Morgunblaðið - 06.11.1970, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐH), FÖSTUDAGUR 6. NÓVEMRER 1970
17
— Sverrir
Júlíusson
Framhald af bls. 15
jafnt hjá báðum. Hins vegar
minnkaði heildaraflinn í maí-
mánuði mjög mikið bæði hjá bát
um og togurum, og í lok maí
nam aflinn á öllu landinu rúm
lega 295 þús. tonnum á móti
262 þús. tonnum árið. áður.
Aukning varð einnig veruleg á
loðnuaflanum, þótt engin
loðna veiddist vestan Vestmanna
eyja. Nam hann nú tæplega 192
iþús. toniniuim móti 171 þús.
eyja. Nam hann nú tæplega 192
tonnum í fyrra. Skelfiskaflinn
var svipaður bæði árin.
Fram til septemberloka virð-
ist hafa haldizt i horfi með báta
aflann, þannig að frá maílokum
er hann mjög svipaður og í
fyrra þrátt fyrir tafir af völd-
um verkfallanna í vor. Hins
vegar hefir togaraaflinn minnk
að tilfinnanlega frá apríllokum,
eða um meira en 5 þús. tonn.
1 septemberlok var þorsk-
afli bátaflotans rúm 354 þús.
tonn á móti tæpum 321 þús.
tonni í fyrra. Síldaraflinn var
þá orðinn 22.4 þús. tonn á móti
24.1 þús. tonni í fyrra. Rækju-
og humarafli var svipaður. Alls
nam þorsk- sildar- loðnu- og
skelfiskafli í septemberlok
636.7 þús. tonnum á móti 585.9
þús. tonnum í fyrra. Hafði þó
togaraafli minnkað úr 64.5 þús.
tonnum í 63.1 þús. tonn nú.
Um aflann það sem eftir er
ársins verður litlu spáð. Það
virðist þó ljóst, að aflabrögð í
október voru yfirleitt mjög rýr,
bæði á togveiðum og línuveið-
um. Það er t.d. áberandi hvað
togveiðibátum gengur miklu
verr nú en á sama tíma í
fyrra að afla fisks fyrir brezka
markaðinn. Bæði er flatfiskafl-
inn miklu minni að magni og
kolinn smærri, ýsu verður naum
ast vart. Eins og nú horfir má
búast við verulegum samdrætti
í útflutningi bátaflotans á is-
fiski til Englands. En á það má
benda, að i nóvember og des-
ember í fyrra fóru bátar 68
söluferðir til Englands og seldu
þar 2760 tonn af ísfiski fyrir
82 millj. króna brúttó. Mjög
verulegur hluti af þessum afla
var flatfiskur.
FISKVERÐIÐ 1970
Þegar verkalýðsfélögin lýstu
kröfum sínum á síðasta vori,
urðu fulltrúar sjómanna og út-
vegsmanna í Verðlagsráði sjáv-
arútvegsins sammála um að
segja upp fiskverði, sem aiþi
frá 1. janúar s.l. samkvæmt sér
stakri heimild þar um. Ljóst
var, að fyrrgreindar kröfur
verkalýðsfélaagnna myndu, þótt
ekki yrði gengið að þeim nema
að hluta, koma mjög við pyngju
fiskiðnaðarins og þótti sjálfsagt
að sjómenn og útvegsmenn
fengju skipt til sín hluta af
bættum hag fiskiðnaðarins.
Vegna nýrrar verðákvörðun-
ar var Efnahagsstofnunin béð-
in um nauðsynleg gögn. Þau
sýndu, að á þessu ári mátti að
öllu óbreyttu vænta bærilegr-
ar afkomu, bæði í útgerð og
fiskiðnaði, þótt ljóst væri að
fjarri færi því, að fiskiðnaður-
inn gæti orðið við körfum
verkalýðsfélaganna nema að tak
mörkuðu leyti. Jafnframt var
ljóst, að afkoma útgerðarinnar
myndi stórversna við miklar al
Imennar kauphækkanir, þdtit
ekki yrði um hækkun að ræða
á launum sjómanna, nema með
fiskverðshækkun.
