Morgunblaðið - 10.03.1971, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 10. MARZ 1971
SKEIÐARÁRHLAUP 1954
undon jokulsporðinum.|,S.RisfJ
Grimsvötn
VATN AJÖKULL
Kortið sýnir svæði það ogr vatnakerfi, sem Vegagrerðin þarf að sigrra til að hringvegrurinn verði að veruleika. Kortið til liægrri
spannar yfir stærra svæði og sýnir afstöðuna tii Grímsvatna, en sérfræðingar Vegragrerðarinnar bíða lilaups úr því með eftir-
væntingii.
Verður Skeiðarár-
sandur sigraður?
HVENÆR má búast við
vegasambandi umhverfis
landið? Er tæknilega fram-
kvæmanlegt að brúa vötnin á
Skeiðarársandi? Hvernig er
kleift að fjármagna slíka
framkvæmd? Allar eru þess-
ar spumingar nú ofarlega á
baugi vegna umræðna á Al-
þingi um þetta mál. Þar ligg-
ur nú fyrir fmmvarp um
happdrættislán til að afla
fjár til framkvæmdanna, og
bendir allt til þess að það nái
fram að ganga.
En til að fá hugmynd um
hversu mikil framkvæmd er hér
á íerðinni og hversu langt rann
sóknir og undirbúningur fyrir
vega- og brúargerð á Skeiðar-
Srsandi eru komin, sneri Morg-
unblaðið sér til Helga Hallgríms
sonar, deildarverkfræðings hjá
Vegagerð ríkisins, og ræddi við
hann.
RANNSÓKNIR
Að sögn Helga var það við
síðasta Grímsvatnahlaup i sept-
ember 1965, að fyrst var fylgzt
með hlaupi með þennan mögu-
leika í huga. Eiginlegar rann-
sóknir og mælingar hófust hins
vegar árið 1968, og hafa þær
verið framkvæmdar reglulega á
ári hverju allt síðan. Fyrstu
rarmsóknir voru mælingar til
kortagerðar af ákveðnum svæð-
um á sandinum og í framhaldi
af þvi flugmyndir og kortagerð.
Þá hafa verið framkvæmdar
vatnamælingar frá 1969. Botn-
rannsóknir voru gerðar við öil
meginvötnin á árunum 1968—70,
og reglulega hafa verið tekin
vatnssýnishorn, og þau efna-
greind, svo og hefur verið fylgzt
með þróun jökulsins. Botnrann-
sóknirnar miða að þvi að finna
heppileg brúarstæði á þessu
svæði, en með töku vatnssýnis-
homa og efnagreiningu þeirra
ásamt athuguninni á þróun jök-
ulsins er verið að leita fyrirboða
um jökulhlaup. Að áliti heima-
manna hækkar jökullinn ætíð
fyrir Grímsvatnahlaup og hefur
Ragnar Stefánsson, bóndi á
Skaftafelli, tekið eftir þessu og
fýlgist með jöklinum 1 þessu
skyni.
HLAUPIN HELZTA
HINDRUNIN
Jökulhlaupin eru stærsta
hindrunin fyrir vega- og brú-
argerð á Skeiðarársandi. Þau
koma úr tveimur stöðum. Ann-
ars vegar úr Grænalóni en þau
hlaup koma fram í Súlu, sem er
vestast á sandinum. Rennsli í
stærstu hlaupunum hefur verið
áætlað 5—8 þúsund rúmmetrar á
sekúndu, en til viðmiðunar má
nefna, að meðalrennsli Þjórsár
er um 400 rúmmetrar á sekúndu.
Þróunin virðist vera sú, að
hlaupin minnka með árunum en
styttri tími líður á milli þeirra.
Síðasta hlaup úr Grænalóni kom
sl. haust og var fremur litið.
GRÍMSVATNAHLAUPS
AÐ VÆNTA
1 öðru lagi eru hlaupin úr
Grimsvötnum, sem koma aðal
lega fram í Skeiðará, en gætir
einnig talsvert í Sandgígjukvísl.
Eins og aðstæður eru núna eru
þessi Grímsvatnahlaup megin
hindrunin fyrir framkvæmdum á
þessu svæði. Stærð þeirra hefur
verið áætluð 30—40 þúsund rúm
metrar á sekúndu og er þá mið-
að við hlaup á fyrstu áratugum
þessarar aldar, en þá liðu gjarn
an 10—12 ár milli hlaupa. Síð-
ustu 20—30 árin hafa þessi
hlaup verið þéttari — oftast
5—6 ár milli hlaupa —- og þau
hafa minnkað að sama skapi.
Mesta rennsli í hinum smærri
hiaupum er á'ætlað 10—12 þús-
und rúmmetrar á sekúndu. Síð-
asta Grímsvatnahlaup var árið
1965 og nú líður mjög að því,
að nýs hlaups sé að vænta.
Rannsóknir sýna, að Grímsvötn
hlaupa, þegar vatnsyfirborð
þeirra kemst í tiltekna hæð.
Jöklarannsóknafélagið hefur
gert reglulegar mælingar á
vatnsstöðunni og sl. vor vant-
aði 5 metra upp á að þessari
hæð væri náð en 3 metra við
mælingar í haust.
Að fenginni þessari vitneskju
um helzta farartálmann spyrjum
við Helga hvemig horfumar
séu á því að yfirstíga hann.
