Morgunblaðið - 01.11.1970, Blaðsíða 20

44
MORGUNKLAÐIÐ, SUNNXJDAGUR 1. NÓVEMBER 1970
BÓKMENNTIR - LISTIR BÓKMENNTIR - LISTIR
BÓKMENNTIR - - LISTIR
— Erlendur J.
Framhald af bls. 40
um á það efni blaðsins, sem hún
telur hann munu hafa áhuga á.
Á heimleiðinni — ef ekki fyrr
um daginn — hefur hann að öll-
um líkindum keypt síðdegisblað,
sem hann svo ber heim með sér
— Aftonbladet eða Expressen,
ef hann á heima á Stokkhólms-
svæðinu. Síðdegisblöðin sænsku
eru eingöngu lausasölublöð.
Fólk kaupir þau í vinnunni, á
matsölustaðnum eða á leið heim
að vinnu lokinni. Heimferðin get
ur tekið drjúgan tíma, og sé far-
ið t. d. með lest, verður ekkert
betra við tímann gert en lesa.
Það er að þessum mjög svo
frjálsa markaði, sem síðdegis-
blöðin höfðu lagað sig. (Þessi
blöð eru í litlu broti — líkt og
dagblöðin hér). Fyrirsagnir
eru stórar og glossalegar; for-
síðufréttir fáar, kannski ein eða
tvær, og þá hvorki um heims-
pólitík né merk innanlandsmál,
heldur kjaftasögur í þess orðs
fyllsta skilningi — efni handa
þreyttu fólki, sem þarf á ein-
hverju krassandi og vekjandi að
halda. Svo kallað frægt fólk er
þarna ofarlega á lista (sem for-
síðufréttir), pop-stjörnur og
aðrir þess kyns bleiugreifar og
hispursmeyjar. En séu forsíðu-
hetjurnar ekki frægar „í for-
vejen“, er hægur vandinn að
frægja þær, áuglýsa þær upp.
Það má gera t. d. með stöðugum
framhaldsfréttum, og gegnir sú
aðferð auðvitað sínu hlutverki
vegna lausasölunnar — sá, sem
einu sinni byrjar að fylgjast með
„málinu", má með engu móti
missa af framhaldinu og verður
því að kaupa blaðið aftur á
morgun og hinn. daginn og hinn
og hinn. Einkar gott dæmi um
slikar forsíðufrægingar má enn
vera í fersku minni frá síðast
liðnu sumri: Dag nokkurn í
maímánuði kemur maður einn
heim til sín i Södertelje (rétt
hjá Stokkhólmi), fer út með
frúnni að skoða í búðarglugga,
kveður hana laust fyrir klukk-
an sjö og biður hana að sækja
sig á bil þeirra hjóna eftir
klukkustund á tiltekinn stað þar
í borginni. En þegar til á að
taka, kemur frúin ekki að sækja
hann, svo maðurinn má arka
heim einn síns liðs. Frúin er þá
ekki heima að heldur, og á raun
ar ekki afturkvæmt til sins
heima, þvi nokkrum dögum síð-
ar finnst hún myrt (lostamorð)
uppi á einhverjum „Ástarhöfða"
þar i grenndinni. Skömmu eftir
það er svo eiginmaðurinn tek-
inn fastur, grunaður um morðið
á konu sinni. Hvort sem nú
rannsóknardómaramir sænsku
hafa gengið nokkuð rösklega
fram í yfirheyrslunum, þá er
svo mikið vist, að síðdegisblöð-
in gerðu hann að pislarvotti
og framhaldsforsiðufrétt með
glannastórum myndum, viku eft
ir viku, þar til lögreglan lét
undan „almenningsálitinu" og
sleppti manngarminum lausum
eftir svo sem hundrað daga inni
setu. Næst morðmálum sænsku
síðdegisblaðanna og öðrum æsi-
fréttum af því tagi koma svo
kynferðismálin, sem er þó frem-
ur að finna á innsíðum blaðanna.
í þeim efnum sem öðrum er leit-
ast við að tala til hjartans —
það er frumhvatanna — birtar
eru stuttorðar spumingar, sem
eiga að vera komnar frá lesend-
um blaðsins, en að því búnu
svör eða heilræði blaðsins, og
þá gjarnan í nokkuð löngu máli
miðað við inntak spurninganna.
Sumt af þessu efni þætti líklega
fullmergjað í islenzkum blöðum,
en Sviar láta sér ekki allt fyrir
brjósti brenna í þeim efnum.
