Morgunblaðið - 25.10.1970, Blaðsíða 10

34
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 25. OKTÓBER 1970
Griðastaður úr alfaraleið
- eðaskáliumþjóðbrautþvera?
kostir, sem birtast einatt I fá-
breytni atvinnulífs og bágbor-
inni menntunaraðstöðu, sem oft
vega þar þyngra á metunum.
Ræða Jóns Baldvins Hannibals
sonar, skólameistara við setn-
*
ingu Menntaskólans á Isafirði
Menntaskólinn á ísafirði var
settnr í fyrsta sinn við hátíð-
lega athöfn í Alþýðuhúsinu á
ísafirði laugardaginn 3. október
sl. f upphafi minntist skólameist
ari Aðalhjarnar Tryggvasonar,
kennara, er lézt s.I. sumar og
Ias kveð.jur og árnaðaróskir, er
skólanum höfðu horizt. Ragnar
H. Ragnar, skólastjóri Tónlist-
arskóla ísafjarðar, stjórnaði al-
mennum söng í upphafi og við
lok hátíðarinnar og Guðrún Tóm
asdóttir, söngkona, flutti ís-
lenzk þjóðlög við undirleik ÓI-
afs Vignis Albertssonar. Að Iok
inni setningarrieðu skólameist-
ara fluttu þeir ávörp Jón Guð-
laugur Magnússon, bæjarstjóri
ísfirðinga og Björn Bjarnason,
rektor Menntaskólans við Tjörn
ina. Að setningarathöfn lokinni
skoðuðu gestir skólahúsnæðið
og heimavist í fylgd skólameist
ara og kennara. Hér fer á eftir
setningarræða skólameistara:
Að fjórum árum liðnum munu
íslendingar minnast þess, að 11
aldir eru liðnar frá upphafi Is-
landsbyggðar. Þá verður vænt-
anlega mikið um dýrðir. Hátíða
höld og hátiðaræður um prúð-
búna knerri og hetjur, sem riðu
um héruð. Hátíðaræður, sem ná
frá landnámstíð fram á líðandi
stund, eru nú einu sinni okkar
sérgrein.
En í það mund, sem þjóðin
býst til að halda upp á Islands
þúsund ár og einni öld betur,
mun fámennur hópur nýstúd-
enta frá Menntaskólanum á ísa-
firði væntanlega kveðja skóla
sinn og lærifeður og leggja út
í lifið með nesti og nýja skó.
Þess vegna erum við hér sam
an komin í dag, að við viljum
árna fararheilla þessum hópi
ungra manna og kvenna, sem í
dag leggja upp í leiðangur eft
ir hinum þrönga menntavegi.
Þau verða brautryðjendur hins
nýja skóla. Og svo svartsýnum
leyfist engum að vera í dag, að
ætla, að ekki muni einhverjir
þeirra skila sér í áfangastað á
tilsettum tíma.
Trúlega getum við öll tekið
undir með skáldinu og fræði-
manninum í Árnasafni, er hann
segir:
Við hliðið mitt ég heimanbúinn
stend
á himni ljómar dagsins gullna
rönd;
sú gjöf mér væri gleðilegust
send
að góður vinnudagur færi í
hönd.
Ég aftanskinið óttasleginn lít
ef ekki dagsins próf ég staðizt
get,
að mjakast hafi ennþá út um fet
þess akurlendis jaðar sem ég
brýt.
Við vitum ekki, hvort það
verður gamla skólabyggingin
við Aðalstræti, sem þeir kveðja
á því herrans ári 1974, eða nýtt
musteri af steini og gleri, sem
enn er ekki vitað, hvar muni
rísa af grunni.
En við væntum þess, að þessi
CHLORIDE
RAFGEYMAR
HINÍR VÍÐURKENDU
RAFGEYMAR
ERU FÁANLEGÍR í
ÖLLUM KAUPFELÖGUM 0G
BÍFREIÐAVÖRUVERZLUNUM.
33. kynslóð landnámsmanna á
Islandi hafi þá helgað sér nýtt
landnám — ef ekki með eldi,
þá í sveita síns andlits — og
að það marki einhver spor í
menningarviðleitni okkar byggð
arlags og þjóðarinnar allrar.
FJARSTÆÐUKENNDIR
HUGARÓRAR?
Þegar hugmyndinni um
menntaskóla á Vestfjörðum var
fyrst hreyft í alvöru á hinu
háa Alþingi fyrir nær aldar-
fjórðungi síðan, urðu margir
gætnir menn og grandvarir til
þess að vara við svo fjarstæðu
kenndum hugarórum. Þótti mörg
um sem fiskimenn og búand-
karlar gerðu sig helzti digra
með slíkum tillöguflutningi.