Eins og menn muna hækkaði
fiskverð til útgerðar um ára-
mót að meðaltali um tæp 7%,
en skiptaverð sjómanna hækk-
aði um 15%. Þetta nam tæplega
10% verðhækkun fyrir fiskiðn-
aðinn. Verðhækkun til sjó-
manna varð meiri en til útgerð
arinnar vegna lækkunar á
greiðslu kostnaðarhlutdeildar
fiskkaupenda til útgerðarinnar.
Hinn 1. júní s.l. hækkaði svo
fiskverð að meðaltali um 5.5%.
Nemur þannig fiskverðshækk
un á þessu ári tæplega 13% til
útgerðar og rúmlega 21% til
sjómanna. Ekki liggur ennþá
fyrir, hver áhrif kauphækkan
ir á þessu ári muni hafa á af-
komu út.gerðarinnar. Hins veg-
ar er ljóst, að viðhalds- og
veiðarfærakostnaður eykst stór-
lega auk þess sem ýsmir þjón-
ustuliðir fylgja í kjölfarið. Þá
hefir orðið stórkostleg olíuverð
hækkun og óttast ég að ún
eigi eftir að verða ennþá meiri
eftir verðþróuninni, sem verið
hefur erlendis á árinu. ■
Hinn 23. þ.m. mun Verðlags-
ráð sjávarútvegsins koma sam-
an til fyrsta fundar síns, til
þess að fjalla um fiskverðið á
næsta ári. Er þess að vænta, að
Efnahagsstofnunin muni þá
leggja fram gögn um afkomu
þessa árs eftir því sem hún er
þekkt, svo og afkomuspá fyrir
næsta ár.
HORFUR A NÆSTA ARI
Á þessu stigi verður engu
spáð um afkomuna á fiskiskipa
flotanum á næsta ári, né held-
ur um afkomu fiskiðnaðarins. Á
það ber að líta, að allmikil
óvissa ríkir í efnahagsmálunum,
meðan ekki er vitað hverjar
verða aðgerðir Alþingis, sem
boðaðar hafa verið. Þó virðist
ljóst, að stefnt muni að þvi að
stöðva dýrtíðina. En atvinnu-
vegunum verður vafalaust gert
að taka á sig hluta af þeim
byrðum, sem af verðstöðvuninni
leiðir.
I sambandi við ákvörðun fisk
verðs, sem augljóst er að verð-
ur að hækka, óttast ég að sú
mynd, sem við kann að blasa
um greiðslugetu fiskiðnaðarins
verði dekkri en menn nú vænta,
vegna þess að honum sé ætlað
að bera meiri launahækkanir
en getan leyfir með góðu móti.
Þess ber þó að gæta, að verð-
þróunin erlendis helzt okkur í
hag, en við skulum gjalda var-
hug við fréttum fjölmiðla um
þetta efni, bæði af þvi, að
fréttamenn keppast nú einu
sinni við að segja stórfréttir,
hinar liggja fremur I láginni,
og fiskiðnaðurinn greiðir helm-
ing af öllum verðhækkunum í
Verðjöfnunarsjóð fiskiðnaðar-
ins.
Útvegsmenn eru bjartsýnir
menn, og vissulega vonum við
að forsjónin gefi okkur a.|i.k.
jafngóða vertíð og i fyrra, en
mikla bjartsýni þarf til að
treysta á slíkt, þótt ekki sé
nema vegna þess, að veðurfar á
síðustu vetrarvertið var með ein
dæmum gott. Stuðlaði það út af
fyrir sig ekki aðeins að mikl-
um afla, heldur og að því, að
fiskgæði urðu miklu meiri en
ella hefði orðið. Loks verður
að vona að ekki hendi sú ógæfa
að til vinnustöðvunar á fiski-
skipum komi.
