Morgunblaðið - 11.10.1970, Side 13

MORGUNBLAÐIÐ; SUNNUDAGUR ll. OKTÓBER 1970
37
36
MORGUNBLAÐIÐ, SUNiNUDAGUR 11. OKTÓBER 1970
Nýjar vonir um
að hægt sé að
koma 1 veg fy rir
krabbamein
-X OBSERVER
eftir Bryan Silcock
BANDAs- lamd. PRAKK land LAV4t> SqyEP RlWllsl XAPAN
SARW ** ** ** *** **** *** ****
n&josr *** *** *** *** *** *** ■^li* *!«>!<■ •’Þ'ÍOJC ** **** *** **
LUN&U *** *** **** *** *** ** **** ** *** *** ****
mag-í *** ** *** ** **** *** ***
uruR * # * **** *? *
fZlSTlll- **** *** ** *? **
Tiðni krabbameins.
Frá óvernleg' — Mjög há.
hraðia í lömduim uim allan heim. Hanm
niotar litliar, cmeltamlegar pilliur við
raonBÓIkniriniair, sem hæigt er alð fylgjast
með er iþær flara um mieltiirjgiarkerfið.
Kom í ljiós, að niái'ð saimibainid er á milli
meltiragartíimianis, þanmiaibaiktierLuininiar ag'
kirabbaimeinis í rilstli. Má telja að við
séuim vel á veg tomin mieð að fiinina ráð
til að fyrirbyiggja þessa tegund krabba-
mein-s. Ráfðistiafianir í því samibaindi ættu
ektoi að vera eiinis erfiðar í fraimikivæmd
eims og mieð reytoinigar. Naegitogt gæti
verið alð borða ínikið af grænimieti o>g
brauðii cig dnaiga úr sytouirinieyzlu,
Það, seim ibvað miesta athyigli vetour
me@al vfeiinidiamianinianinia í samibandi við
krabbamein. i brjósti, er hve tíðni þess
miininikar eftir því sem aiuistar dreigur á
norðuríhveli heims. Tíðimin er hæst í N-
Amierífcu, t.d. eru 128 tilfelli á hverjar
liOO.ðöO tonur í Kamada, Tí'ðmin er eminilg
há í V-Evrópu, læig-ri í A-Evrópu oig í
Mið-Aislíu eriu aðieiiras uim 3'2 tilflelli á
hverjar 100.000 komur. Brjóstkriabbi er
mjög algenigur á mieðal niumraa og þetta
töldu lætoraar benda til þess, að eitthvað
saimband væri á mfilli ham og æxluiniar-
lífs kvenma. Barn'afjöldi vidðist enigiin
áhriif hafa, en atftur á mdti er talið, að
því fyrr sem toinur eiga sdtt fynsita barn,
þeim miuin miiranii sé hættam á brjóst-
krabba. Mataræöii getur eirairaig haft
áhrif, því að brjóstknaibbi er aigiengari
með'al feitra k'veraraa cig því gæti milkil
raeyzla fituríkrar fæðiu haft eiralhver
áhrif.
Horim'Ciniar hafa líika álhirif á brjóst-
krabba (þeir enu nobaðir til að iækiraa
haran). Ýmisir telja að honmómabneyt-
iragiar, seim eiga sér stað saimifara þuraig-
kvennia, sem byrjia kynlíf sibt uragar.
Einraig er tíðnin þrfe'var simnium meiri
hjá kömum, sem gifta sig oftar en eirau
sinrai. Hætst er tíðnin meðal vændis-
kverana og liauislátra kverana.
Rainmisóton'ir hafla sýmt, að þar sem
leghálskratobi er algeragur, er krabtoi í
kyniíærum karla einraig algenigur, einto-
uim kyTnlkn og taMð er að slímið, sem
myindaist uindir forihúðdinind, valdi mestu
Iþar uim og ýmisir velta fyrir sér hvort
það eigi eiraraig sök á lagíhálskratoban-
itm, Umskomiir fearlmienin flá aldrei kyn-
limgkraitaba og tíðni ieiglhálakriabba mieð-
al Gyðingafcyeminia er mitolu læigri. Þó
að hér sé um stertoar lítour að ræða, hef-
ur reynzt mjög erfitt að sanraa sambamd-
ið.
