Morgunblaðið - 06.11.1970, Blaðsíða 11

MORGTUSTBLAÐH), FÖiSTUDAGUR 6. NÓVEMBfflR 1970
11
u
BOKMENNTIR -
LISTIR
BOKMENNTIR - LISTIR
BOKMENNTIR - LISTIR
Leikstjóri: Erik Bidsted
Leikmynd: Lárus Ingólfsson
Hljómsveitarstjóri: Garðar Cortes
Þýðandi: Tómas Guðmundsson
LEIKRITIÐ „Rekkjam" fór á éer-
■umuim eftir stríði-8 í sigurför uan
beimánm. Vinsældi,r þess byggð-
ust á aam'eminri skírslkotun efniis
inis; það vair eittlhvalð, sem f®e®tt
fóTlk, sem ikomiíð var um og yfiir
þrituigt og eldra kaumaðist við:
ihjótnalífdð í sintni hvetrisdaglsleg-
nstu oig aligengustu tmiynid —
miminsita kosti ef tmiðað er við
þatnin fhóp, sem sæfcir leilklhús af
léttara tagimu I Evrópu og Am-
eríku. HvetrBdagsle.gt efinii, tekið
Hétbum tökum, þ. e. iniógu yfir-
borðslegum tii þess að allir
Ikannist við það, verðiur oft vin-
®æilit, svo var um „Rekkjuna“.
ÍNú eru komnir alðrdr tímar,
eftirstríðsárin eru liðitn og gatmla
Evrópa er orðiin vön aimeríslku
útgáf mnni á óperuinni, sem Ihútn
sendi á síinum tíma yfir hafið.
Þar var hún soðiin upp og breybt
og seind til baika uindir n.afnikru
„mtusica!l“. Tómlistaxfhráeifniiíð
(shr. hveiti í kö*kubaikstri) vilíl
oft milkið tn vetrða það sama og
í gömlu óperettunum, það er því
enigiin fuirða þó maranii filnnist
maður Ikatnmaist við ailair meló-
d'iuinniar, hvort SQm höfu'ndarai^
heita Bernstein, Schmidt eða
IHaimimierstein. Slyngir sláttu-
miemtn það.
Nú hefuir „Reíkkjan" farið
sömra leið og er miú komin atftuir
upp'brædd og ,ný*krydduð eftir
amieriskum suk sess-kdklk aibók -
umti. Nú, það eru liðin um 20 ár
og örnmuir IkynSlóð feomin tffl. sög-
umiruair sem viíll ugglaiust hafa
þetta svomia — og því þá ekfld
það?
Sýningin í Þjóðfliedkhúsinu er
vel unnin, þau Bessi Bjarraasom
og Sigriður Þorvafl.dsdóttir dkila
því vél, sem tifl er ætlazt af þeim
í leik, söing og dansi. Þýðiing
Tómasar Guðmundisisoniaæ lætur
veíl í miunmi og fellur álysalitið
að hrymjamdi tórilistarinmiair. —
LeEkmymd Láros.ar Ingóflfssomar
er nákvæmlega í hinium rétta
amda. Ég hef látið vit á hljóm-
sveitarstjóirm, en afllia vega
Atriði úr sýningunni.
Eg vil! ég vil!
eftir Jom Jones og
Hervey Schmidt
Frumgerð:
hneiigði Garðar Cortes siig eims 1 mifldð lof dkilið fyrir þær Ikiröf-
og hamn værd höfuðsmilfliinguir ur, sem hamn hefur geirt tdl túlk-
(reyndar af gamla ékólanum), I endanna og fyrir þá olju, ®em
þvi þá dkiki að tafea það 'gilt? hamm hefur sýnt við að fá þau
Ledkstjórinm, Eriik Bidsted, á I til að fuilraaagja þedrn. Em sýn-
ingin sbemzit að miinmsta Ikosti
saime vrópskan mæliikvaaða. Og
það er dfcki of oft sem maður
gebur sagt það.
Þorvarður Helgason.
„Rekkjan“
eftir Jan de
Harton
Jóhann Hjálmarsson
skrifar um
BÓKMENNTIR
Skoðanir og þekking
LÆBDÓMSKIT
BÓKMENNTAFÉLAGSINS:
John Stuart Mill:
FRELSIfi.
fslenzk þýðing eftir
Jón Hnefil Aðalsteinsson
og Þorstein Gylfason
sem líka ritar forspjall.