En samkvæmt framansögðu
er vairilegast aið sipá litliu uim
það sem í vændum er, og vissu
lega setur að mönnum nokkurn
ugg þegar horft er yfir afla-
brögð togaraflotans frá því í
maímánuði og bátaflotans nú síð
ustu vikurnar. En að öðru
leyti skýrast þessi mál undir
lok þessa mánaðar og munu
menn þá betur geta áttað sig á
þessu.
ÞRÓUNARSAGA OG ÁHRIF
L.Í.Ú.
Þótt útvegsmönnum sé um það
kunnugt, að ég gefi nú ekki kost
á mér til endurkjörs sem formað-
ur L.I.Ú., vil ég nota þetta tæki-
færi til að staðíesta það form-
lega.
Ég vona, að mér verði ekki
lagt það út á verri veg, þótt ég
á þessum tímamótum starfsævi
minnar líti lítið eitt yfir farinn
veg og stikli á helztu atvikum í
þróun og mótun Landssambands
ísl. útvegsmanna á þessu tíma-
skeiði, og raunar frá upphafi
stofnunar þess 1939.
Fyrstu fimm starfsár sam-
bandsins voru reynslu- og mót-
unartími. Að þeim loknum töldu
menn sig hafa mótaðar hugmynd
ir um það, hvaða skipulag hæfði
sambandinu bezt og var lögum
þess breytt í samræmi við það
árið 1944. Að loknu öðru enn
lengra skeiði var skipulag sam-
bandsins enn breytt með setn-
ingu nýrra samþykkta árið 1963.
Veigamesta breytingin, sem þá
var gerð, var endurskipulagn-
ing sambandsfélaganna, sem
leiddi til þess, að nú eru í þeim
næstum því allir útgerðarmenn
fiskiskipa á landinu og jafnframt
var sambandsfélögunum fækkað
með því að gera félagssvæðin
stærri en áður, og vil ég leyfa
mér að telja þau nú upp frá og
með Reykjanesskaganum, en
þau eru þessi:
Útvegsmannafélag Suðurnesja,
sem nær til verstöðvanna á
Reykjanesskaga að Hafnarfirði,
Útvegsmannafélag Hafnar-
fjarðar,
Útvegsmannafélag Reykjavík-
ur,
Útvegsmannafélag Akraness,
Útvegsmannafélag Snæfells-
ness,
Útvegsmannafélag Vestfjarða,
sam iniær yfir Vestfjarðiairlkjállk-
amn,
Útvegsmannafélag Eyjafjarð-
ar og nágrennis, sem nær yfir
svæðið frá Húnaflóa til Raufar-
hafnar,
Útvegsmannafélag Þórshafnar,
Útvegsmannafélag Austfjarða,
sem nær yfir Austfirði frá
Vopnafirði að Breiðdalsvik,
- Útvegsmannafélag Hornafjarð
ar og Djúpavogs,
Útvegsbændafélag Vestmanna-
eyja,
Útvegsmannafélag Þorláks-
hafnar og loks
Félag ísl. botnvörpuskipaeig-
enda, sem er landsfélag.
Eins og sjá má er ekki í öll-
um tilfellum um stór svæðisfé-
lög að ræða og stafar það af sér
stökum aðstæðum svo sem sam-
göngum, sérstökum hagsmunum
o.þ.h.
Þá var einnig fjölgað mjög í
stjórn sambandsins 1963 og með
því stefnt að því að auka sem
verða mátti náin og lifandi tengsl
við félögin úti um landsbyggð-
ina.
Þetta nýja skipulag hefir nú
staðið í 7 ár, og sýnist mér
reynslan af því vera mjög góð
og því líklegt, að það verði lang
líft.