Hvar eru nemendurnir? var
spurt. Eru ekki Vestfirðir að
fara í eyði og þeir Vestfirðing
ar, sem einhver töggur er í,
setztir að allsnægtaborði menn-
ingarinnar suður með sjó? Eða
hvaða kennarar halda menn, að
vilji ótilneyddir hverfa í út-
legð í fásinnið á þennan hjara
veraldar? Eða hvað halda menn
að það kosti að halda uppi svo
dýrum skóla fyrir fáeinar hræð
ur?
Síðastnefndu röksemdina get-
um við að vísu látið okkur i
léttu rúmi liggja: Vestfirðingar
leggja annað eins á borð með
sér í þjóðarbúið, að þeir þurfa
ekki til annarra að sækja það
fé, sem varið er til menntunar
barna þeirra.
Að öðru leyti skulum við ekki
amast við því, þótt gætnir
menn og góðgjarnir vilji vara
okkur við að ana í blindni út
í ófæruna. Við skulum að vísu
skella skolleyrum við ráðum
þeirra og minnast þess, að ef
gætnir menn hefðu ráðið ferð-
inni, væri þessi veiðistöð í
miðju Atlantshafi sennilega
ónumið land enn í dag!
En að öðru leyti verða slík-
ir menn ekki vegnir með orð-
um. Reynslan mun á sínum
tíjna kveða upp sinn dóm og
honum verðum við að hlita all-
ir samt.
En ég get ekki stillt mig um
að minnast þeirra orða, sem
höfð eru eftir förunautum
fyrsta landnámsmannsins, ,,að
til ills hafi þeir farið um góð
héruð, að þeir skuli byggja út-
nes þetta,“ — þar sem nú stend
ur höfuðborg vor og helmingur
þjóðarinnar hefur valið sér bú-
setu.
Svo virðist sem samtíminn
leggi annað mat á búsæld og
landgæði en þessir landleitar-
menn Ingólfs — og skal ósagt
látið, hvor hefur meira til síns
máls. En víst er um það, að
landnámsmönnum þótti ísland
sízt of stórt. Þeir kusu að nema
landið allt, milli fjalls og fjöru.
Og þegar þeim fannst orðið full
þröngt um sig, undu þeir segl
við hún og annexeruðu Græn-
land og meginland Ameríku. Og
svo voru þeir stórtækir í hugs-
un sinni, að þeir þóttust hafa
efni á því að týna aftur þess-
ari heimsálfu, sem nú drottnar
yfir heimsbyggðinni, rétt eins
og menn, sem bregða sér bæjar
leið og verður það á að glutra
niður vasahnifnum sínum á leið
inni.
En það getur svo sem vel ver
ið, að Vestfirðir séu að fará í
eyði. Það getur vel verið, að
við séum orðnir svo illa stæðir
eftir 11 hundruð ára búskap, að
við höfum ekki lengur efni á
því að byggja Island allt. Það
er ekki að spyrja að dýrtíðinni
á Islandi.
En sú var tíðin, þegar sult-
urinn hafði setzt í bú manna
alls staðar annars staðar á Is-
landi, að hungrandi lýður
mændi vonaraugum um
björg í bú til tveggja staða á
landinu: Breiðafjarðareyja og
Hornstranda. Þar voru þær mat
arkistur, sem seinast þraut á Is
landi. Það er timanna tákn, að
einmitt þar skuli mannlífið fyrst
hafa látið undan síga: Horn-
strandir aleyddar og svartbak-
urinn sem óðast að leggja und
ir sig Breiðafjarðareyjar.
Mér kemur i hug af þessu til
efni fleyg saga úr þingveizlu
forðum daga, þar sem þingmenn
létu fljúga í kviðlingum og m.a.
var að þessu vikið. Þingmaður
að norðan, sem þótti víst nóg
um ráðríki Vestfjarðaþing-
manna í þann tíð, vék þessu
vísukorni að þeim:
Jón Baldvin Hannibalsson
Betra væri þetta þing
og þrasað heldur minna,
væri engan Vestfirðing
i vorum hópi að finna.
Jón heitinn Baldvinsson varð
til varnar vorum sóma og svar-
aði á þessa leið:
Þegar vorið herti hart að
Húnvetningum,
vestur á land þeir fóru að
föngum
í feikna löngum hungurgöngum.
— Ég bið Húnvetninga í vor
um hópi að taka þetta ekki bók
staflega, heldur sem bókmennta
lega allegoríu, af því tagi, sem
þeir eiga eftir að heyra meira
um hjá íslenzkukennaranum.
Það getur vel verið að örlög
Hornstranda verði ekki umflú-
in; að ísland þyki ekki lengur
byggilegt vel öldum sonum og
dætrum velferðarríkisins — ut-
an hitaveitusvæðisins.
Én hvers vegna eyðistbyggð?
Er það samkvæmt einhverju
náttúrulögmáli, sem við fáum
ekki rönd við reist, eða erþað
kannski á okkar valdi að veita
viðnám? Gætum við ekki reynt
að skipuleggja undanhaldið, áð
ur en alger flótti er brostinn
á liðið; safnað kröftum til að
sækja enn á brattann?