Charles Percy Snow:
VALDSTJÓRN OG VfSINDI.
fslenzk þýðing eftir
Baldur Símonarson
með forspjalii eftír
Jónas H. Haralz.
John Kenneth Galbraith:
IÐNBfKI OKKAR DAGA.
fslenzk þýðing eftír
Guðmund Magnússon
með forspjalli eftir
Jóhannes Nordal.
Albert Einstein:
AFSTÆÐISKENNINGIN.
fslenzk þýðing eftfcr
Þorstein Halldórsson
með inngangi eftir
Magnús Magnússon.
Hið islenzka bókmenntafélag
Beykjavík 1970.
Charles Perey Snow.
Frelsið eftir John Stuart Mill
er einn glæsilegasti vitnisburS-
ur frjálsrar hugsunar. Bókin var
fyrst gefin út árið 1859, en enn
í dag er hún mönnum íhugunar-
og umræðuefni. Frelsið má kalla
handbók allra lýðrseðissinna;
lestur þess er mikilvægur á okk
ar tímum, því það fjallar um
vandamál, sem við þekkjum jafn
vel og samtímamenn John Stu-
arts Mills. Ef eitthvað hefur
breytst, þá er það aðeins yfir-
borðið.
1 inngangi Frelsisins segir
John Stuart Mill að bókin f jalli
um „borgaralegt eða félagslegt
frelsi, um eðli og takmörk hins
réttmæta valds þjóðfélagsins
yfir einstaklingnum". Það er að
mínu viti kynlegur skilningur á
klassísku riti að ekki megi vitna
til þess þegar um samtíma-
atburði eða samtímamenn er að
ræða. Á þetta er drepið hér
vegna athugasemdar frá þýðanda
Frelsisins Jóni Hnefli Aðalsteins
syni, menntaskólakennara, sem
hann birti í Morgunblaðinu ný-
lega. Annar kafli Frelsisins, sem
nefnist Um hugsunarfrelsi og
málfrelsi, hefst einmitt á tíma-
bærum orðum: „Sú tíð er nú von
andi liðin, er verja þurfti prent-
frelsið með ráðum og dáð sem
eina helztu tryggingu gegn
spilltri og ofríkisfullri land-
stjórn." Allir vita að enn eru til
þjóðfélög þar sem minnsta til-
raun til að verja prentfrelsið er
fordæmd. Nýjasta dæmið er Al-
exander Solsjenitsín og Sovét-
stjórnin. Því miður eru dæmin
fleiri, því jafnvel í löndum þar
sem vestræn lýðræðishugsjón
ætti að vera í heiðri höfð, er
prentfrelsið fótumtroðið.
John Stuart Mill leggur mikla
áherslu á nauðsyn skiptra skoð-
ana. Honum er ljóst að skoðun
minnihlutans gegnir oft veiga-
miklu hlutverki. Án aðhalds,
endalausra rökræðna og gagn-
Albert Einstein.
rýni, getur engin skoðun fært
mönnum andlega velferð. Enginn
getur fullyrt að ríkjandi skoðun
sé rétt. Hún þarf ekki að vera
annað en hálfur sannleikur,
kannski aðeins sannleiksbrot:
„Æðsta þjónustá, sem unnt er
að inna af hendi við samtíð sína,
er að uppgötva eitthvað, sem
skiptir heiminn miklu og honum
var áður ókunnugt, eða þá að
sanna, að honum hafi áður skjátl
azt í mikilvægum efnum, sem
varða tímanlega og andlega vel-
ferð hans.“
Um andstæðinga almennings-
álitsins segir Mill, að þeir hljóti
yfirleitt þvi aðeins áheyrn, „að
þeir hagi orðum sínum af hnit-
miðaðri hófsemi og varist til
hins ýtrasta að styggja aðra
með orðum sínum að nauðsynja-
lausu.“ „Frá þessu geta þeir
varla vikið án þess að skaða eig
in málstað", bendir Mill á, en
bætir við: „Á hinn böginn geta
hóflausar svívirðingar tals-
manna ríkjandi skoðana í raun-
inni hrætt fólk frá að játa and-
stæðar skoðanir eða hlýða á þá,
sem halda þeim fram." Niður-
staða Mills verður sú, að án til-
lits til málstaðar beri að „for-
dæma hvern þann mann, sem í
málflutningi sýnir óhreinskilni,
illvilja, yfirdrepsskap eða of-
stæki“.
