Morgunblaðið - 19.01.1971, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 19. JANÚAR 1971
Averell Harrimann í bók:
Stalín stefndi að
heimsyfirráðum
Kosygin raunsær alvörumaður
Jósef Stalín var heims-
valdasinni, sem stefndi að
heimsyfirráðum, Nikita Krús
jeff var harður og beinskeytt
ur, en átti til sveigjanleika
Alexei Kosygin
og Alexei Kosygin er aivöru
gefinn og raunsær.
Á þennan hátt lýsir banda-
ríski diplómatinn Averell
Harrimann þremur helztu
leiðtogum Sovétríkjanna I
bók sinni „America and
Russia in a Changing
World,“ sem kemur innan
skamms út i Bandaríkjunum.
Harrimann hefur þekkt
þessa þrjá ofannefndu stjórn
málamenn persónulega, enda
haft mikil samskipti við sov-
ézka ráðamenn í áratugi.
Hann segir að i raun og veru
sé djúpið milli Bandaríkj-
anna og Sovétrikjanna jafn
mikið og það hafi verið árið
1945.
— En við getum þó náð
samkomulagi á fleiri sviðum
og í fleiri málum en við gát-
um árið 1945, sagði Harri-
mann á blaðamannafundi sem
haldinn var á dögunum
vegna væntaniegrar útkomu
bókarinnar.
Eins og fyrr segir lýsir
Harrimann Josef Stalín sem
algerum heimsvaldasinna
með sömu hugsjónir í utan-
ríkismálum og keisarinn
Averell Harrimann
hafði á sínum tíma. Harri-
mann kynntist Stalín allvel
er hann var sendiherra í
Sovétríkjunum meðan á
heimsstyrjöldinni síðari stóð.
Krúsjeff segir hann að hafi
verið einbeittur og harður í
.ákveðnum málum, en viðfelld
inn og mannlegur í aðra rönd
ina. Einhverju sinni lýsti
hann því yfir af miklum
sannfæringarkrafti að Sovét-
ríkin væru staðráðin i að
gera að engu réttindi okkar í
Vestur-Berlín. En þegar ég
lét í ljós, að ég tryði þvi ekki
að hann léti leiðast út í styrj-
öld, dró samstundis niður í
honum og hann fullvissaði
mig um, að Sovétríkin vildu
ekki styrjöld út af Berlinar-
málinu.
- Núverandi forsætisráð-
herra er maður mjög alvöru-
gefinn og raunsær í viðræð-
um, segir Harrimann, sem hef
ur þekkt Kosygin í þrjátíu
ár. — Hann er fullkomlega
laus við tilhneigingar Krús-
jeffs að bregða á glens, tala
digurbarkalega og koma með
hótanir. En þótt hann ógni á
annan hátt en Krúsneff legg-
ur hann mikla áherzlu á þær
hættur, sem yfir vofa vegna
djúpstæðs ágreinings Banda-
ríkjanna og Sovétrikjanna.
Þegar ég ræði stjórnmál við
hann, segir Harrimann —-
hef ég jafnan á tilfinning-
unni, að við vitum hvar við
höfum hvorn annan.
Líklegt er að Harrimann
sæki Kosygin heim á næst-
Josef Stalín
unni er hann heldur til
Moskvu til að undirbúa heim
sókn Edmunds Muskie, öld-
ungadeildarþingmanns. Á
blaðamannafundinum sagði
Harrimann að hann taki í
bókinni afstöðu, sem sé mitt
á milli stefnu þeirra sem
vilja kynda undir kalda stríð
ið, svo og þeirra, sem séu svo
glámskyggnir að halda að bil
ið milli Bandarikjanna og
Sovétríkjanna sé ekki jafn
breitt og áður.