Allt bendir til að hreinilaeti isikipti
hér mitolu méli og það er miiklu auð-
veldara fyrir umistaoriran miairan að balda
sér hreinuim ’helidiur en hiran. Ýmislegt
bendir til þesis að taulkilð hreiralæti í raú-
tíma þjóðtfélagii baf-i orðið til að draiga
rnjög úr þessuim tegiunduim krabbameins,
t.d. hetflur tíðrain læiktaað uim helmirag í
Baradarilkjunuim á si. 25 ánum. Ekki er
eran vibad hvort autoið frjálsræði í kyn-
ferðismálum á ©fltir að thiaifia einhver
áhrif á tíðrai leighálskrabba.
Krabbairraeiin í barka er einis og rnaiga-
krabbi læfcnuim mikill leyndardómiur
og þeir sagja aö eragiri tegurad knabba-
meiras sé eiras breytileg hvað tfðnii siraertir
í hinuim ýmisiu löndum heiimis. Hér standa
læifcnar bctostaflega alveig á gati. í suim-
uim hlutiuim Asáu er barkakrafobi 200
simmuim algémigari en t.d. í Holiaindi. Það
eiraa, sem lætonuim hefutr tekizt að teiragja
við barkialkralbba er mitail áferagferaeyzla,
LÆKNAR og vísindamenn á sviði lækn-
isfræðinnar hafa nú um áratuga skeið
leitað þrotlaust að lækningu á
krabbameini. Þrátt fyrir það virðist
sem þeir séu nú litlu nær takmarkinu
en þeir voru fyrir 20 árum. En á sama
tíma og þeir hafa unnið dag og nótt í
rannsóknastofunum hefur þröngur hóp-
ur vísindamanna unnið með blað og
blýant á öðru sviði, sem gæti orðið
miklu vænlegra til árangurs í baráttu
gegn krabbameini, og það er hindrun
sjúkdómsins. Innan 20 ára er hugsanlegt
að hægt verði að fyrirbyggja allt að
80% af krabbameini.
Mieðtfriam strönd Iraras, sem liiggur að
Kaispíalhiaifi, ©nu þrjú hérautð mieð mjög
miiisimiuiraainidi lotftslaigi. Héraðið, siem
lenigst er til vietstuirs, er skógi vaxið og
vatnisrii/kit, og ‘þar eru rætatuð hrísgrjón
og te. Leragra til austurs er lctfislaigið
þurrara og þar er bómiull ræktuð. Þriðja
.héra'ðið er svo eran auistar og liggur
lenigra iran í laradið og þar er eyðimierk-
rarioftslaig.
Samifaria þeis'suim ioftislaigsimiuin, verður
viart við flurðiulagain rniuin á tíðni tonatoba-
mieiims í bartaa mielðial íbúarania. í fyrsta
héraðirau eru um 6 tilfelli á hverja
100.000 íbúa, í miðhéraðirau eru tilfell-
in ram 15 cig í þriðja héraðimu er talara
toomin upp í 50—70 tilfelli. Hver er
ástæðara?
Frá Kasp'íialbafi til Bretlarads er löin.g
leið og mainrai igæti fuindizt að sjúkdóm-
ar hirðiinig'janma í írara toæimu Bretum
Mtið við, ein það eru eiiintauim svoinia upp-
igötvamir, sam giet'a verið lyfeilliiran að
lauisn gáturaniar fyrir vísáradiamienninia.
íran er helduir ektai eiinia landitð, þar seim
tíðrai fcratabaimisinis er breytileg, t.d. má
raeflnia að dáraartala aif völdum miaigia-
krabba er allt að tviisvar sdraraum hærri
í ýmsum .héruðuim í Waies helduir en
anraars staðar í Breitlaradi.
En íþað er saimantourð'ur milli larada
og h'eimsálfa, sem leiðiir miisimuraáinn bezt
í Ijós. í siurnum löndum Afrí'ku er
krabbanrueiin í lifur allt að 1000 siraraum
algeragara era í viestræraum lömduim. I
Bretianidi ©r krabtoamein í riisfli 10
sinirauim aligenigara era í miörgum af-
Sketoktuim héruðium Afrítau.
Hér er ljóst, að adlt toeradiir til þess
að breytileigt uimhvertfi, mataræðii og
lífsvenjur hljóti að orsataa mitoið af
torabtoameiinisisjúikdómuim. Ef aðteiiras er
hæigt að taoimiaist að því í hrverjiu muraur-
iran er fóigiran, verð'Ur urant eð toiamia í
veg fyrir miikiið atf kratobameind.
