess að slaka eittlhvað til
varðandi Berlín. Vestur-þýzka
stjómin treystir því, að sov-
ézku leiðtogamir geri sér
fulla grein fyrir tenigslum
milli samningsijis og Berlínar
vandamálsins, en henni er það
alls ekki í mun að miinna Sov-
étstjómina opinberlega á
þessi tengsl, sökum þess að
ekki er víst að slíkt yrði end-
anilega til gagns. Bonnstjóm-
in er undir það búin að bíða
og sjá, hvað gerist á fjór-
veldaráðstefnunni um Berlín.
Niðuristaða ráðstefnunwar
mun eininig verða gagnleg til
hliðsjónar, þegar ákvörðun
verður tekin um, hvort og
hvenær Brandt haldi þriðja
fundinn með Willi Stoph, for-
sætiisráðherra Austur-Þýzka-
lands.
Hvað Berlín snertir, vonast
Brandt og stjóm hanis til þess
að ná árangri í fjórum atrið-
um. Hann vonar, að eftirlit
Austur-Þjóðverja og Rússa
með flutningaleiðum tifl. borg-
arinnar verði talkmarkað
við heimi'ld til vitneskju um,
hver viðkomandi ferðamaður
sé, en hafi ekki heimild til
þess að neita neinum um leyfi
til þess að koma til borgar-
innar. Þá vill Brandt og
Willy Brandt
— Lausn Berlínardeilunnar
einn veigamesti þáttur
Moskvusamkomulagsins
stjórn hans, að íbúar Vestur-
Berlínar hafi sama rétt til
þess að heimsækja Austur-
Berlín og íbúar Sambandslýð-
veldisins hafa nú. Þriðja atr-
iðið er áframhaldandi dvöl
herliðs Bandamanina í Vest-
ur-Berlín og fjórða atriðið
er tilverugrundvöllur Vestur-
Berlínar eða með öðrum orð-
um, að áframhaldandi efna-
hagsleg, félagsleg og pólitísk
tengsl milli Vestur-Berlínar
og Vestur-Þýzkalands verði
viðurkennd. Ef Rússar og
Austur-Þjóðverjar hættu að
véfengja, að stjórnmálatengsl
séu fyrir hendi milli Vestur-
Berlínar og Bonn og tilveru
sambandsstofnania og rétt á
starfsemi á sambandsgrund-
velli í Vestur-Berlín, þá er
líklegt, að stjórnin í Bonn
myndi, án þess að á bæri,
draga úr pólitískri nærveru
sinini þar.
Brandt bíður þess einnig,
án þess að á beri, hvemig fer
um tilllögur hans um fjór-
veldafund Vesturveldanna
(þ.e. með þátttöku Banda-
rí'kjanna, Bretlands, Frakk-
lands og Vestur-Þýzkalands),
sem fjalla skuli um bætt sam
skipti og framtíðarihorfur í
því efni milli austurs og
vesturs í ljósi viðræðnia Þjóð
verja og Rússa. Vegnia þess
að svo klaufalega tókst til, að
fréttin um tillöguna kom
fyrst fram í b'laði, sem af mis-
gáningi hafði verið skýrt frá
henni, var tillögunni kulda-
lega tekið af forsetunum Nix-
on og Pompidou og þó eink-
um þeim síðamiefnda, enda
þótt forsætisráðherra Bret-
lands, Edward Heath, hefði
mikinn áhuga á slíkum fundi.
Það getur enn farið svo, að
slíkur fundur verði haldinn
siðari hluta október, er marg-
iir þjóðhöfðingjar og forsætis-
ráðherrar koma saman í að-
alstöðvum Sameinuðu þjóð-
anna í New York til þess að
halda hátíðlegt 25 ára afmæli
Sameinuðu þjóðann'a.
Svo virðist vera sem Brandt
sé mjög annt um að eyða
þeirri skoðun, að „Ostpoli-
ti;k“ hans, þ.e. nýja stefnan
gagnvart Austur-Evrópu sé
aðeins málefni Vestur-Þjóð-
verja einna. Hanin viill leggja
áherzlu á, að þetta skipti
máli fyrir öll Vesturveldin og
Vestur-Þýzkaland vilji fylgja
stefnu, sem sé í sam-
ræmi við bandalag Vestur-
landa og að hollusta við það
sé honnsteinn utanríkisstefnu
Vestur-Þýzkalalnds. Vestur-
Þjóðverjar vilja einnig eyða
þeirri hugmynd, að þeir séu
að reyna að einoka annað
hvort haginn eða byrðamar
af auknu verzlunar- og efna-
hagssamstarfi við Rússa, sem
þeir telja eitt hið mikilvæg-
asta, er leiða muni af stefnu
sinni.