Einar Örn Björnsson, Mýnesi:
HERNAÐURINN GEGN FÓLK
INU í LANDINU
Ýmsar fáránlegar kenningar
hafa komið fram um landnám Is-
lands aðrar en þær sem sagan
greinir, og verið iðja sumra
manna að reyna að afskræma í
sínum hugarheimi viðbrögð þess
fólks sem nam landið, sem talið
er að hafi gerzt fyrir nær ellefu
öldum og allt landið hafi verið
numið milli fjalls og fjöru á 60—
80 árum og þar með skapað þjóð
félag þeim, sem þá höfðu tekið
sér bólfestu.
Eigum við ekki að vera stolt
af þvi að vera afkomendur þess
fólks, sem lagði leið sína yfir
hafið í leit að búsetu og sjá það
í anda berjast við ægimátt út-
hafsins á smábátum tygjað þeim
vonum, að þess biði betra og
frjálsara líf en ella. Það hafði
með sér búsmala sinn eftir því
sem flutningageta leyfði og tæki,
sem þá voru tiltæk til búrekst-
urs og heimilishalds. Þeir sem
ferðazt hafa um landið og eru
kunnugir í byggðarlögum sínum
geta með eigin augum séð hvern
ig landnámsmennirnir tóku sér
bústaði. Þar var engin vankunn
átta að verki. Bæjarstæði voru
þannig valin hvort sem það var
við sjávarströnd, meðfram ám og
vötnum, inn í landi og upp tiL
dala. Allt var miðað við land-
gæði og aðra aðstöðu eftir þvi
sem við var .comið.
Ekki er annað að sjá en feg-
urðarskyn og hagræn sjónarmið
hafi haldizt í hendur. Öhætt er
að fullyrða að landnámsmenn-
írnir hafa haft hvort tveggja í
huga er þeir völdu sér bústaði.
Búseta Islendinga og kjarkur
í nær 10 aldir þar til úr rætt-
ist, er hreint ævintýri, að vísu
þyrnum stráð á köflum en afrek
sem varla á sinn líka um víða
veröld. Forfeður okkar fluttu
með sér norræna tungu, sem er
í senn svo kyngimögnuð og gaf
hverjum lífskraftinn til að skýra
frá athöfnum sinum og samskipt-
um við landið, fólkið og dýrin,
sem unnu með því og gerðu
mögulegt að hér lifði af þjóð þó
fámenn væri, en var í álögum í
einangrun sinni og oft þrúguð
af innlendri og erlendri kúgun.
En samt hélt hún uppi þjóð-
félagi, sem stofnaði elzta þjóð-
þing veraldar og þar með fyrsta
lýðveldið á vesturhelmingi jarð-
ar, eins og Vilhjálmur Stefáns-
son, landkönnuðurinn frægi orð-
aði svo snilldarlega.
Við sem nú lifum og störfum í
landinu eigum því mikið vega-
nesti sem auðveldar okkur leið-
ina fram á við. Hér búa yfir 200
þús. manns, þar af um eitt
hundrað þúsund í höfuðborg-
inni og næsta nágrenni. Mikið
þéttbýli hefur myndazt við firði
og flóa og einnig inni i landi.
En bændafólk býr í sveitum á
þeim jörðum, sem landnámsmenn
völdu og bújarðir verið stofnað-
ar í nálægð.
Sú búseta sem við þekkjum í
dag er því byggð á þeim grunni
er forfeður okkar mörkuðu qg
ákváðu að byggja landið allt til
nytja og öryggis fyrir lands-
fólkið.
Þetta er sú mynd sem blasir
við öllum og skapar hverj-
um heilbrigðum manni rétta
innsýn í þá tilveru sem við lif-
um í og -tilgang að vera ekki
ættlerar feðra vorra, en treysta
stöðu okkar sem þjóðar og lífs-
skilyrði í sambýli við landið.
Ein var sú tegund kvikfénað-
ar, sem tryggði búsetuna, en það
var íslenzka sauðkindin. Harð-
fengi hennar og gróðurfar lands
ins gerði hana mögulega og önn
ur kvikfjárrækt gat þrifizt.
Hesturinn, sem var „samgöngu-
tækið", var einnig harðgerður.