Auk stjórnarinnar starfaði
lengi vel mikilvæg nefnd innan
vébanda sambandsins. Var það
Verðlagsráð L.I.Ú., sem sett var
á laggirnar 1948 og jafnan kos-
ið af aðalfundi. Verkefni Verð-
lagsráðs voru árlegir samningar
við fiskkaupendur um fiskverð,
en þetta var að sjálfsögðu eitt-
hvert mikilvægasta hagsmuna
mál útvegsmanna, sem samband-
ið fjallaði um. Vann Verðlags-
ráðið gífurlega mikið og gott
starf, þótt aðstaðan væri oftast
erfið vegna skorts á nægilega
haldgóðum gögnum. Síðari hluta
árs 1961 voru sett lög um Verð-
lagsráð sjávarútvegsins, sem
skipað er bæði fulltrúum fisk-
kaupenda og fiskseljenda, en í
síðarnefnda hópnum eru fulltrú
ar bæði útvegsmanna og sjó-
manna. Óhætt er að fullyrða, að
gamla Verðlagsráðið var visir að
því, sem nú er orðið, enda komu
fram strax í upphafi raddir um,
að nauðsynlegt væri að fá lög
sett um Verðlagsráð, þó hug-
myndir um skipan þess og starfs
svið væru óljósar.
Þá hefir frá árinu 1945 starf-
að Innkaupadeild L.I.Ú., sem hef
ir kappkostað að selja útvegs-
mönnum veiðarfæri á lægsta
verði. Er hún undir sérstakri
stjórn.
Á liðnum 25—30 árum hafa
verið settar á laggirnar ýmsar
merkar stofnanir, sem L.Í.Ú. á
fulltrúa í og sambandið hefir ým
ist haft forgöngu um eða átt
hlutdeild að, að stofnaðar væru.
1 því sambandi vil ég fyrst af
öllu nefna Aflatryggingasjóð
sjávarútvegsins, sem upphaflega
hét Hlutatryggingasjóður sjávar
útvegsins, og var stofnaður með
lögum 25. maí 1949. Ekki þarf
að kynna fyrir útvegsmönnum
starfshætti sjóðsins og hitt er
þeim öllum kunnugt, að á erfið-
leikaárum hefir hann verið út-
veginum hin mesta hjálparhella
og iðulega komið í veg fyrir
stöðvun útgerðarfyrirtækja. Er
það einlæg von mín, að sjóður-
inn eflist og megi verða íslenzkri
útgerð kjölfesta í framtíðinni.
Þessum sjóði er skyldur hinn
nýstofnaði Verðjöfnunarsjóður,
en sambandið á fulltrúa I stjórn
hans. Er ég sannfærður um, að
sjóður þessi getur gegnt afar
mikilvægu hlutverki í þá átt, að
tryggja afkomu og rekstur sjáv-
arútvegsins með því að milda af-
leiðingar af hinum miklu og tíðu
verðsveiflum á sjávarafurðum á
erlendum mörkuðum. Ég hefi til-
hneigingu til að ætla, að hér
hafi verið hleypt af stokkunum
einhverri merkilegustu stofnun
í íslenzkum sjávarútvegi, ef vel
tekgt til um starfsemi hans.
Þá vil ég nefna Stofnfjársjóð
fiskiskipa. Við eigum að vísu
enga hlutdeild að stjórn hans,
né heldur 'þeirrar stofnunar, sem
hefir vörzlu hans og afgreiðslu,
Fiskveiðasjóðs Islands, en álykt
anir hafa verið gerðar um, að út
vegsmenn fengju aðild að henni.
Svo sem Verðjöfnunarsjóðurinn
er Stofnfjársjóðurinn hin merk-
asta stofnun og er vonandi að
hann geti skapað aukna festu
og stuðlað að eðlilegri endurnýj
un fiskiskipastólsins.
Síðan 1961 hefir Trygginga-
sjóður fiskiskipa starfað. Mikil-
vægi þessa sjóðs sézt m.a. af því
að vátryggingarverðmæti fiski-
skipastólsins er nú rúml. 6 mill-
jarðar króna og iðgjaldagreiðsl-
ur rúml. 315 millj. króna. Sjóðn-
um var lengi vel stjórnað af
sjávarútvegsráðuneytinu, en á
síðasta ári fékk sambandsstjórn
in því til leiðar komið, að hon-
um var sett sérstök stjórn og
eigurri við tvo fulltrúa í henni
af fjórum. Á vegum hennar
starfa tvær nefndir, fjárhæða-
nefnd, sem ákveður vátrygging-
arverð skipa og iðgjaldanefnd.