Huigmiyradin uim, að huigsairalegt sé að
fyrirtoyiggjia margar tegumidir kiratoba-
meiras ©r í rauin cig veru byltirag á sviði
lætonistfræðiil'agTia staoðiama. Fyrir raotokr-
uim áruim þeklktist slíto buglsura efelki. All-
ir vorauðiu að hæigt ydðii að firaraa lætan-
imgu við toriaibbaimieinii, ©n ©ragum taom til
tauigair að 'heagt væri að fyrdribyiggja það.
Almieran læiknirag við krabbaimieiini virð-
ist ©ran lairagt uradiain, þó að haagt sé að
lætoraa eð'a kcmaist fyrir ýmds tiMelli.
Þó alð þararaig 'gæ'td sviartsýrai mieð'al
lætoinia, ©r miifcla bjartsýni að finina með-
al hinraa vfeiiiradiaimianiniaininia, sem virana
að raninisókrauiniuim er hér er um fjallað.
Frægasti sérfræðdiniguir Bireta á siviði
'krabbameinisraransókinia er prófessor
Ricbard Doll við Oxford-'hósikóla. Það
er hanra seim í félagi við Sir Austin
Bradford rctostiudidi saimibarad reykiragia
og lunigniakT'aibba. Fyrir stoömmu sagði
Doll í viðtali: „Ég tel alls ekiki ólíiklagt
að á niæstu 20 árium verðd uinint að kicm-
ast að því, hvatð ortiaikar krabbaimeiin í
ristli, maga, brjósti, bartoa cg leiglh,álsi.“
Með öðrum orðuim, það er touigsaratagt að
á raæstu áirram mumiuim við öðlaisit iþá þekto
i'nigiu, sem gerir cktour kteift alð fyrir-
byggja algeir.iguistu teigundir kratoba-
mieins. Vfeiradiaimieinin'irnir segjia, að ef
raoktorar af bráðiatoirgðiainiiðiurstöðium,
sem iþeir telj'a mijög raurasiæiar, staradist,
megi riekjia o.risaikir 80% allis kraibbameinis
ti'l umhverfisiras cg því eiigi að vera
hægt að fyrirbyigigja krabbamein.á raæstu
árum.
Horfurniar eru því stórkioisit'teiglar að
eirau uinidairastoyldu. Jafmivel þó a'ð björt-
uistu voradir víisiiindamararaairania rætist, verð
ur toammstoi 'elkki hœigt að nýta .alla mögiu-
ieikiaima. Hiradruiniin er mairaniseðliið oig
tragi til að láta af verajium og afraeitia
þælgiradu'm, vegnia lítillar áhættu, sem
þau kuiniraa að hiatfa í för mieð sér.
Hvergi toemuir þetta eiina skýrt fram
einis og eiramiitt í diaig í samibaradi við
reyitoiragar. Ef s'tóirteiga yrði dregiið úr
reykiiniguim, yrðii ihiæigt að minintoa um
40% krabbamieiras í toarlmöraraum oig 5%
í tooinium og þamiraiig stórlaektoa dáinar-
tölu af völdurn torabbamieiins., sem raú
hæikltoar stöðugt. Þatð er hugsaralegt að
þesisi tala sé rnieira að seigjia alltof lág
og að miklu meiri áraniguris væri hægt
að væinta, ef skipuileg hierferð yrði baf-
in geigrn reykinigium.
Lélagar uiradirtietotir almianirainigs og
hdras opirabieiria uim aiðigerðir giagn luinigna-
kraíbba hafla valdið miiklium vontoriiglð-
uim, en raranscteniir á tíðtoi Ihainis emu
dæmiigerðar fyrir aðferðirn'ar, seim vís-
iradamieminárniir raotia. Fyrist a'tbuiga þetiir
mismiuraainjdi tíðmii fcrabbaimieiras, sem
gæti veritð ábendiinig uim, að um taeim
áhrif uimhverfisi'nis sé að ræða. í sam-
bandi við luiragniaikrabbain.n var lagt til
gruiradvallar að rtey'toimigar toarlmiarana í
stórurn stíl byrjiuðu í hieimsstyrjöldiinni
fyrri, en luingraalkrabbiinin hjá þeim varð
eklki verulaga útbreiddur fyrr en 20
éruim S'íðar. Reykiragar kvieininia rar'ðu ekiki
veru liega útibreiddar fyrr ©n lörugu seirana
oig það er etótoi fyrr en raýiega að tíðni
luragnialkriabba fór að stóraiutoaist þeirra
á meðal.