En því aðeins gat landnámið tek
izt að hér var nokkurt valllendi
og grösug heiðalönd, kjarrvið-
ur og góðgresi. Þetta voru nytj-
ar landsins og höfuðstóllinn,
sem á var að treysta ásamt hey-
öfluninni, sem vetrarforða
handa búfénaði.
Er það ásökunarefni á horfn-
ar kynslóðir að nytja gæði
landsins fólki og fénaði til lífs-
bjargar? Er það ekki gert á vor-
um tímum? Þess vegna eigum við
ekki að ásaka þá sem á undan
eru gengnir fyrir ágang og eyð-
ingu landsins, sem ekki var eins
mikil og ýmsir spekingar vilja
túlka og telja að þeir sem not-
uðu skógana sem eldsneyti og til
smíða hafi gert það af illum hvöt
um. Um annað var ekki að ræða
ef fólkið átti að lifa og halda
byggð og alls ekki sú blóðtaka,
sem af er látið. Ég vildi fremur
telja að hver kynslóð hafi skil-
að landinu betra í hendur ann
arrar og einnig okkar sem nú
lifum. Því má heldur ekki
gleyma að samgönguleiðir voru
ruddar og varðaðar og unnið að
vegagerð og brúagerð, er var
geysilegt átak með handverkfær
um einum og hestinum góða, sem
skrá ætti sem afrekssögu ís-
lenzkrar bændastéttar meir en
gert hefur verið og þeirri miklu
verkkunnáttu, sem fylgt hefur is
lenzku fólki alla tíð. Auk þess
sem það skilaði norrænni sögu i
hendur' okkar sem er slikt
snilldarverk, unnin við ljóstýr-
ur í köldu og ófulikomnu hús-
næði, að lengra verður varla
komizt í sagnaiist og er ótæm-
andi brunnur kynslóðanna er
setur okkur á bekk með mestu
menniogarþjóðum veraldar. Ég
er stoltur af að vera afkomandi
íslenzkrar bændastéttar og það
ættum við öll að vera, sem byggj
um þetta land og tryggir tilveru
okkar sem þjóðar. Við erum einn
ig stolt af okkar Nóbelsskáldi,
sem er sprottið af sömu rót, en
líðum því ekki að vanvirða
horfnar kynslóðir með því að
þær hafi skilað okkur illa með-
förnu landi, slíkar fullyrðingar
eru óréttmætar. Það sem við höf
um hlotíð í arf vegna seiglu og
baráttu feðra okkar er hið
myndarlega fólk, sem nú býr í
landinu og ætlar sér að prýða
það, rækta og byggja og vinna
að þeirri náttúruvernd, sam-
hliða þeim framkvæmdum, sem
óhjákvæmilegar eru hjá vax-
andi þjóð.
Neikvæð afstaða sem mjög
ber á hjá ýmsum öflum og mest
er áberandi hjá þeim sem slitn-
ir eru úr tengslum við atvinnu-
lífið og áberandi er í áramóta-
grein Halldórs Laxness í Morg-
unblaðinu, ber því vitni að mik-
il alvara er á ferðum ef slíkum
sjónarmiðum vex ásmegin.
Það væri nær fyrir Laxness
og aðra rithöfunda að styðja við
leitni framfaraaflanna með rit-
Einar Örn Björnsson.
mennsku sinni en ganga feti
lengra í neikvæðri afstöðu og
ætla að vinna gagn með því að
telja kjarkinn úr þjóðinni þeg-
ar á veltur að hefjast handa og
halda áfram að virkja stórárn-
ar til að knýja stóriðjuver, sem
mundu með mætti sínum styðja
annan atvinnurekstur, betri
menningaraðstöðu, aukin félags-
leg réttindi og betri lífskjör hin
um almenna manni til handa.
Þetta hafa aðrar þjóðir gert, til
dæmis Norðmenn, sem gjör-
breyttu sínum atvinnuháttum og
sköpuðu fjölbreytni í iðnaði og
verzlun. Mér datt í hug þegar
ég las nefnda grein, aðför Þor-
bjarnar Öxnamegins að Atla á
Bjargi er hann vó hann í „bæj-
ardurum" og Atli mælti er hann
fékk lagit, „Þau tíðkast nú in
breiðu spjótin."
