Morgunblaðið - 10.03.1971, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 10. MARZ 1971
17
Nýtt
valda-
jafnvægi
í Sovétríkjunum
Eftir
Milovan
Djilas
Milovan Djilas.
Júgóslavneski stjórn-
málamaðurinn Milovan
Djilas var um árabil einn
helzti hugmyndasérfræð-
ingur Títós forseta, og auk
þess iðinn en ekki ávallt
vel metinn, pólitískur rit-
höfundur, 1954 var hann
rekinn úr Koinmúnista-
flokknum og á árunum
1956 til 1961 sat hann í
fangelsi. Það var ekki fyrr
en 1968 að hann var hreins
aður af öllum sakargiftum
og tekinn í náð á ný. í
fangelsinu ritaði hann hina
kunnu bók sína „Hin nýja
stétt“, og 1969 kom út bók
hans „Hið ófullkomna
þjóðfélag: Handan hinnar
nýju stéttar“. í eftirfar-
andi greii. ræðir Djilas hið
breytta valdajafnvægi í
Sovétríkjunum nú, þar
sem herinn leikur aðal-
hlutverkið og flokkskerfið
er að molna niður í hrörn-
un, sem ekki verður við
snúið. Frelsisþráin breiðist
út eins og eldur í sinu í
Sovétríkjunum, og fram
hjá þessu verður ekki leng
ur litið af hinni ráðandi
stétt manna, sem mun ekki
lengur geta stjórnað land-
inu algjörlega að eigin
geðþótta, að mati Djilasar.
MEÐ falli Krúsjeffs 1964
tókst sovézka flokkskerfinu
loks að losa sig við hina
gömlu martröð sína um al-
gera (í þesisu tilviki „and-
srtalíníska“) hreimsun, sem
kynni að hafa leitt til mjög
hættulegrar afturfarar varð
andi ofurveldi skriffinnsku-
kerfisins.
Með þessu tryggði flokks-
kerfið sér frið og öryggi, en
jafnframt glataði það þeim
hæfileikum sínum, sem allt frá
dögum byltingarinnar hafa
birzt í hreinsunum í röðum
ráðamannanna og skipulegri út
rýmingu þeirra sósíalístísku
afla, sem „sagan fordæmir".
Þetta kann í sjálfu sér að virð-
ast hræðiiegt og alveg fráleitt,
og það er það einnig. I ein-
ræðiskerfi líkt og því sovézka
eru nýjar leiðir til félagslegr-
ar tilveru óhugsandi og ófram-
kvæmanlegar án hreinsana í
röðum æðstu ráðamanna og
mikilla kúgunaraðgerða gegn
almenningi.
Fall Krúsjeffs jafngilti þvi
hinsvegar ekki, að vissir hóp-
ar, sem voru I andstöðu við
skriffinnskubákn flokksins,
væru fjarlægðir. 1 raun og
veru eru stjórnunar- og efna-
hagsstofnanir uppistöðurnar í
hinu raunverulega flokkspóli-
tíska kerfi, en sérhver þeirra
hefur sitt eigið „innanhúss-
kerfi“, eigin séreinkenni og eig
in sérhagsmunasvið, sem eru
þröng. Yfirleitt hafa allar þær
breytingar, sem á undangengn
um árum, hafa orðið innan
ramma hins sovézka kerfis, ver
ið afleiðing mismunandi af-
stöðu hinna þriggja aðalvalda-
eininga hverrar til annarrar.
OFRÍKIÐ
1 Á dögum Leníns stóð flokk-
urinn fyrir hinni hugmynda-
fræðilegu stjórn, og jafnrétti
ríkti nokkurn veginn miili
flokksins, stjórnarinnar og
efnahagsstofnananna. 1 tíð
Stalíns urðu allar stofnanir til
að byrja með að beygja sig
undir flokksveldið — en síð-
ar var flokkskerfið lagt und-
ir stjóm einstaklinga ellegar
var stjórnað af leynilögregl-
unni, og á valdatímum Krús-
jeffs var gerð tilraun til þess
. að koma á fullkomnu jafnrétti
hinna einstöku stofnana.
Ljóst er, að Sovétrík-
in misstu ekki í Krúsjeff and-
legt ofurmenni, sem tekizt hefði
að leiða landið inn á frjálsari
og lýðræðislegri brautir. Hið
rússneska samfélag er enn
þannig að allri gerð, að endur-
bótum verður því aðeins kom-
ið á, að til komi ofríki og pér-
sónuleg völd þess, sem knýr
þær fram. Jafnvel í tíð Krús-
jeffs voru endurbæturnar óað-
skiljanlegar frá persónuvald-
inu. Krúsjeff, sem var ákafa-
maður um allt, er laut að rík-
ismálum, hagaði sér líkt og
hann gæti breytt hinu viðtekna
kerfi með þvi að styðjast að-
eins við hugmyndafræðilegar
úrbætur. Þetta eitt fyrir sig
var of mikið fyrir flokksskrif-
finnana: Krúsjeff var nú orð-
inn til baga, kannski jafnvel
hættulegur.
