Morgunblaðið - 13.09.1970, Blaðsíða 17

MORGUNBL.AÐIÐ, SUNNUDAGUR 13. SBPT. 1970
17
Hér sjáum við safn Einars Jónssonar frá nýju sjónarhorni eð a úr turni Hallgríniskirkju.
Ljósm. Þorgeir Pétursson.
■ i * <0~ *•- ^ ^ m & m , & gp ^ m ^ ^ ^
eykjavíkurbréf
Laugardagur 12. sept.
Leiklistar-
gagnrýni
Að sjálfsögðu kappkosta ís-
lenzku dagblöðin að hafa sem
bezta gagnrýnendur. Og líklega
er til dæmis bókmenntagagnrýni
meiri 1 islenzkum blöðum en títt
er í blöðum erlendis. Hitt er rétt,
að gagnrýnin er misjöfn að gæð-
um, enda eru gagnrýnendurnir
umdeildir. Að því er Morgun-
blaðið varðar þá reynir það auð
vitað á hverjum tima að hafa
sem bezta gagnrýnendur og tel-
ur sig raunar lengst af hafa haft
hina beztu, þótt einnig þeir séu
umdeildir.
Fram til þessa hefur blaðið þó
ekki haft leiklistargagnrýnanda,
sem sérmenntaður er í þeirri
grein, en nú hefur nýr leiklist-
argagnrýnandi verið ráðinn,
Þorvarður Helgason, sem hefur
mikla menntun í leiklistarmálum
og eru við hann bundnar mikl-
ar vonir. Nýtt leikár er að hefj-
ast og vonandi verður leiklistar-
arstarfsemin með jafn miklum
blóma eða meiri nú en hún hef-
ur áður verið.
Leikfélagsmenn hafa riðið á
vaðið með sýningu Spanskflug-
unnar. Er þar enn á ný á ferð-
inni gamli áhugamannaandinn,
þvi að hagnaðinum af sýning-
unni er varið til styrktar leik-
listarstarfsemi, byggingar borg-
arleikhúss, sem sannarlega þarf
að hefjast handa um, þvi að á
þann veg eiga borgararnir að
endurgjalda allt hið mikla starf,
sem leikarar Leikfélagsins hafa
innt af höndum til að auka
menningu og gleði borgarbúa og
raunar landsmanna allra.
Hækkanir
erlendis
Alþ j óðag jaldeyriss j óðurinn
hefur aðvarað meðlimaþjóðir sin
ar út af hinum miklu verðhækk-
unum og verðbólguþróun, sem
nú gengur yfir heiminn og er
oröið alvarlegt vandamál víðast
hvar. Bendir sjóðurinn á nauð-
syn þess, að víðtækar ráðstafan-
ir verði gerðar til að reyna að
draga úr verðbólguþróuninni.
Okkur Islendingum hættir til
að telja verðbólguþróun eitt-
hvert sérstakt fyrirbrigði hjá
okkur. Að vísu er ekki ástæða
til að gera lítið úr þeim erfið-
leikum, sem við eigum við að
etja I þessu efni, því að verð-
bólgan hefur verið meiri hér en
í nágrannalöndunum, þótt hún
sé ekki séríslenzkt fyrirbrigði.
Á því leikur enginn vafi,
að almenningur á íslandi er
reiðubúinn til að styðja ráðstaf-
anir, sem gera þarf til að
stemma stigu við áframhaldandi
verðbólguþróun. Slikar ráðstaf-
anir verða líka meginviðfangs-
efni þess þings, sem bráðlega
kemur saman, og um þetta efni
hefur verið fjallað af þingflokki
Sjálfstæðisflokksins, sem sat á
fundum fimmtudag og föstudag.
Launamenn gera sér ekki síð-
ur grein fyrir því en aðrir, að
það er þeirra hagur að stemma
stigu við áframhaldandi víxl-
hækkunum kaupgjalds og verð-
lags, og raunar er það furðulegt,
að þeir, sem telja sig umboðs-
menn hinna lægra launuðu,
skyldu halda fast við kröfuna
um fullar visitölubætur á laun-
um, þvi að allir vita, að þeir,
sem há laun hafa, fá miklu meiri
bætur með þeim hætti en hinir
láglaunuðu, þvi að hundraðs-
hlutaálagningin á launin er hin
sama, hvort sem þau eru há
eða lág. Ætti það þess vegna
að vera kappsmál láglauna-
manna, að vísitðlubætur legðust
ekki stöðugt á öll laun og rösk-
uðu þannig launahlutföllunum í
óhag hinum verr settu í þjóðfé-
laginu.