í raransákrair sem þeissar þarf að
leggjia miikla vininiu, en miestiu ertfiðleik-
arnir eru í Iþví fólgnir, a(ð aíla áreiðan-
lagra talnia frá hinium ýrasiu lömidum
hieimis. í isulmum tiltfelluim igetuir þó vfe-
iradaimiaiðuiriran aiuðveldlega gtetið sér
raototouð önulgglaga til uim siaimlband uim-
hverfis cg isjútedóms. Þaoraig var t.d.
með luinigniakrabbainin og samiband hans
við reýkiragar. í Kasmdr tók það lækma
ðtokd lamigain tíma að tetngjia hiúðkrabba
á maiga og lærum við þairan varaa íbúarana
að bera heit iaoi í potouim uta-n á sér að
vetrarlaigi til aið halda á sér hiita.
Erfiðiastar enu ranraisótolniir á kraibba-
medrai í malt'inigartfaerakierfirau. Raiumlhæf
getgáta er, að mataræíði eiigi þar hlut að
máli, en imiöguleitoamir ©ru raæistum
óteljiairadi. Hér er það, seim nátoivæmia.r
tölfræðiileigar rararasókinir stoipta hvað
mesitiu raáii. Tölfræðileiga er aldrei hsegt
að sairaraa orsök, aðteiras samiband, en t.d.
í s'amibaradi við luiragniatorabbaran, voru rok
að sambairadi svo 'sterto, iað 'hægt var að
ákve'ða reykinigar aem orsiölk.
Aute luragniakrabiba ©ru tvær aðrar
teguindir krabbamieinis, sem algeragastar
eru í nútíim'a þjóðifélaigi á Vesturlöindum.
Það er kraWbi í ristli oig brjóisti. Kraibbi
í ristli kemur næst á eftir lungnakrabba
hivatö tíðirai dauðsiflalla af völdum kr-aibba-
rneinis snleirtir, eða ram 112% í Br'etlandi og
taliam í Baradairíkjiuimutm er svipuið. I
Afritou er tailan aftur á móti óveruleg.
Þar eð dániarta'la mieðal h'vítra miarania
oig blialkfcra í Baindarífcij'uiraum er sú sama,
má giaiöga út frá því vísu að ihiöruradsliit-
ur stoipti Ihér eiklkii máli, heldiur lítfsveirajur
og uimlhverfli. En hvað er það, sem hér
er að verlki? Dr. Deraiis Burtoitt hjá
Brezka sjúfcdóimisra'nra'sctoraaráðdnu vimn-
ur raú að rara.nisólkin mjög lathygilisverðs
atriðiis á þeeisu sviði. Að áldti hams get-
ur hairðilífi koimið bér mijög við sögiu.
Þar sem mjöig lítið er af óimeltamteig-
uim eflraum í tilibúinrai fæðu á Ves'tur-
löndium, hetfur það í tför með siér að mat-
urinin er miltolu leragur að faira í igagn-
uim mieltiinlgartfæralklerfiiið heldur en þar,
sem um fruim'stæð'a.ri fæðu er að ræða.
Meðalmeltiinig'artími Evrópuibúa er því
mitolu leragri era t.d. hjá Afrílkuibú'a í af-
stoetakt'U héraði. Þessi muraur igetur ver-
ið mjög m'itoilvæigur. Hirain laragi mieltirug-
artími eytour irrajög áhrifamiátt fcraibba-
mieirasvaldaindi 'harlkiíraógeinia, sem í melt-
inigarfæratoerfinu tourania a!ð veira, oig gef-
ur enintfremur batateríuim í þarmiiraum
leragri tóma til að framleiiða þesisa toark-
íraótgieina.
Sú staörteyrad,, að krialbbamieiin í ristli
og oradalþarmi er aligeragaist, en mjög
sjaldgaeft í görraum, styður þé toemraiiragu
að iraeltóragartímiran oig þarmaíbalkteríain
skipti hér miklu imláli. í riistliirauim stenid-
ur fæðain oift leragi við og þar er mikið
atf baktterfíiuim, en lítið er af bate'teríuim í
srraágörrauim oig þar stemduir fæðam stutt
við.