Vitaskuld eru sænsku síðdegis
blöðin meira en það, sem hér hef
ur verið drepið á. Þau flytja
einnig verulegar fréttir í svip-
uðum stíl og morgunblöðin, svo
og greinar um stjómmál og
menningarmál, og fyrir því fer
hreint ekki svo lítið, enda nær-
ist meðalmaðurinn í nútíma þjóð
félagi ekki á einu saman morði
og klámi, svo svakalegt er það
nú ekki. En hitt er engu síður
mergurinn málsins, að þessi blöð
eru látin auglýsa sig með fyrr-
greindu æsiefni, framboð og eft-
irspurn hefur sem sagt leitt í
ljós, að flestir kaupa og lesa
blöðin þeirra hluta vegna.
En hvað er svo lesið af öðru
efni blaðanna, því sem við hér
teljum eðlilegt og sjálfsagt blaða
efni? Allir sænskir blaðamenn,
sem ég hef talað við, eru sam-
mála um, að einhvers konar
ELEKTRA FÆRAVINOUR
Vegna mikils fjölda fyrirliggjandi pantana og fjölda fyrirspurna
eru þeir, sem hug hafa á að kaupa ELEKTRA færavindur á
næstu 6 mánuðum, beðnir að gera aðvart, og staðfesta pant-
anir og hvenær þurfi að afgreiða þær.
Þetta er nauðsynlegt, svo hægt sé að undirbúa og skipu-
leggja framleiðsluna og gera framleiðsluáætlun.
Rafgeyma, hleðs.utæki og gervibeitta önglaslóða er hægt að
afgreiða með vindunum. Hleðslutækin er hægt að afgreiða
fyrir 2—12 vindur eftir óskum.
ELLIÐI IMORÐDAHL GUÐJÓNSSON,
Lindarflöt 37, Garðahreppi.
Sími 42833.
fréttir hljóti að vera aðalkjami
sérhvers blaðs. Mörg sænsk dag
blöð hafa rannsakað sér í lagi
fyrir sig, hversu margir lesi
hverja tegund efnis, en birta
ógjaman niðurstöður slikra
rannsókna. Ég var þó svo hepp-
inn að sjá úrslitatölur einnar
þvilíkrar könnunar. Samkvæmt
henni voru fréttir efst á blaði,
sjötíu til áttatiu þrósent lásu
þær (miðað við alla, sem eitt-
hvað lásu í blaðinu). Greinar
um bókmenntir og menningarmál
lásu nokkru fleiri en fimmtíu
prósent. En mig furðaði að
sjá, að færri en fimmtíu prósent
lesa íþróttasíðurnar og spurði,
hverju það sætti. Var mér tjáð,
að „sænskt kvenfólk, sem er jú
helmingur lesenda, hefur ekki
áhuga á iþróttum." (Prósentu-
tölumar eru skrifaðar eftir
minni).
Svíþjóð hefur fengið að kenna
á blaðadauða eins og mörg önn-
ur lönd. Um stórblöðin er það
að segja, að þau teljast óháð, en
styðja þó hvert sinn flokkinn.
Hins vegar hefur gengið illa að
halda hreinum flokksblöðum
gangandi. Sósíaldemókratar, sem
eru þarna fjölmennir, hafa reynt
að gefa út slík blöð; þeir ættu
líka að hafa til þess bezta aðstöð
una. En blaðaútgáfa þeirra hef-
ur gengið illa, til að mynda
lognaðist Stockholms Tidningen
út af í höndum þeirra 1966 eftir
tíu ára útgáfu; fyrrum rótgróið
blað og mikilsvirt. Raunar er
ekki sér-sænskt fyrirbæri, að
sósialdemókrötum veitist erfitt
að gefa út blöð; það er alþjóð-
legt; dagblöð dragast viðast
hvar upp í höndum þeirra. Eru
menn alls ekki á eitt sáttir um
orsökina. Sumir álíta, að þeir
séu of einhliða í málflutningi, of
pólitískir fyrir nútíma borgara,
sem vill ekki láta mata sig á
skoðunum, heldur mynda sér
þær sjálfur. Aðrir láta sér detta
í hug, að sósíaldemókratískir
kjósendur séu í eðli sinu svo
borgaralega hugsandi og hafi
svo lítinn áhuga á sinni eigin
pólitík, að frjálslynd blöð eins
og t. d. Dagens Nyheter skír-
skoti í rauninni fremur til þeirra
en sú upplitaða sýndarrauðka,
sem forsvarsmönnum þeirra þyk
ir svo oft henta að bera utan á
sér.