Mikillsverð ályktun, sem
Brandt gaf í skyn, eftir að
hann kom heim frá Moskvu,
var sú, að sovézku leiðtog-
amir væru nú reiðubúnir til
þess að sætta sig við Efna-
hagsbandalag Evrópu, EBE,
sem staðreynd og þar á með-
al stækkun þess með aðild
Bretiands. Svo hefði mátt
skilja af sovézku leiðtogun-
um, að þek myndu ekki snú-
ast gegn stækkuðu EBE og að
þeir hefðu áhuga á því að
koma á efruahagssamvinnu
miilli EBE og Comecon (efna-
hagsbandalags Sovétríkj anna
og fylgiríkja þess).
Vestur-Þjóðverjar telja, að
flest áfortm, sem stungið hef-
ur verið upp á af Rússum
varðandi efnahagssamstarf
— flest þeirra felast einkum
í því að reisa iðiniaðarverk-
smiðjur í Sovétríkjunum •—
verði of stór verkefni fyrir
eitt land eða eitt fyrirtæki
eða iðngrein í einhverju
landi og þurfi því á þátttöku
annarra evrópskra fyrirtækja
og landa að halda. Vegna þess
að flest þessara áforma
krefjast ein'nig lánia til langs
tíma af framleiðendum, er
það Vestur-Þjóðverjum enn
frekari hvatning til þess að
dreifa ábyrgðinni á fleiri herð
ar.
Vestur-Þjóðverjar eru þeirr
ar skoðunar, að sovézku leið-
togarmir líti á hinn nýja samn
ing sem grundvöll fyrir
mi'kla aukninigu á efnaJhags-
samiskiptum austurs og vest-
urs. En á sama tíma leggja
þeir sig alla fram við að leið-
rétta þá skoðun, sem þeirn
finnst, að hafi breiðst út á
Vesturlöndum, vð vestur-
þýzka stjómin hafi tekið upp
Ostpóli'tík sírua vegna vonar-
innar um ríkulega fjárhags-
lega umbun frá einhverju
sovézku gósenlandi. Þeir
benda á, að viðskipti Vestur-
Þjóðverja við kommúnista-
löndin, Austur-Þýzkaland
ekki meðtalið, nemi aðeiins
4% af öllum útflutningi Vest-
ur-Þýzkalands og af þessu
séu aðeins 1,3% við Sovétrík-
in. Viðskiptin v.ið Austur-
Þýzkaland nemi um 2% af
heildarútflutninignium.
-)< OBSERVER -j< OBSERVER -j< OBSERVER -j<
Getur UNESCO stöðv-
að listaverkasmyglið ?
ÞAÐ er víst ekki haft í hámæluim
að mörg lönd, sem auðug eru að
fornminjum eða listafjársjóðum,
verða árlega fyrir þungum bú-
sifjum af völdurn manna, sem
stumda akipulögð listaverkarán
og hafa af því góða.r tekjur.
í Gúatemala er notazt við létt-
ar flugvélar og þyrlur til að
flytja stolin Maya-minnismerki
úr frumskóginum til Bandaríkj-
anna eða Evrópu. Stórar líkn-
eskjur eða aðrar fommenjar hafa
verið hlutaðar í sundur og flutt-
air með rækjutogurum frá Mex-
íkó til hafna eins og t. d. New
Orleans eða á vöruflutningabíl-
um undir landbúnaðarafurðum
eða öðrum varningi.
í fyrra lögðu tollyfirvöldin í
Houston í Texas hald á kassa,
sem merktur var með orðinu
„vélar“, og fundu í honum um
50 parta af Maya-mmnisvarða frá
Gúatemala. Hann átti að fara til
listasafns í Houston. Stjómvöld
í Gúatemala hafa krafizt þess, að
pörtunum verði skilað.
ítölum reifcnast svo til, að þar
í landi annist „tombarolis" (graf-
arræningjar) um 80 prósent af
öllum uppgrefti fomminja.
