Morgunblaðið - 25.10.1970, Blaðsíða 7

MORGUNBLAfMÐ, SUNNUDAGUR 25. OKTÓBER 1970
31
Görðum og hafði búið þar. En
geta má þess, að 1598 varð
prestlaust i Seltjarnarnessþing
um og má vera að séra Jón
hafi verið settur til að þjóna
þvi prestakalli, ásamt sínu, og
þá hafi honum þótt öruggara
að sitja í Laugarnesi, vegna
þess að málið út af því var að
komast á lokastig. En ekki hef
ir séra Jón búið nema eitt ár í
Laugarnesi, þvi að árið 1600
voru Seltjarnarnessþing veitt
séra Hallkeli Stefánssyni og
settist hann að í Laugarnesi.
Eftir það er séra Jón í Görð-
um til dauðadags og er greftr-
aður þar, eins og áður er sagt.
Þórolfur Eyolfsson virðist
ekki hafa verið neinn skörung-
ur og mun hann hafa beitt séra
Jóni Krákssyni fyrir sig í mál
um sinum. Hann mun hafa búið
á Hjalla eftir föður sinn, en í
elli sinni er hann kominn. að
Suðurreykjum í Mosfellssveit
til Þorvarðar sonar síns, er
þar bjó. Þar mun Þórolfur svo
hafa andast. Engar sögur fara
af Þorvarði nema hvað hann
kemur við ættartölur. Af fólki
úr þessari ætt hafa víst aðeins
þær mæðgurnar, Jarþrúður og
Margrét, kona Gísla Hákonar-
sonar, átt heima i Laugarnesi.
—O—
Á löngum tíma var ég að rek
ast á það hvað eftir annað, og
i mörgum heimildum, að Jar-
þrúður hefði andast 1606 og
væri grafin að Mosfelli í Mos-
fellssveit, og þar væri leg-
steinn á leiði hennar. Mér
fannst þetta dálítið einkenni-
legt og hvarflaði að mér -hvað
eftir annað, að eitthvað sögu
legt mundi fylgja þessum leg-
steini. Ég vissi að Matthías
Þórðarson hafði skoðað stein-
inn og lesið letrið á honum og
birt skýrslu um það í Árbók
Fornleifafélagsins 1909. 1 þeirri
skýrslu segir svo:
Steinn í 2 hlutum, mun vanta
á milli. Efni mjög gljúpt hraun
grýti. Efra brotið er 90 cm. á
lengd, hið neðra 58 cm.; breidd
Framhald á bls. 41
Árni Óla:
Gamall legsteinn
í Mosfellskirkjugarði
smjörlíki hf.
Margir nafnkunnir menn
hafa verið eigendur Laugar-
ness, en tignastur þeirra (að
undanteknum kónginum), mun
hafa verið Ögmundur biskup
Pálsson i Skálholti. Hann
keypti jörðina árið 1520 af Páli
lögmanni Vigfússyni á Hlíðar-
enda.
Um þær mundir var Ásdís
■wm
iwíp
Fxí'* *
4 gá'
:'.m.