Hús Jóns
Sigurðssonar
Undanfarna mánuði hefur ver
ið unnið að endurbótum á húsi
Jóns Sigurðssonar í Kaupmanna
höfn, en svo sem kunnugt er, gaf
Carl Sæmundssen, stórkaupmað-
ur, íslenzka ríkinu þessa hús-
eign fyrir þremur árum.
1 viðtali við íslenzka sjón-
varpið fyrir skömmu skýrði Sig-
urður Bjarnason, sendiherra Is-
lands í Kaupmannahöfn, frá
fyrirhugaðri notkun hússins.
Þar verður fyrst og fremst kom-
ið fyrir ýmsum minjum um líf og
störf Jóns Sigurðssonar. Þar
verður einnig ibúð fyrir íslenzk
an fræðimann, sem dvelst um
skemmri eða lengri tíma í Kaup-
mannahöfn við vísinda- og rann-
sóknastörf. Þá verður í húsinu
ibúð fyrir islenzka prestinn i
Kaupmannahöfn, sem fyrirhug-
að er, að verði jafnframt fram-
kvæmdastjóri hússins. Is-
lendingafélagið og Félag is-
lenzkra námsmanna fá þar inni
með starfsemi sína í félagsheim-
ili, sem innréttað hefur verið í
húsinu. Breytingar og umbætur
á húsinu kosta um 12 milljónir
króna og munu menn sammála
um, að því fjármagni er vel var-
ið.
Fyrirsjáanlegt er, að Hús
Jóns Sigurðssonar í Kaupmanna
höfn verður miðstöð fyrir Is-
lendinga, sem þar eru búsettir,
við störf eða nám svo og þá,
sem koma til Hafnar til skemmri
dvalar. Það er vissulega vel til
fundið og óefað munu þeir Is-
lendingar, sem þangað koma,
verða þess varir, að þar eru
þeir á sögulegum og helgum stað.
1 þessu húsi lifði og starfaði Jón
Sigurðsson um langt árabil. Það
var því um langt skeið miðdep-
ill íslenzkrar sjálfstæðisbaráttu
og samastaður Islendinga í Höfn
fyrir einni öld. Nú er þetta hús
aftur komið í hendur Islending-
um og mun um langa framtíð
verða samkomustaður þeirra
landa okkar, sem dvelja í Dan-
mörku, þótt með öðrum hætti
verði en áður fyrr.
2000 íslendingar
Sjálfsagt gera menn sér al-
mennt ekki grein fyrir því,
hversu margir Islendingar eru að
jafnaði i Danmörku og þá sér-
staklega á Kaupmannahafnar-
svæðinu. Kunnugir menn telja,
að nú séu um 2000 íslendingar i
Kaupmannahöfn og nærliggj-
andi svæðum og er því óhætt að
fullyrða, að í Danmörku eru
a.m.k. 3000 Islendingar að stað-
aldri og jafnvel fleiri. Þessar töl
ur sýna, að enn er Danmörk og
þá sérstaklega Kaupmannahöfn
sá staður erlendis, sem laðar
flesta Islendinga til sín.
Þegar hafður er í huga sá
fjöldi Islendinga, sem leitar til
Kaupmannahafnar, til starfa,
náms, í ferðalögum, til lækninga
og annaira erinda, verður ljóst,
að full þörf er á því, að
islenzkur prestur sé þar starf-
andi. Fyrst eftir að sá háttur var
upp tekinn höfðu ýmsir á orði,
að af þessu leiddi óþarfa út-
gjöld, en reynslan hefur sýnt, að
svo er ekki.
Um nokkurra ára skeið hefur
séra Jónas Gíslason starfað í
Kaupmannahöfn að prestsstörf-
um og margvislegum öðrum
störfum. Hann hefur veitt þeim
Islendingum, sem leitað hafa til
Kaupmannahafnar til lækninga
og dvalizt þar á sjúkrahúsum,
kærkomna aðstoð svo og öðrum
þeím, sem hafa verið hjálpar
þurfi. Fyrir þetta starf hefur
séra Jónas Gíslason hlotið þakk
læti þeirra mörgu, sem hans að-
stoðar hafa notið. Hann hverf-
ur nú senn heim til íslands til
nýrra starfa hér og er vissu-
lega ástæða til að færa honum
þakkir fyrir hans mikla starf i
þágu Islendinga á erlendri
grund. Ungur prestur, séra
Hreinn Hjartarson tekur nú við
störfum séra Jónasar í Kaup-
mannahöfn og er ekki að efa, að
hann mun rækja þau af sömu
samvizkusemi og ósérplægni og
séra Jónas Gíslason.
