Morgunblaðið - 17.03.1971, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 17. MARZ 1971
15
Jóhann Hafstein, forsætis- og iönaðarráðherra:
Kröf u um hreinsitæki verður að byggja
á vísindalegum rannsóknum
Iðnþróun má ekki verða
skaðvaldur á öðrum sviðum
HÉR FER á eftir ræða Jóhanns
Hafsteins iðnaðarráðherra í lit-
Vftrpsumræðunum í g’ærkvöldi.
1 Það skal teldð fram, að ein-
hverjar breytingar kunna að
hafa orðið á ræðunni í flutningi.
Við ræðum hér um það, hvort
Alþingi eigi að segja ríkisstjórn
inni fyrir verkum um, að tafar-
laust skuli sett upp hreinsitæki
í álbræðslunni við Straumsvík.
Frá öndverðu var það ljóst, að
frá álbræðslunni í Straumsvik,
eins og frá öðrum álbræðslum,
mundi stafa viss mengunarhætta.
Þetta kom sérstaklega til um-
ræðu 1 sambandi við staðsetn-
ingu verksmiðjunnar. Rætt var
aðallega um tvo staði, Eyja-
fjörð eða Straumsvik. Ljóst var,
að ef álbræðsla yrði staðsett við
Eyjafjörð gat ekki verið um
annað að ræða en að hafa frá
byrjun sem fullkomnust
hreinsitæki í slikri verksmiðju.
Þar hefði hún verið staðsett í
landbúnaðarhéraði þar sem
vindáttir eru mjög á einn veg,
hafgolan a.m.k. verulega rikj-
andi. Athugaðar voru vindáttir
við Straumsvík eftir upplýsing-
um frá Veðurstofunni, sem gáfu
það til kynna, að rikjandi vind-
átt á þessum stað væri til hafs
og að öðru leyti var staðsetn-
ingin á opnu svæði en ekki i
lokuðum fjalladal þar sem hætt-
an er önnur og meiri. Af þess-
um sökum varð það að samkomu
lagi að byggja verksmiðjuna frá
öndverðu með þeim hætti, að
hægt væri að setja í hana
hreinsitæki, en þó án þess að
það væri gjört, þar til visinda-
legar rannsóknir lægju fyrir og
með þeirri niðurstöðu, að þess
væri þörf.
1 nefndaráliti meirihluta
iðnaðarnefndar er lagt til að visa
málinu til ríkisstjórnarinn-
ar með þeim rökum að af henn-
ar hálfu og annarra stjórnvalda
hafi verið gætt fyllstu varúðar
og verið sé að vinna að því að
fá úr þvi skorið frá vísindalegu
sjónarmiði, hvort þess sé þörf,
að í þessari verksmiðju sé sett
upp hreinsitæki. Ég hef hugboð
um, að þess sé þörf, þegar verk
smiðjan stækkar og byrjar með
auknum afköstum, næstum tvö-
földum, 1972. Hitt er svo annað
mál, að kröfu mína fyrir hönd
rikisstjórnar íslands um nauð-
syn hreinsitækja verð ég að
byggja á niðurstöðu visinda-
legra rannsókna.
Ég hefi lagt á það áherzlu,
að ekki þarf að kvíða skorti sér
fræðilegra athugana í þessu
máli og vísindalegrar niður-
stöðu. 1 fyrsta lagi var sett á
laggirnar sérstök rannsóknar-
nefnd, sem við getum kall-
að „fluornefndina", með fulltrú-
um frá báðum aðilum. Af minni
hálfu er annar aðilinn rann-
sóknastofnun iðnaðarins eða
forstjóri hennar, en jafnframt
sá maður, sem mér hafði verið
bent á sem hæfastan í þessum
efnum, formaður reykráðsins
norska, dr. A. Lydersen,
prófessor við tækniháskólann í
Þrándheimi. Ég hygg að mér sé
óhætt að fullyrða, að við ekkert
iðjuver á íslandi hafi fyrirfram
verið gerðar viðlíka varúðarráð
stafanir og við álbræðsluna í
Straumsvík, enda kannski eðli-
legt, þar sem hún er fyrsta efna
iðjuverið slíkrar tegundar hér
á landi, sem verulega varð að
gæta varúðar við. 1 nefndaráliti
meirihlutans er gerð grein fyrir
þeim varúðarráðstöfunum, sem
gerðar hafa verið og á hvern
hátt það er á valdi okkar sjálfra
að krefjast frekari varúðarráð-
stafana, og eins hefur þess ver-
ið mjög skilmerkilega getið í
ræðu háttvirts sjöunda þinig-
manns Reykvíkinga, Péturs
Sigurðssonar, sem er framsögu-
maður meirihluta nefndarinnar.
En menn geta spurt, hvers
vegna að eiga nokkuð á hættu
og því ekki að krefjast, að
hreinsitæki séu sett upp og þeg-
ar í stað eins og tillagan ber
með sér. I fyrsta lagi eigum við
ekkert á hættu, því að það er
að staðaldri fylgzt með þessum
hlutum, eins og nákvæmlega er
gert grein fyrir í greinargerð-
um þeirrar nefndar, sem um
þessi mál fjallar, fluornefndar-
innar, sem ég hefi svo nefnt. Sé
hætta á ferðum eða fram kom-
in alvarleg áhrif mengunar, þá
er það okkar að taka í taum-
ana og segja hingað og ekki
lengra. Hér þarf endurbóta við,
hreinsun á útblæstri frá ál-
bræðslunni.