En einnig hafa sósíaldemó-
kratísk blöð fengið að kenna á
þvi, sem kallað er „upplagaspír-
allinn", það er, að stór blöð
stækka, en lítil blöð minnka.
Fjármögnun blaðanna — auglýs
ingamar — valda þeirri þróun
að miklu leyti: auglýsandi aug-
lýsir vitanlega í því blaðinu,
sem prentað er í flestum eintök-
um og líkur eru til, að flestir
lesi. Vegna aukinna auglýsinga-
tekna getur blaðið svo bætt sig,
aukið fréttaþjónustu, keypt
vandaðra eða að minnsta kosti
eftirsóttara efni, byggt yfir sig,
endurnýjað vélar og svo fram-
vegis. Kaupendum fjölgar, og
árangurinn verður sá, að ennþá
fleiri auglýsa nú í blaðinu; og
þannig koll af kolli — veltan
hleður sjálfkrafa utan á sig. Hjá
smáblaði gerist á sama tíma
gagnstæð þróun: það missir af
auglýsingunum, sem fara til
stórblaðsins, neyðist þá til að
draga saman seglin, kaupendum
fækkar, þar til svo er komið, að
greiðslugetuna þrýtur, blaðið
deyr. Þessi þróun sýnir í senn
styrk og veikleika dagblaðsins
sem fjölmiðlunartækis: Sé málið
skoðað frá annarri hliðinni að-
eins, má segja, að líf blaðsins sé
i höndum þess, sem heldur því
gangandi fjárhagslega, það er
auglýsandans. En hvers vegna
auglýsir hann í blaðinu? —
Vegna þess, að blaðið er vold-
ugt áróðurstæki; hann er þá
sjálfur háður því ekki síður en
það honum; það er hin hlið
málsins.
En hvað sem því líður, er
sænskum auglýsendum svo fyr-
ir að þakka, að stórblöðin í því
landi eru ákaflega ódýr; áskrif-
andinn greiðir varla meira fyr-
ir blaðið sitt en heimsendingar-
kostnaðinn og 1 sumum dæmum
varla svo mikið; auglýsendumir
— iðnaðurinn og verzlunin —
stendur undir gervöllum rekstr-
inum.
— G. Hagalín
Framhald af bls. 40
af einhverju, sem liggur í loft-
inu — líkt og einhverjir stór-
kostlegir atburðir séu i nánd,
atburðir, sem eiga eftir að ger
breyta heiminum. Ég finn stund
um sjálfur til óróa og eirðar-
leysis. Stundum finnst mér að
nýr Messías hljóti að vera á
leiðinni inn í mannheim."
Síðar í sama samtali:
„Ungt fólk gerir kröfur, sem
ekki er hægt að neita."
Sumarliði spyr:
„Til hvers leiða þær kröfur."
Séra Friðrik svarar;
„Ég veit það ekki. Þegar ný
alda skellur yfir heiminn, kem
ur kraftur hennar öllum að
óvörum. Ekki sízt þeim, sem
setja hana af stað."
Sumarliði segist halda, að
þetta sé ekki nema fálm og
góugróður, og séra Friðrik svar
ar:
„Allt þetta kann að líta svo
út. En menn ættu ekki að láta
það villa sig. Raunverulegar
byltingar byrja ævinlega með
fálmi og jafnvel góugróður sýn
ir að vorið sé i nánd."
Sagan er kölluð bók um ást-
ir og æsku í uppreisn. En fyrir
ástum unga fólksins sem af-
brigðilegum frá því, sem lengi
hefur átt sér stað í þeim mál-
um hér á landi og vítt um ver-
öld, fer ekki mikið í sögunni.
Þau Arnaldur og Bergljót, sem
verða að teljast fulltrúar æsk-
unnar í ástamálum, eru tiltölu-
Hnýtið fallegt, vandað teppi
Borgið Readicut röggvateppi
yðar neðan þér vinnið að því.
Sendið mér úrklippu strax í dag.
Það er svo auðvelt að hnýta
Readicut-teppi. Munstrið, sem þér
veljið er áteiknað 1 réttum litum
á teppastrammann.
Þér fáið garnið klippt og það
eina sem þér þurfið að gera er að
hnýta garnið með þar til gerðri
nál í strammann.
Gerið góð kaup. Staðgreiðið eða
borgið með afborgunum.
Þér sendið aðeins seðilinn og fá-
ið sendan ókeypis
litskrúðugan verð-
lista og getið vaiiS
úr 50 mismunandi
munstrum og 52 lit-
um af garni.