Við vitum af eigin reynslu
og annarra, að það eru ekki
slæm kjör fyrst og fremst, sem
ýta undir fólk að flytjast bú-
ferlum úr hinum dreifðu byggð
um, né heldur betri afkoma, sem
laðar að þéttbýlinu suðvestan
lands. Þess eru dæmi, að mönn-
um bjóðast betri kjör á lands-
byggðinni. Eitt slíkt dæmi er
mér í fersku minni frá því í
sumar. Vestmannaeyingar aug-
lýstu mikið eftir kennurum und
ir fyrirsögninni; Kennarar —
hátt kaup. Þetta tvennt hefur
áreiðanlega aldrei fyrr heyrzt
nefnt i sömu andránni í ís-
landssögunni, en það dugði
ekki til.
Maðurinn lifir ekki á einu
saman brauði — segir á einum
stað. Það eru takmarkaðir val-
STEINN í HLEÐSLU
Hverjir flytjast einkum
brott?
Það er unga fólkið — fólk á
aldrinum frá 16 ára fram undir
þritugt. Það er síður bundið ætt
og óðali, fjölskylduforsjá eða
eignum. Það á blóðsins heita
hraða-hugarleiftur kvik. Það leit
ar brott að fjölbreyttari við-
fangsefnum í lífi og starfi.
Slíkt ber ekki að lasta. Heimskt
er heimaalið barn — En unga
fólkinu vill dveljast í útivist-
inni, enda kannski að litlu að
hverfa heim, þótt vilji værifyr
ir hendi. Og hvað verður um
lífsmagn þeirrar byggðar, sem
sér á bak sínum æskumönnum,
óðar og þeir hafa slitið barns-
skónum? Brátt feta foreldrar
sömu slóð á vit barna sinna. Er
þetta ekki lýsing á því, hvern-
ig byggðin hefur tærzt upp hér
fyrir norðan okkur?
Ef unglingar af landsbyggð-
inni þurfa til frambúðar að
sækja alla sína framhaldsmennt
un suður til Reykjavikur, ein-
mitt á þvi æviskeiði, er þeir
byrja að festa rætur og marka
sér braut — ef þeir geta hvort
eð er ekki vænzt þess að finna
störf við sitt hæfi í átthögum
sínum, — þá mun fólksflóttinn
halda áfram af Vestfjörðum,
hversu vel sem fiskast eða ár-
ar til landsins. Þetta á ekki að
eins við um undirbúningsnám
undir háskóla, heldur allt fram
haldsnám, ekki sizt á sviði iðn-
aðar og tækni.
1 þessum skilningi er Mennta
skóli á Vestfjörðum steinn í þá
hleðslu, sem á að veita viðnám
við frekari fólksflótta. Ég sagði
steinn í þá hleðslu — ekki
hleðslan öll. Þar þurfa fleiri að
leggja hönd að verki, áður en
garðurinn er fullhlaðinn.
TIL HVERS STARFRÆKJUM
VIÐ SKÓLA
Nú mundi einhver e.t.v. segja
sem svo, að það munaði lítið
um einn kepp í sláturtíðinni.
Hvað stoðar okkar mennta-
skóli, ef bændur inni i Djúpi
eru að flosna upp af jörðum
sínum eða ef ekki veiðist bein
úr sjó, vegna rányrkju eða und
angenginnar ofveiði?
Hér er varpað fram spurn-
ingu, sem snertir kjarna allrar
umræðu um skólamál: tengsl
skóla og þjóðfélags.
Til hvers starfrækjum við
skóla og hvers má vænta af
starfi hans?
Á hann að vera eins konar at
hvarf eða griðastaður fáeinna
útvalinna, sem leita þar skjóls
í stormum sinnar tiðar ?
Eða á hann að reisa skála
sinn um þjóðbraut þvera, standa
sem flestum opinn og stefna að
því að verða andlegt orkuver,
þangað sem. menn sækja sér
þekkingu, kunnáttu og mann-
dóm, sem getur orðið þeim og
þjóðinni allri að liði í lífsbar-
áttunni?
Þetta er hin gamla spurning
um, hvort skólinn á að sverja
sig meira í ætt við hið kyrrláta
klaustur miðalda, helzt úr al-
faraleið, eða draga dám af rann
sóknarstofum nútima iðnrikis,
með alla þá áherzlu, sem þar er
lögð á hagnýtt gildi náms og
þjónustu við atvinnulifið. ?
Auðvitað verður skólinn að
sinna hvoru tveggja: almennri
undirstöðumenntun og hagnýt-
um starfsundirbúningi. Og þrátt
fyrir vaxandi áherzlu sem lögð
er á hið hagnýta gildi mennt-
unar fyrir þjóðfélagsheildina,
má ekki gleymast, að menntun
hefur tilgang i sjálfu sér, fyrir
hvern þann einstakling, sem
hennar verður aðnjótandi. Eftir
því sem þróun tækninnar kall-