Eigum við fulltrúa í þeim báð-
um.
Þá hafa áhrif Landssambands
ins vaxið að því leyti hin síðari
ár, að það á nú orðið fulltrúa
í Síldarútvegsnefnd og stjórn
Síldarverksmiðja ríkisins svo og
Samábyrgð íslands á fiskiskip-
um. Allt eru þetta mikilvægar
stofnanir, sem fjalla um mikils-
verð hagsmunamál útvegsmanna
og því hollt og nauðsynlegt, að
samtök þeirra hafi þar hönd í
bagga.
Ennfremur hefir fulltrúi báta-
deildar nýlega tekið sæti í Líf-
eyrissjóði sjómanna, sem á þessu
ári var stofnaður upp úr Lífeyr
issjóði togarasjómanna og und-
irmanna á farskipum, en báta-
sjómenn fengu aðild að honum í
samræmi við bátakjarasamning-
ana, sem gerðir voru 1968. •— Um
aðild að Vinnuveitendasam
bandi íslands hefi ég áður rætt.
Auk afskipta okkar af fyrr-
greindum stofnunum er í fjölda
tilfella leitað til sambandsins um
skipan málefna útvegsins, hvort
sem um þau er fjallað í ráðu-
neytunum eða öðrum opinberum
stofnunum eða sérstökum nefnd
um. Yrði það hér of langt upp
að telja.
SAMTÖKIN ERU
BURÐARÁS ÚTVEGSINS
En það, sem ég er að leitast
við að segja hér er það, að sam-
tök okkar eru orðin máttugur
aðili, sem ekki verður gengið
framhjá við skipan útvegsmála
og ítök þeirra og áhrif eru
miklu víðtækari og meiri en
menn e.t.v. gera sér grein fyrir.
Og um það verður ekki deilt,
að þau eru sá burðarás, sem at-
vinnurekstur okkar má sízt án
vera.
Þegar litið er yfir farinn veg,
verður ekki annað sagt, en að
starf Landssambandsins hafi ver
ið næsfum látlaust varnarstríð.
Sjávarútvegurinn, einkum fisk-
veiðarnar, eru langsamlega af-
kastamesta og arðmesta atvinnu
grein þjóðarinnar. Þeim er um-
fram allt annað að þakka sköp
un þess nútíma þjóðfélags,
neyzlu- og velmegunarþjóðfé-
lags, sem á þessari öld hefir ris-
ið af rústum sárafátæks og frum
stæðs bændasamfélags, og þarf
ekki að skýra það sérstaklega,
svo kunnugt sem það ætti að
vera hverju mannsbarni. En
samt hefir þessi atvinnuvegur
ekki notið þess skilnings sem
skyldi. Oft og tíðum hafa verið
gerðar á hendur honum miklu
meiri kröfur en hóf var á, svo að
það hefir margsinnis háð honum,
dregið úr framleiðsluhæfni hans
og þjóðartekjurnar þar með ver
ið gerðar minni en ella hefði orð
ið. Þegar ég horfi til baka yfir
liðinn aldarfjórðung, sýnist mér
nánast, að góðæri í sjávarútvegi
hafi sjaldnast staðið lengur en
tvö til fjögur ár og oft skemur.
Það er næstum þvi föst regla,
sem hefir rækilega sannast t.d.
á þessu ári, að þegar rofað hefir
til hjá sjávarútveginum, hef-
ir þótt sjálfsagt að krefjast af
honum þess bata jafnharðan.