íj
■

mm
systir biskups húsfreyja á
Hjalla í Ölfusi. Hún var gift
Eyolfi Jónssyni, sem Steinn
Dofri telur að muni hafa ver-
ið kominn af mikilmenninu
Teiti Gunnlaugssyni ríka í
Bjarnanesi, sem var lögmaður
1435—1455. Hann er kunnast-
ur vegna þess, að hann fór
ásamt Þorvarði Loftssyni á
Möðruvöllum suður í Skálholt
1433; handtóku þeir þá Jón
biskup Gerreksson og komu
honum fyrir kattarnef með því
að drekkja honum í Brúará.
Þau hjónin á Hjalla, Ásdis
og Eyolfur, áttu sjö börn og
var elztur sonur, er Sigmund-
ur hét. Hann var orðinn prest-
ur í Vallanesi 1530, en fékk
Hítardal árið eftir. Ögmundur
biskup lét kjósa hann eftir-
mann sinn á biskupsstóli og
sigldi Sigmundur 1537 og tók
biskupsvígslu í Niðarósi. Segir
sagan, að nóttina eftir vigsluna
hafi honum þótt koma kona að
sér og segja: „Ef þú ert
biskup 20 nætur, þá ríkir þú
20 ár.“ En morguninn eftir hafði
hann tekið illkynjað fótar-
mein og dró það hann til bana
19. nóttina eftir vígsluna.
Annar sonur þeirra Ásdísar
og Eyolfs hét Þórolfur. Hann
fékk þeirrár konu er Margrét
hét og var dóttir Erlends lög-
manns Þorvarðssonar á
Strönd í Selvogi. Þá gaf Ög-
mundur honum til konu-
mundar jarðirnar Laugar-
nes og Engey. Getur hér að-
eins tveggja barna þeirra Þór-
olfs, Þorvarðar, sem lengi bjó
að Suðurreykjum í Mosfells-
sveit og Jarþrúðar, er giftist
séra Jóni Krákssyni, hálfbróð
ur Guðbrands biskups Þorláks
sonar á Hólum.
Séra Jón Kráksson var
fæddur um 1533 og varð prest-
ur mjög ungur. Er sagt að
hann hafi verið seinasti prest-
ur sem Jón biskup Arason á
Hólum vigði og hafi það gerzt
sama árið sem biskup var tek-
inn af lífi. Telja sumir að þetta
geti verið rétt. Séra Jón var
fyrst prestur í Hvammi í Lax-
árdal, en Garða á Álftanesi
fékk hann 1566 og hélt þá til
1618. Sonur þeirra Jarþrúðar
var séra Ólafur, sem tók við
prestakallinu af föður sínum,
„þótti hann fyrir öðrum prest-
um, vinsæll maður og góðgerða
samur" og var aldrei við kven
mann kenndur. — Annan son
áttu þau er Sturla hét og telja
sumir að hann hafi átti heima í
Laugarnesi. Svo áttu þau eina
dóttur, Margréti, sem gift var
Gísla lögmanni Hákonarsyni,
sem talinn var mestur höfðingi
hér á landi á sinni tíð. Þau
bjuggu fyrst í Laugarnesi fram
til 1618, en síðan i Bræðra-
tungu.
í visitatíu Brynjolfs biskups
Sveinssonar að Görðum á Álfta
nesi 14. ágúst 1642, er þess get-
ið, að legsteinn séra Jóns
Krákssonar sé þar innan
kirkju og á höggvin grafskrift
með dánardægri 3. marz 1622.
—O—
Þegar Ögmundur var fallinn
frá, hófust harðvítugar deilur
og málaferli út af því hver
væri réttur eigandi Laugarness
og Engeyjar, og stóðu þessi
málaferli í 45 ár. Hófst þetta
með því, að Páll lögmaður Vig-
fússon lýsti yfir þvi undir
votta á Alþingi, að hann hefði
aldrei ætlað sér að halda samn
inginn við Ögmund biskup
„sökum ofríkis hans.“ Og 1554
krafðist hann þess á Alþingi,
að sér yrðu dæmdar þessar jarð
ir sem arfur eftir föður sinn.
Sló hann svo eign sinni á þær,
en alþingisdómur ákvað, að
hann mætti halda jörðunum,
þar til Þórólfur gæti leitt lög-
leg vitni að því, að Páll hefði
gert löglegan samning við Ög-
mund biskup með vottum og
handsölum.
Páll lögmaður andaðist 1570
og voru lögerfingjar hans syst
ur hans, þær Guðríður í Ási i
Holtum og Anna á Stóruborg.
Voru gerð skipti milli þeirra og
komu Laugarnes og Engey í
hlut Önnu. Og þá lagði
Magnús, sonur þeirra Önnu og
Barna-Hjalta, jarðirnar undir
sig.
Árið 1572 kærði svo Þórolf-
ur Eyolfsson það að Magnús
héldi jörðunum fyrir sér. Bar
hann fram bréf, með ósködd-
uðu innsigli Ögmundar bisk-
ups um að biskup gaf honum
þessar jarðir, er hann hafði
keypt af Páli lögmanni. Virtist
nú dómsmönnum sem þetta
væru fullgild skilríki og
dæmdu að Þórolfur mætti „jörð
ina Laugarnes að sér taka og
henni bíhalda." Árið 1599
flyzt svo séra Jón Kráksson
að Laugarnesi. Kærði þá
Magnús Hjaltason enn um jarð
irnar, en séra Jón lagði fram
dóminn þar sem Þórolfi var
fengið Laugarnes til ævilangr-
ar eignar. Þá hélt Magnús því
fram, að svo hefði ekki verið
um Engey, en ályktun dóms-
manna var sú, að báðar jarð-
irnar skyldu standa þar sem
komnar væru, hjá erfingjum
Þórolfs.
Hvernig stóð á þvi, að séra
Jón skyldi flytjast að Laugar-
nesi. Hann var prestur í
Hvað segir kokkurínn
um Jurta?
-,,Ég er alltaf ánægður með árang-
urinn, þegar ég nota Jurta-smjör-
líki. Jurta er bragðgott og laðar
fram Ijúffengan keim af öllum mat.
Þess vegna mæli ég eindregið með
Jurta smjörlíki.“