Nafn:
Heimili:
readicut
BL H 3
READICUT DANMARK
Holbergsgade 26, 1057
Köbenhavn K.
lega hófsöm, og þeir, sem vilja,
að í skáldsögu séu klúrar og
klámfengnar lýsingar, ef hún
eigi að geta talizt til nútíðar-
bókmennta, fara þarna i geitar
hús að leita ullar. Jafnvel þeg
ar lýst er samförum hinna ungu
elskenda er allt að því róman-
tískur og þó næsta eðlilegur
sætleiki yfir lýsingunum. Og
þau eru einu ungu unnendurn-
ir í sögunni, sem nokkuð veru-
lega er um fjallað Þau eiga og
ekki við neina andstöðu „gaml-
ingjanna" að stríða, og í raun-
inni eru þau yfirleitt ekki dæmi
gerður fulltrúi þeirrar æsku,
sem vill fórna öllu fyrir upphaf
hins sæluþrungna alheimsríkis.
Þau hafa ekki forvstu í óeirð-
unum þó að þau fylli flokkinn,
sem að þeim stendur, og í sögu
lok lætur höfundur þau hverfa
á brott til Þýzkalands, Berg-
ljótu með ríkulegen föðurarf og
Arnald til þess að taka við
rekstri arðbærs íyrirtækis, að
látnum föður, sem hefur stofn-
að það og auðgazt á því. Berg-
ljót er þá búin sérlega fallegri
og dýrri kápu, og Arnaldur dá-
ir að verðleikum kápu og konu.
Af flestum þeim persónum,
sem fram koma í sögunni, er að
eins brugðið upp skyndimynd-
um, enda fæstra þeirra að
nokkru getið nema út af óeirð-
unum. Af tveimur helztu óeirð-
arseggjunum fáum við þó all-
glögga mynd, Erni Austmanni,
sem hefur lifað sig svo inn i
hlutverk sitt sem æðsta foringja
í baráttunn fyrir því, sem koma
skal, að hann allt að því „tal-
ar tungum" og svífst einskis,
beitir jafnvel fyrir sig skamm-
byssu, og Guðmur.di Atla, sem
einkum virðist njóta þess að
beita ofbeldi og fremja hermd-
arverk í krafti sinnar heljar-
mennsku. Þau Arnaldur og Berg
ljót verða fyrst og fremst eftir
minnileg sem ungir, dreymnir
og hugnanlegir elskendur. Þá
festist mynd séra Friðriks í
minni, þó að hann komi ekki
mikið við sögu, og lesandanum
dettur í hug, að það sé hreint
engin tilviljun, að hann heitir
þessu nafni.
En ennþá er ógetið þeirra per
sóna og atburða i sögunni, þar
sem mér virðist höfundi hafa
tekizt bezt upp, en þetta er
ekki i öðrum tengslum við aðal
efni sögunnar en að hinar
áhugaverðu persónur eru Reg-
ína, móðir Bergljótar, og Stur-
laugur, stjúpi hennar. Lýsingin
á þeim áhrifum, sem það hefur
á Regínu, að hún bjargar barni
Sumarliða trésmíðameistara, og
á viðbrögðum Sturlaugs, sem
ætlar að æskja skilnaðar, þeg-
ar hún verður fyrri til, vitnar
um glöggskyggni á mannlegt
sálarlíf og frásagnargáfa höf-
undarins nýtur sín hvergi bet-
ur í bókinni en í lýsingum hans
á þvi, sem síðar. gerist, unz
hann skilst við þau Regínu og
Sturlaug.
Það, sem séra Friðrik segir og
til er vitnað hér að framan,
virðist mér glöggur vitnisburð-
ur um það, að höfundur hafi
ekki — frekar en í sögunni Orð
stír og auður - ritað þessa
bók til þess að tolla að þvi
leyti í tízkunni að velja sér æsi
legt söguefni, heldur af því, að
honum sé ástand og horfur hér
á landi og í umheiminum raun-
verulegt og áleitið íhugunar-
og áhyggjuefni, og vel væri, að
þeim séra Friðriki yrði að
þeirri von sinni, að vor kunni
að vera í nánd, en ekki hryss-
ingslegt haust, undanfari helj-
arvetrar. Og þó að höfundinum
hafi ekki tekizt með þessari
sögu að móta heústeypt skáld-
rit, er það sannarlega athyglis-
verðara og meira að innviðum
en sú eftiröpun úrkynjunar og
klámbókmennta, sem nú er hér
orðin ungum höfundum ærinn
fjötur um fót.
Guðinundur Gíslason Ilagalín.