Burkitt er nú að naranisakia mieltinigar-
um, séu verndaindii .geigin ikrabbiameiinii. Og
kanraslki verður einihverin tímia í frarn-
'tíðirarai hæigt að fyrirbyggjia brjóst-
kralbba með verksmiiðjuframieiddum
þunigun'arhortmióniuim. Hugsairaleigt er a@
Pillara hafi eintover ámóta áhrif, því að
Ostrogen, sieim flestar taguradir Pillumin-
ar iraraitoaldia, dreigur úr um helmiragi
alls brjósttorabba. Próflasisor Dodl hetfiur
saigt, að j'aifnmiiklar líkur séu á að Pillan
verndi igegn krabbameini, eiras ag að
hún valdi því.
Eins og við höfuim áður saigt hér að
framara, er kraibbamein í luraguim, ristli
og brjósti talið starada í beirau s'amibaradi
við lifraaðlarto.æititi í inútíma þjóðfélaigi.
Allt öðru máli geignir með maigiakrabba.
í Baindarítojuraum læikkiaiði tóðni toairas um
40% á sl. 12 ánuim og svipalða sögu er
a'ð segja um Bretlamd. I Jiapain er malga-
krabbi hiras vegar algeragasta tegund
krabbameiras eða um 160 atf 100.000. í
Bretla/ndi hefur Mka orðið vart miamuin-
ar í tíðnii miaigatorabba milli aiuisturs og
vesturs. Eiraniiig hetfur kiomið í ljós, að
magakrabbi er algeragastur meðal fá-
tætera. Vísindamöninium hetfur þó í þessu
tilfelli algerleiga mi»tetoizt að fimmia hvað
það er, sem veldur miaigakriabba. Ýmsar
igetigátur hafa kiomið fram í þeisisiu sam-
baradi, ©iras og t.d. að mikil nieyzla reyktr
ar fæðu s'é orsötoin fyrdir hiárri tíðrai í
Firanlandi og á ísliaradi og MtffiS sialt í
fæðu í Japan, em röitosemdirmiar eru mjög
veitoar oig taldar ciáreiðamleigar.
Lætonium hetfur geragið beitur í s'am-
baradi við rainirasótonir á krabbameirai í
leghálsi og þó að allar niðurstiöðiur liggi
elktoi fyrir, er aðalorsökiin funidin og hún
er kyramiöik. Lætomar hatfa fuindið, að
ieglhálstorabbi er algemigastur meðal
Hættain á bartoakrabba tojá fólfci, sem
neytir þriðjurags úr flöstou á dag, er 10
sinnuim meiri en hjá biindiindisfólki, en
sambandið við mikl:. dryiktojiu firanst
jatfrat á stöðum, þar sem tíðrai er há og
þar sem bún er l'ág, og því igetur hún
©toki verið o.rsöikim fyrir hiraum mdkla
rnuin um allan heiim.
Þó að miikillar bjiartsýni gæti á rraeðal
vísindiamammia, á enn etftir að afla
ólbem/j'u upplýsiraga. T.d. er það raetfmt,
að af þúsurad ritgeriðum um krabba-
rnieiirasTairansófcnir fjallaði aiðieiras ein um
fyrirtbyggj'anöi rainm'SÓknir. Þegar teikið
er tillit til huigsamleigs áranigurs slítora
rainmisótoraa, virðist miarani að hér sé um
mikiinin miisstoilrairag vísiradamiamna að
ræða.
Peningar eiindr iraunu etefcert flýta
fyrir .þess'uim ranmisóknum. Það, siem
varatar fyrst og frtarrast, er meiri maran-
stoapur og fleiri ferskar huigmyndir. Þeg-
ar þær 'hafia verið kynintar, kiomia pen-
ingamir fyrst að gagni til að toosta um-
faragsmiiklar ranmisókrair, sem na'U'ðsynleg
ar eru. Luiniginiakrabbinm oig söminiuð
temgsl haras við reykimigar hatfa sýnt
hvalð þeir, sem vinna að hindrun sj'úk-
dómisins, geta áorikað. Það er því full
ástæða til að æfl.a, að þessi hlið fcrabba-
m'einsrairansótoniaminia eigi eiras miikimn rétt
á sér, eiras og leitiin að lætorairagu. En eins
og eintover lælknir sagði eiktei alls fyrir
löragu: „Jafravel þótt við fyraduim ráð til
að fyrirbyggja allar teiguinidir krabba-
rraeinis, myndi Iþað liitlu breyfca um Mfs-
sfceið maranisins, því að það er racg amm-
að til að deyja úr.“ Ekki eru þó allir
á sama máli, því að prófessor Doll segir,
að krabba'meiin toasti þaran, sem úr því
deyr, um 11 ár af lífsatoeiði haras.