Helgi segir, að Skeiðarárjökull
hafi stytzt mikið hin síðari ár
og við það hafi aðstæður til
vega- og brúargerða gjörbreytzt
á þessu svæði. Áður fyrr voru
ámar, sem frá jöklinum komu,
dreifðar um allan sandinn, en
eftir að jökullinn styttist hefur
komið fram lægð bak við hina
upphaflegu jökulöldu, þar sem
vatn frá útföllum undan jökl-
inum safnast saman. Rennur það
síðan fram á sandinn á fáum stöð
um.
3 AÐALVATNSKERFI
Á þessu 30 kílómetra svæði
eru þrjú aðalvatnakerfi, sem
brúa þarf. Vestast eru Núps-
vötn og Súla, sem stundum
renna hvor í sinu lagi en stund-
um saman; þá kemur Sandgigju-
kvísl en austast eru Skeiðará
og Morsá. Að Sandgígjukvísl
undanskilinni er þessum vötn-
um sameiginlegt, að þau hafa
ekki afmarkaðan farveg og þeg-
ár hlaup er í þeim flæmast þau
yfir stórt svæði. Má nefna að í
síðasta Grímsvatnahlaupi flæddi
Skeiðará yfir 4—5 km breitt
svæði. Til að kleift megi verða
að brúa þessi vötn, þarf því að
gera varnargarða, sem þrengja
að ánum og beina vatninu und-
ir brýrnar. Tii þess að fá hug-
mynd um, hversu öflugir slíkir
garðar þurfa að vera, voru í ti)
raunaskyni byggðir varnargarð-
ar við Skaftafell sumarið 1969.
1 þvi hlaupi, sem nú er væntan-
legt, ætti að fást reynsla um
þetta atriði.
UM TVÆR LEIÐIR
AÐ VELJA
Ef koma á föstu vegasambandi
yfir Skeiðarársand, má segja, að
einkum sé um tvær leiðir að
velja. Sú fytrri er að miða stærð
og gerð mannvirkja við það, að
brýrnar tækju fyrst og fremst
venjulegt rennsli í ánum. Árn-
ar mundu þá flæða yfir varn-
argarða og vegi, þegar hlaup
kæmu í þær, og allt samband
myndi þá rofna, og gæti svo stað
ið í nokkrar vikur. Hin leiðin
er sú að miða mannvirkin við,
að þau geti tekið hlaup, eins og
þau hafa verið hin síðari ár, án
þess að samband rofnaði. Ef
hlaupin tækju að stækka mikið
aftur, mætti hugsa sér, að þau
færu að einhverju leyti framhjá
brúnum yfir varnargarða og
vegi. Mannvirkjagerð yrði að
haga þannig, að sem minnst
tjón hlytist af slíkum stórhlaup-
um.
Eftir að fast samband væri
komið á yfir Skeiðarársand,
kæmi fljótlega að því, að ýmiss
konar atvinnurekstur risi upp
báðum megin sandsins, sem
byggðist að meira eða minna
leyti á þessu sambandi og væri
þvi háður. Yrði þá mjög tilfinn-
anlegt, ef vegasambandið rofn-
aði um lengri tíma á fárra ára
fresti, og er því síðari lausnin
mun æskilegri.
3—5 ÁRA FRAMKVÆMD
Eins og hlaupum hefur verið
háttað í seinni tíð, ætti að vera
tæknilega framkvæmanlegt að
gera mannvirki á Skeiðarár-
sandi, sem tækju hlaupvatn í
minni hlaupum án veru-
legra áfalla. Um kostnað við þá
mannvirkjagerð vildi Helgi ekki
spá neinu á þessu stigi málsins.
Það yrðu niðurstöður rannsókn
anna að leiða í ljós.
Rannsóknum á Skeiðarársandi
á að vera lokið árið 1972, en
auk Vegagerðar rikisins vinna
að þeim á hennar vegum ýms-
ir aðrir aðilar, svo sem Orku-
stofnun, Jöklarannsóknafélagið
og Raunvísindastofnun Háskól-
ans. Ef teknar verða ákvarðan-
ir um að ráðast i framkvæmd-
ir að rannsóknunum loknum,
gæti samband verið komið á 3—5
árum síðar, háð fjármögnun og
þvl, hve framkvæmdir verða um
fangsmiklar.
HAPPDRÆTTISSALA
I HAUST?
Sem fyrr segir eru umræður
um vega- og brúarsamband yf-
ir Skeiðarársand nú mjög á döf-
inni vegna umræðna á Alþingi
um frumvarp Jónasar Pétursson
ar um happdrættislán Vegasjóðs
til að fjármagna þessa fram-
kvæmd. Frumvarpið gerir ráð
fyrir að gefin verði út happ-
drættisskuldabréf í 5 flokkum,
hver að upphæð 40 milljónir
króna á ári í 5 ár — samtals
200 miiljónir króna. Skal happ-
drættislánið falla í gjalddaga 10
árum eftir útgáfudag þess og
vera hvert að upphæð 1 þúsund
krónur. Ráðgert er, að 1230
vinningar verði á ári hverju í
öllum flokkum, — samtals að
f járhæð 14 milljónir króna.
„Ég er mjög bjartsýnn á að
frumvarpið nái fram að ganga,“
sagði Jónas Pétursson í stuttu
viðtali við Morgunblaðið, „vegna
þeirra góðu undirtekta, sem það
hefur hlotið á Alþingi og ég
finn að það á bergmál í allri
þjóðinni. Hljóti frumvarpið sam
þýkki núna, geri ég mér vonir
um að hægt verði að undirbúa