Síðustu árin hafa orðið miklar
framfarir á íslandi í sjávarút-
vegi, landbúnaði og iðnaði.
Menningarleg aðstaða hefur
batnað til mikilia muna. Heil-
brigðis- og félagsleg aðstaða hef-
ur verið bætt. Híbýli fólksins
byggð af miklum myndarbrag.
Verzlunar- og viðskiptaleg að-
staða þjóðarinnar batnað stór-
lega. Samgöngur á landi,
lofti og láði eru nú
betri en áður. En þó þarf
mikið um að bæta hvað snertir
vegakerfi landsins, betri og
traustari flugvelli o.fi. Undan-
farin ár hafa óánægjuöfl verið
að reyna að spyrna gegn öllum
framförum, sem stefna í þá átt
að gera Islendinga vel bjarg-
álna með þvi að hefjast nú
handa af krafti og beizla mikið
af þeirri gífurlegu vatnsorku
eins og þegar hefur verið byrj-
að á með virkjun við Búrfell.
Nefnd óróaöfl birtast i ýmsum
myndum, í andstöðu við slíkar
framkvæmdir svo sem með fagur
gala um náttúruvernd, lands-
sölu o.fl. En hafa sizt meiri um-
hyggju fyrir landi sínu en aðr-
ir. Markmið þessara afla er að
viðhalda hér meðalmennskunni
og lágkúrunni eins og var á dög
um Einars Benediktssonar er
hann hvatti þjóð sína til dáða.
Nú hefur nýr forustumaður
bætzt í hóp hinna neikvæðu
afla, en það er Halldór Laxness,
og tekur sér fyrir hendur að
vanvirða horfnar kynslóðir og
þar með íslenzka bændastétt,
sem hann telur raunar ekki
venjulega menn, þeir litu á land
sitt sem bráð sína og kvik-
fénaður þeirra kvaiinn og pínd
ur. Fegurðarskyn hjá þeim hafi
aldrei verið til heldur flutzt
hingað 1000 árum eftir landnám
frá Þýzkalandi gegnum Dan-
mörku frá fólki, sem bjó í borg-
um. Ég held Laxness ætti
að fletta betur upp í sagnagerð
íslendinga. 1 Njálssögu stendur
er Gunnar á Hlíðarenda sneri
aftur, „Fögur er Hlíðin, bleik-
ir akrar og slegin tún." Um
þetta orti Jónas Hallgrímsson,
Gunnarshólma eitt fegursta
kvæði sem um getur í íslenzkri
ljóðagerð. Ber Valþjófsstaða-
hurðin það með sér að höfund-
ur heninar hafi verið gjörsneydd
ur fegurðarskyni eða íslenzkar
húsmæður fyrri alda, sem
skildu eftir sig frábær listaverk
í útsaumi og vefnaði?
Þær stórstígu framfarir, sem
orðið hafa í ræktun landsins og
ekki sízt i framræslu þess telur
skáldið að séu með þeim hætti, að
nú ætti að styrkja bændur til
að moka ofan i framræsluskurð-
ina aftur og banna með lögum
ræktun mýrlendis svo vatnið og
leirinn fljóti ofan á á ný, og skor
kvikindum og flugum vaxi ásmeg
in og smáfuglar geti dafnað, svo
fólk geti á sólskinsdögum hlust-
að á kvak þeirra i forarvilpun-
um, en bændum skipað að rækta
upp holt og mela sem víða er bú
ið að rækta í stórum stil nema ef
vera skyldi á Gljúfrasteini.
Þetta er óður Nóbelsskáldsins
til íslenzkrar bændastéttar og
þakklæti til þess fólks, sem öðr-
um fremur hefur tryggt þá bú-
setu sem nú er hér á landi. En
þar á ég við þá sem með áræðí
og hugviti námu það og kynslóð
imar hafa varðveitt öld eft-
Eranihald á bls. 21