Skiptir þá engu máli, hvort bati
hefir orðið í öðrum atvinnugrein
um. Sjávarútveginum er gert að
standa straum af ■ almennum
kjarabótum og aðrar atvinnu-
greinar geta í flestum tilfellum
rjsið undir slíku með því að
velta af sér byrðunum út í al-
mennt verðlag með hinum al-
kunnu afleiðingum —- sívaxandi
dýrtíð — sem verst koma niður
á sjávarútveginum sjálfum. En
þetta kemur einnig hart niður á
^sjómannastéttinni, þar sem þetta
ákafa kaupgjaldakapphlaup leið
ir oftast til þess, að þegar sjó-
menn fara fram á kjarabætur,
sem eðlilegast er að séu í mynd
hækkaðs fiskverðs, er raunveru
lega lítið eða ekkert eftir til að
miðla þeim, þar ifbm launþegar í
landi hafa ætlað sér of stóran
hlut. Afleiðingin hefir svo orðið
sú, að samtök útvegsmanna hafa
þurft að heyja harða baráttu til
að verjast þessari ásókn, og ég
vil næstum því leyfa mér að
segja, allt of oft beðið lægra
hlut. Allir vita, að þegar slík
barátta er háð, fæst ekki skyn-
samleg úrlausn, fyrr en I óefni
er komið.
SÍFELLDAR
NEYÐARRÁÐSTAFANIR
Ég treysti mér ekki til að telja
upp í fljótu bragði allar þær
neyðarráðstafanir, sem ríkis-
stjórnir hafa þurft að grípa til
í því skyni að forða hruni í sjáv
arútveginum og þar með örbirgð
þjóðarinnar. Tíðar gengislækk-
anir eru séríslenzkt fyrirbæri
meðal þróaðra þjóða og milli
þeirra hafa flest ár verið á döf-
inni einhver önnur neyðarúr-
ræði. Allar ríkisstjórnir, sem set
ið hafa frá þvi nokkru fyrir
upphaf síðari heimsófriðarihs,
hafa gert slíkar ráðstafanir og
allir stjórnmálaflokkar hafa
lent í þeirri úlfakreppu að
standa að slíkum ráðstöfunum,
sem eru í sjálfu sér allar sama
eðlis, það er gengisbreyting og
teknatilfærsla í þjóðfélaginu í
einhverri mynd.
Síðari heimsstyrjöldin var
ekki nema rúmlega hálfnuð, þeg
ar gæðakapphlaupið í þjóðfélag
inu var farið að þrengja að báta
útgerðinni. Þegar hún i stríðs-
lok hafði ásamt togaraútgerð
inni fært í búið um 100 millj.
dollara gjaldeyrissjóð, sem nú
væri 8.800 millj. króna, var far-
ið að hrikta í stoðum útgerðar-
innar og gerði enn betur, þegar
verðfall á fiskafurðum skall á
eftir styrjöldina. En þjóðin
velti sér upp úr stríðsgróðanum
í mynd mikils gjaldeyrissjóðs og
mikillar sparifjármyndunar
stríðsáranna og að tveimur ár-
um liðnum voru allir sjóðir
tæmdir og útgerðin lömuð.
Þá var gripið til ýmis konar
uppbóta og svonefndra
„styrkja", þar til sú leið var eigi
lengur fær og 1950 var gengið
fellt. Það dugðí ekki til, og báta
gjaldeyriskerfið var sett á lagg-
irnar og 1954 var byrjað að
greiða togurunum dagstyrki. Það
hrökk ekki til. Þá komu Fram-
kvæmdasjóður og síðan Útflutn-
ingssjóður, en í skjóli þeirra og
einkum hins síðarnefnda var
framkvæmd dulbúin og afar
flókin gengislækkun, sem síðar
var skírð réttu nafni árið 1960.
Gang mála á liðnum áratug hirði
ég ekki um að rekja, hann er
kunnur. En þó vil ég benda á,
að s.l. 10 ár hefir verið gengið
miklu hreinna til verks en áður
og hlutirnir verið látnir heita
réttum nöfnum. Og eins ber að
Framhald á bls. 27