FÁMENNISSTJÓRNIN
Allir leiðtogar Sovétrikjanna
til þessá hafa lýst stjórn sinni
sem „samstjórn“. Hinir núver-
andi leiðtogar víkja aðeins frá
þessari reglu í því, að þeir hafa
ekki opinberlega lýst yfir að
neinn væri „yfirleiðtogi", en
það þýðir aftur að ástandið er
nær því að vera ákjósanlegt
fyrir flokkskerfisbáknið. Allir
í æðstu stöðum eru sem sagt
jafn réttháir, þó ekki sé nema
í því að komizt verði hjá rót-
tæku frumkvæði eins manns.
Ihaldssemi er helzta og aug-
ljósasta einkenni hinnar „nýju
stéttar" Sovétríkjanna. Þessi
„stétt" er þess vissulega megn-
ug að halda lífi I sjálfri sér,
en hún megnar ekki að skapa
neitt nýtt. 1 ánægju yfir eig-
in félagslegri velferð nötrar
hún andspænis sérhverri hugs-
un um breytingar. Hin sovézka
fámennisstjórn hefur fryst sín
ar eigin kreddukenningar af
ótta við umræður, sem gætu
leitt til „farsóttar" og upp-
lausnar hugmyndafræðinnar og
jafnvel hinar „nýju stéttar"
sjálfrar. En flokkskerfið fer
fyrir leiðtogunum með þvi að
gefa eftir gagnvart öðrum
valdastofnunum — fyrst og
fremst varðandi háttsetta hers-
höfðingja
HERINN
Hlutverk hersins tók mjög
að styrkjast og aukast við
dauða Stalíns. Bería og Molo-
tov var steypt með raunveru-
legum stuðningi hersins. Stalin
hefur nú verið tekinn til „end-
urreisnar" að nokkru leyti,
fyrst og fremst sem hinn mikli
yfirmaður hersins á styrjaldar
árunum. Þungaiðnaðurinn,
vopnaframleiðslan og flotinn
ganga fyrir öllu.
Leiðtogar hersins eru meira
áberandi og miklu dugmeiri og
hæfari menn en „kerfismenn"
flokksins. Þessi styrkur þeirra
er í nánu samhengi við nútíma
hernaðartækni. Það hefur og
úrslitaþýðingu, að nær allt,
sem líta má á sem sigra í utan-
rikismálum — hernám Tékkó-
slóvakíu og þróun mála þar á
eftir, vörnina gegn ógnuninni
frá Kína, framgangur Sovétflot
ans á Miðjarðarhafi og stefnu
þá, sem rekin er i Mið-Austur-
löndum — verður að skoða
sem verk hersins. En herinn
gegnir ekki því sameiningar
hlutverki, sem flokkurinn ger-
ir. Líta verður á raunverulegt
ástand málanna í dag sem jafn
vægi milli flokkskerfisins og
hersins.
VALDAJAFNVÆGIÐ
Líkt og er um allar jafnvæg
islistir, er ljóst að þetta jafn-
vægi getur ekki staðið i lang-
an tima. Að málin snúist
flokknum í vil virðist harla
ólíklegt eins og nú háttar. Hug
myndafræði og sköpunargáfa
flokksins er að molna niður;
hrörnun, sem ekki verður við
snúið. Og sovézkt þjóðfélag
þróast ekki lengur i algjörri
einangrun frá umheiminum.
Það er að miklu leyti undir
því komið, sem gerist utan
landamæra Sovétríkjanna,
hvort völdin falla úr jafnvæg-
inu yfir í fang hersins, hervæð
ingarinnar og heimshernaðar
stefnunnar, eða i fang efna-
hagsstofnananna, alþjóðlegs
skilnings og bættra lifskjara
sovézku þjóðarinnar.
Snúist þetta efnahagsmálun-
um i hag, verður um mjög
flókna atburðarás að ræða,
þrátt fyrir að þetta mundi
verða sovézku þjóðinni til lang
mests gagns.
FRELSISÞRÁIN
Burtséð frá sambandinu milli
hinna ráðandi hópa er hins veg
ar um að ræða stöðugt víðtæk-
ari útbreiðslu hinnar „villutrú
arkenndu" frelsisþrár. 1 Sovét-
rikjunum úir og grúir af
óánægjuhópum, og myndunum
nýrra stjórnmálahópa, og æ
fleiri pólitísk mál koma nú fyr
ir dómstólana. Þessi öfl fela
raunar ekki í sér sýnileg-
ar sannanir þess, að árangur
verði af umbótaviðleitninni i
bráð, en í dag hafa þau gífur-
lega þýðingu að því er tekur
til þess, að þau skuli yfirleitt
vera til; að ekki sé lengur hægt
að rífa slík öfl upp með rótum
og að þeir menn, sem annað
hvort stjórna landinu eða gera
í framtíðinni, munu ekki geta
stjórnað því algjörlega eftir
eigin höfði — einmitt vegna til
vistar þessara afla.