Vatnsfjörður
Stundum er haft á orði, að
ferðalangar sýni litla nýjunga-
girni, þegar lagt er í sumar-
ferðalög. 1 Vatnsfirði á Barða-
strönd er til orðinn visir að nýj-
um ferðamannastað, sem vafa-
laust á eftir að njóta mikilla
vinsælda í framtíðinni. 1 fögru
umhverfi hefur verið byggður
lítill veitingaskáli með nokkrum
gistiherbergjum. Þar er silungs-
veiði í vatni og einnig laxveiði
og ágæt aðstaða til þess að koma
á fót margvislegri ferðamanna-
þjónustu.
Flókalundur i Vatnsfirði er
nú þegar vinsælt athvarf Vest-
firðinga allt frá Patreksfirði til
ísafjarðar. Ibúar byggðanna við
Vestfirði sækja á sunnudögum í
Vatnsfjörð með sama hætti og
Reykvíkingar halda til Þing-
valla og Hveragerðis. Þeir sem
koma lengra að geta ýmist ekið
vestur eftir Barðaströndinni eða
farið með bát frá Stykkishólmi
yfir Breiðafjörðinn að Brjáns-
læk með viðkomu í Flatey.
Raunar eru Vestfirðir ónumið
ferðamannasvæði fyrir íbúa ann
arra landshluta. Þó fjölgar
þeim stöðugt, sem leggja leið
sina þangað að sumarlagi og um
vetur til ísafjarðar til þess að
iðka skíðaíþrótt. En Horn-
strandir eru enn óþekktar flest-
um Islendingum og er það ekki
vansalaust.
Fegurð Vestfjarða er mikil og
stórbrotin. Þessi landshluti hef-
ur sterkari áhrif á ferðamenn
en flestir aðrir hlutar landsins.
í fögru og kyrru sumarveðri
stenzt ekkert samanburð við
Djúpið og það er ævintýri lík-
ast að koma í Vigur og ganga
um eyjuna. Þá verða menn að
gæta þess að stíga ekki ofan á
kollurnar, sem hvarvetna eru
ótrúlega spakar. Það er full
ástæða til að hvetja fólk til þess
að ferðast um Vestfirði og kynn
ast þeim. Enginn verður fyrir
vonbrigðum af því að eyða sum-
arleyfi sínu þar.
Stjórnmála-
viðburðir
liðins áratugar
Þegar litið er um öxl til
stjórnmálaviðburða liðins ára-
tugar, verður ljóst að ein merk-
ustu tímamót í þeim efnum, eru
tvímælalaust hin auknu sam-
skipti ríkisvaldsins við samtök
verkalýðs og vinnúveitenda,
vaxandi traust og minnkandi
tortryggni í milli þessara aðila.
Eins og margsinnis hefur verið
bent á, markaði júnísamkomu-
lagið 1968 þáttaskil í þessum
efnum og á næstu árum tókst að
verulegu leyti að forða þeim
hatrömmu stéttaátökum og verk
föllum, sem lengi áður höfðu sett
mark sitt á þjóðlífið og valdið
ómældu tjóni.
Þessi áfangi náðist ekki fyrir-
hafnarlaust. Þeir, sem um stjórn
völinn þéldu á þessu tímabili,
voru sakaðir um of mikla lin-
kind við verkalýðssamtökin og
forystumenn verkalýðsfélag-
anna hafa í tíma og ótima verið
sakaðir um að sitja á svikráð-
um við félagsmenn sina og um-
bjóðendur. Báðir þessir aðilar
létu slíkar ásakanir sem vind
um eyru þjóta, en héldu sínu
striki, með árangri, sem ótvírætt
varð þjóðinni allri til mikilla
hagsbóta og auðveldaði mjög að
takast á við þá erfiðu efna-
hagsörðugleika, sem að steðjuðu
á árunum 1967 og 1968.
1 þeim ummælum, sem Jóhann
Hafstein hefur viðhaft opinber-
lega eftir að hann tók við emb-
ætti forsætisráðherra, hefur
hann lagt ríka áherzlu á, að af
hálfu ríkisstjórnarinnar verði
haldið óbreyttri stefnu í þessum
efnum og leitað samstarfs við
hin öflugu stéttasamtök verka-
lýðs og vinnuveitenda um lausn
aðsteðjandl vandamála. Til
marks um það eru þær viðræð-
ur, sem nú fara fram milli ríkis-
stjórnarinnar og fulltrúa AI-
þýðusambands Islands og
Vinnuveitendasambandsins. Það
var eitt siðasta verk Bjarna
heitins Benediktssonar að leggja
til, að þessar viðræður færu
fram.