1 íslenskum dagblöðum má dag
lega kynnast ólíkum viðhorfum
til manna og málefna og þetta
lesefni er sennilega með því vin
sælasta, sem blöðin hafa að
bjóða. John Stuart Mill leggur
greinahöfundum dagblaðanna
lífsreglurnar þegar hann segir:
„En sá maður á heiður skilinn,
hver sem málstaður hans er, sem
hefur stillingu til að átta sig á
og ráðvendni til að skýra frá
skoðunum andstæðinga sinna án
þess að ýkja neitt það, sem þeim
er í óhag, né draga neinar dulur
á það, sem er eða ætla má þeim
til málsbóta." Annars gildir það
um stjórnmálalegt hnútukast dag
blaðanna, sem oft einkennist af
hártogunum, að flestir líta á það
sem skemmtilega Iþrótt, afþrey-
ingu handa lesendum. Glöggt
dæmi er dálkur Austra i Þjóð-
viljanum, sem fordæmingarorð
Johns Stuarts Mills eiga svo vel
við, að margir fylgjast með hon-
um nf sama hugarfari og þeir
leggja eyrun við nýjustu slúður
sögunni. Til marks um þroska
Austra er hins vegar, að sé hon-
um hallmælt með svipuðum að-
ferðum og hann er sérhæfður í
að beita andstæðinga sina, þá
heyrast frá honum meiri kvein-
stafir en dæmi eru um í íslenskri
blaðamennsku.
1 þriðja kafla Frelsisins fjall-
ar John Stuart Mill um einstakl
ingseðlið, sem eitt af skilyrðum
gæfunnar. Þar sýnir hann fram
á með mörgum dæmum og glæsi-
legum málflutningi, að athafnir
manna geta ekki verið þeim
„jafnfrjálsar og skoðanir
þeirra". Spámannleg eru orð
Johns Stuarts Mills, ekki véfrétt
arleg, heldur skiljanleg öllum al
menningi: „Mennirnir verða
ekki fagurt og göfugt íhugunar
efni með því að steypa sjálfa sig
í sama mót, heldur með því að
rækta einstaklingseinkenni sín
og þroska þau innan þeirra
marka, sem réttindi og hagsmun
ir annarra setja þeim.“
Ég held að þeir, sem af alúð
kynna sér skoðanir Johns Stu-
arts Mills og bera gæfu til að
virða grundvallaratriði þeirra,
verði hæfari borgarar og þarf-
ari talsmenn frelsisins. Engin á-
stæða er til að lesa Frelsið
„gagnrýnislaust“, eins og Þor-
steinn Gylfason tekur réttilega
fram í forspjalli. Það merkiteg-
asta, sem flestir heimspekingar
hafa til málanna að leggja, er að
kenna mönnum að efast.
í Frelsinu varar John Stuart
Mill við því, að allir helstu hæfi
leikamenn gerist embættismenn
valdstjórna. Þá hefur kerfið
gleypt þá og andlegar framfarir
eru úr sögunni. „Því er brýn
nauðsyn, að völ sé á hæfileika-
mönnum óháðum ríkisvaldinu og
John Stuart Mill.
unnt verði að veitu þeim þau
tækifæri og þá reynslu, sem eru
skilyrði raunhæfrar dómgreind-
ar um mikilvægustu málefni",
segir Mill.
Valdstjórn og vísindi eftir
Charles Percy Snow er bók, sem
leiðir hugann að þessari kenn-
ingu Mills. Bókin f jallar um and
stæðar skoðanir tveggja vísinda
manna, sem voru ráðgjafar
bresku ríkisstjórnarinnar í
seinni heimsstyrjöld. Samkvæmt
frásögn C. P. Snows hafði ann-
ar þeirra Henry Tizard rétt fyr-
ir sér, en hinum F. A. Linde-
mann, skjátlaðist aftur á móti.
Engu að síður naut Lindemann
Framhald á bls. 21