Stríðið milli ísraels og Araba-
rJkjanna hefur mjög stuðlað að
aolknu smygli frá Mið-Austur-
löndum. Lögmætir hópar al-
þjóðlegra fornleifafræðinga hafa
neitað að halda áfram uppgrefti
á hernumdu svæðunum án leyfis
frá Jórdan eða Arabíska sam-
bandslýðveldinu, og menn óttast,
að óheiðarlegir menn fari nú
ránshendi um þessi tilteknu
svæði.
Þetta voru einungis nokkur
dæmi.
AÐGERÐIR UNESCO
Til að stöðva þetta smygl sam-
þykktu sérfiræðmgar frá rúmlega
60 löndum, sem boðnir voru til
ráðstefnu í París af Menmnigar-
og vísindastofnun Sameinuðu
þjóðanma (UNESCO), nýlega
frumvarp tiil alþjóðlegs sátt-
mála um vemd memnimgarfjár-
sjóða aðildarríkjanna. Frumvairp-
ið verður lagt fyriir aðalfund
UNESCO í október til samþykkt-
ar, áðuir en það gengur áfram til
ríkisstjórna og þjóðþinga aðild-
arríkjanna til sitaðfestingar.
Sam/kvæmt sáttmálafrumvarp-
inu eiga viðunkenndir listafjár-
sjóðir og önnur menningarleg
verðniæti í fraimtíðin'ni að fá
„vegabréf", áður en þau verði
með löglegum hætti fliutt úr
heimalandi sínu. Útfluibningur án
slíkis leyfis verður þá bannaður,
en það mun aftur koma í veg
fyirir a@ söfn og aðrar stofnianiir
geti tileinkað sér muni, sem
fluttir hafa verið með ólögmæt-
um hætti frá öðru laudi.
f sáttmálanum ©r hins vegar
ekki gert ráð fyriir ströngu irnn-
flutningsieftirliti — m. a. vegna
þess að erfitt mundi neynast að
framfylgja slíku eftiirliti. Banda-
ríkin halda því t. d. líka fram, að
almennt inntflutningseftirlit með
listafjársjóðum mundi hafa í för
með sér, að beita yrði bandarís'k
um löguim til að framfylgja út-
flutninigslögum annarra landa.
Hvert það ríki, sem staðfestir
sáttmálann, á samt að Skuldbinda
sig ti'l að banna inntflutning á
menni'ngarverðmætuim, sem stol-
ið hetfur verið frá söfnum, og á
borgaralegum eða trúaxlegum
minnism'erkjum. Skortur á út-
flutningsleyfi frá heimalandinu
yrði sönniun þess, að um væri að
ræða muni sem atflað hefði verið
með ólöglegum hætti, og þá get-
ur heimalandið krafizt þess, að
innflutningslandi'ð leggi hald á
þá og síkili þeiim aftuir. Kaup-
endur Skulu fá sanngjarnar
Skaðabætur, hafi þeir - verið í
góðri trú.
SÖFNIN LOKA AUGUNUM
Nú er spurningin sú, hvort
sáttmálinn verði raunhæft og ár-
angursríkt vopn í bairáttunni við
rán menningarverðmæta í tifl-
teknum löndum. Á það eru ýms-
ir vantrúaðiir.
Gúatemala og önnur vanlþróuð
lönid skortir að jafnaði fjármagn
til að halda uppi viðhlitandi
gæzlu um menmingarfjársjóði
sína, og varla er þess að værnta,
að menin sem hafa haift drjúgar
tekjur af verzlun með «tolin
og smygluð menningairve'rðmæti
leggi þá starfsemi orðalaust á
hi'll'una.
Ekki bætir það úr skák, að
ekki einasta auðugir einkasafn-
arar, heldur einnig opinber söfn
vita, að þau eru að kaupa
,,volga“ muini, en láta ógert að
spyrja um uppruna þeinra. Þessi
staðreynd hetfur knúið mörg rí'ki
í Suðutr- og Mið-Ameríku til að
saka Bandaríkin uim „m'enningair-
lega heimsvaldastetfnu" á seinni
árum.
Satfn Pemnisylvaníu-háskóla var
og er undamteknimg í þessu efni,
því það gaf nýlega til kynona, að
fnamvegis mundi það ekki fcaupa
mennimgarverðmaeti, nema ná-
'kvæmar upplýsingar uim upp-
runa þeirra fyigdu. (Frá S. þ.).