Enn við sama
heygarðshornið
Áður var á það minnt, að for-
ystumenn verkalýðssamtakanna
hefðu legið undir stöðugum
svikabrigzlum vegna viðleitni
þeirra og hlutdeildar í að eyða
tortryggni milli aðila og skapa
vaxandi traust. Þessi svikabrigzl
hafa fyrst og fremst komið úr
röðum kommúnista og þá aðal-
lega á siðum Þjóðviljans. Hafa
ritstjórar Þjóðviljans í engu
skeytt því, þótt tveir helztu for-
ystumenn þeirra í verkalýðs-
hreyfingunni, Eðvarð Sigurðs-
son og Guðmundur J. Guðmunds
son og þá aðallega hinn fyrr-
nefndi, hafi haft nokkra forystu
í þessum efnum.
Nú standa yfir, sem fyrr seg-
ir, viðræður um lausn verðbólgu
vandans og leiðir til þess að
tryggja að verulegu leyti þær
kjarabætur, sem um var samið í
kjarasamningunum sl. vor, en
um leið rekstrargrundvöll at-
vinnuveganna, svo að þeir þurfi
ekki á nýrri aðstoð frá hendi
ríkisvaldsins að halda. Frá því
að þessar viðræður hófust hafa
ritstjórar Þjóðviljans lagt sig
fram um að skapa tortryggni í
garð þessara viðræðna og birt
ósannar fregnir um, að fyrirhug-
að væri að hafa af verkalýðs-
samtökunum þær kjarabætur,
sem samið hefur verið um. Því
hefur verið haldið fram, að full-
trúar Alþýðusambandsins hefðu
ekkert „umboð" til þess að semja
um eitt eða annað og Þjóðvilja-
ritstjórarnir hafa verið afar
iðnir við að halda á loft hvers
kyns flugufregnum um þau
ódæðisverk, sem unnin væru af
forystumönnum Alþýðusam-
bandsins ásamt öðrum í þessum
viðræðum.
Fyllsta ástæða er til að vekja
athygli á þessari iðju Þjóðvilja-
manna og þeim óheilindum, sem
lýsa sér í skrifum þeirra. Þeir
menn, sem að þessum skrifum
standa, börðust gegn júnísam-
komulaginu 1964, þeir hafa lagzt
gegn öllum skynsamlegum kjara
'samningum, sem síðan hafa ver-
ið gerðir. Þeir hafa jafnan lagt
á það mikla áherzlu að egna til
ófriðar og verkfalla og þeir
gerðu sitt til þess að fá verka-
lýðshreyfinguna til að horf
ast ekki í augu við augljósar
staðreyndir á erfiðleikaárunum
miklu 1967 og 1968. Orð þeirra
voru jafnan höfð að engu og
svo verður væntanlega einnig
nú.
Almenningsálitið í landinu er
nú tvímælalaust mjög hliðhollt
ákveðnum ráðstöfunum til þess
að koma í veg fyrir að verð-
bólguskrúfan fari í fullan gang
á ný. Og nú sem fyrr veðja
skemmdarverkamenn Þjóðvilj-
ans á rangan hest.
Höfuðlaus her
Raunar þarf engan að undra
á því, þótt lítið samræmi sé í
orðum og gerðum hinna svo-
nefndu Alþýðubandalagsmanna.
Fylkingar þeirra eru sem höfuð-
laus her. Enginn veit í hvers
höndum hin raunverulega for-
ysta þessara stjórnmálasamtaka
liggur. Fyrir tveimur árum var
kjörinn nýr formaður fyrir þess
um samtökum, en til hans hefur
lítið heyrzt síðan nema þá helzt
um áramót. Síðustu fregnir
herma, að formaðurinn hyggist
taka sér búsetu norður i Skaga-
firði og gerast þar skólastjóri
unglingaskóla. Vafalaust er mað
urinn vel hæfur til þeirra verka,
en fátt lýsir betur ástandinu í
flokki hans, en einmitt það, að
hann leitar hælis úti á lands-
byggðinni í friðsömu starfi til
þess að vera viðs fjarri helzta
vettvangi stjórnmálaátakanna.
Þessi flótti formannsins er
væntanlega vísbending um, að
hann hefur ákveðið að yfirgefa
vigvöllinn og láta þá Lúðvík
Jósepsson og Magnús Kjartans-
son bítast um völdin. En sem
kunnugt er, þá er afbrýðisemi
Magnúsar í garð keppinauta
hans í röðum kommúnista slík,
að fyrir þeim er Þjóðviljinn lok-
að blað. Þeir fá þar hvergi nærri
að koma og þeirra er í engu get-
ið á síðum Þjóðviljans. Því fer
fjarri að valdabaráttunni innan
Kommúnistaflokksins, sem hófst
eftir að Einar Olgeirssön lét af
stjórnartaumunum, sé lokið.
Hún er þvert á móti að komast
á nýtt stig eítir að „formaður"
flokksins hefur að mestu látið af
stjórnmálaafskiptum -— fyrir
aldur fram, mundu sumir segjal1