En þetta liggur fyrir, segja
menn. Grasafræðingur tók sýni
af nokkrum trjám, þau voru alls
þrjú, og þau sýna meira fluor-
magn en góðu hófi gegnir. Þess
vegna skal nú hlaupa upp til
handa og fóta og láta í veðri
vaka, að lamaður trjágróðu á
síðastliðnu sumri sé allur ál-
bræðslunni að kenna. Það er vit
að um gjörvallt land, að trjá-
gróður og gróður yfirleitt var
með lélegasta móti, af miklum
kulda og meiri kulda en við höf
um átt að venjast um langa tíð.
Og hvað segja svo þessar þrjár
niðurstöður af stökum sýnis-
hornum hins meinta vísinda-
manns? Jú, svo og svo mikið
fluormagn. En enn er ósvarað
þeirri spurningu, hvað veldur
því, að í ýmsum sýnum, sem flu-
ornefndin tók árið áður en ál-
bræðslan byrjaði að starfa er
meira fluormagn en mældist hjá
grasafræðingnum og meira fluor
magn en árið eftir að hún tók
til starfa. Á þessu er þörf frek
ari skýringa. Hinu hefur svo
grasafræðingurinn leynt blöð-
ín og útvarpið, a@ hanin sendi
einnig fjórða sýnið til Noregs,
og fékk um það þá umsögn, að
skemmdir stöfuðu af sitkagreni
lús.
Alþingismönnum er hér ætlað
að dansa eftir öðrum nótum en
visindalegum og sérfræðilegum.
Það er hin pólitiska mengun hug
arfarsins, sem hér á að ráða.
Þegar flutningsmenn þessarar
tillögu hafa orðið þess áskynja
og vita, að stóriðjan á Islandi
fellur almenningi í geð og al-
menningur skilur, að hér er ver-
ið að vinna að þjóðarheill, þá
skal reynt að koma á stóriðj-
una klámhöggi með einum eða
öðrum hætti og skiptir þá ,ekki
máli, hvað vísindi og sérfræði
segja.
Ég bið ekki um annað fremur
en rannsakað sé til hlítar, hvað
rétt sé að gera og hver hætt-
an kunni að vera. Ég hefi lagt
það til við framkvæmdanefnd
Rannsóknaráðs ríkisins, að
hún skipi sérstaka nefnd til
þess að rannsaka, hvar mundu
vera hættumörk fluormagns í
gróðri hérlendis, bæði vegna bú
penings, sem á honum er fóðr-
aður síðar og einnig vegna trjá
gróðursins sjálfs. Þessi nefnd er
nú þegar tekin til starfa. Auk
þéss hefi ég fengið í hendur
skýrslur amerískra vísinda-
manna um áætluð skaðleysis-
mörk fldormagns I Sviss, en rik
isstjórn Sviss hafði fengið þessa
vísindamenn til að kanna þetta
mál sérstaklega þar. Ef is-
lenzka nefndin, sérfræðinga-
nefndin, sem skipuð er að minni
ósk og af framkvæmdanefnd
Rannsóknaráðs ríkisins, óskar
þess að fá þesea amerísku vís-
indamenn sér til aðstoðar, er ég
reiðubúinn til þess að stuðla að
því, að af hálfu rikissjóðs verði
lagt fé af mörkum til þess að
svo megi verða. I fyrri viku
voru hér sérfræðingar á þessu
sviði að minni tilhlutan eftir við
ræður milli min og dr. Paul
Múllers, sem er einm af fram-
kvæmdastjórum Alusuisse, en
jafnframt einn af stjórnar-
meðlimum ISALS. Áttu þeir við-
ræður við íslenzka sérfræðinga
og íslenzku nefndina, sem hef-
ir það verkefni að ákvarða
skaðleysismörk fluormagns-
ins hér á landi. Af minni hálfu
skal ekkert látið undir höf-
uð leggjast til þess, að þessi
nefnd fái þá beztu aðstöðu, sem
hún óskar í sambandi við at-
huganir sínar til þess að kom-
ast að réttri niðurstöðu. Ég get
látið þess getið hér að ráðgert
er að bæta í fluornefndina
tveim líffræðingum frá hvorum
aðila, en tilmæli hafa komið
fram um það.
Ég óska ekki að berjast við
vindmyllur eins og Don
Quijote. Ég vil að staðreyndir
málsins séu leiddar í Ijós og
ákvarðanir teknar, þegar þær
liggja fyrir. Framkvæmdanefnd
Rannsóknaráðs rikisins hef-
ur sagt í bréfi til iðnaðarnefnd-
ar Alþingis um þetta mál, að að
sjálfsögðu geti hún ekki tekið
ákvörðun um það, hvort nauð-
syn sé að setja upp hreinsitæki
í álbræðslunni í Straumsvík,
fyrr en niðurstöður rannsókna
liggja fyrir. Undir þetta skrif-
ar Steiinigirímur Hermiainnisison
fyrir hönd framkvæmdanefnd-
ar Rannsóknaráðs ríkisins.
Eru þingmenn það meiri menn,
að þeir telji sig þess umkomna
að taka ákvarðanir áður en nið-
urstöður rannsókna liggja
fyrir? Ég spyr.
Ef tilgangurinn væri ekki
annar en sá að þyrla upp mold-
viðri um þetta mál, mundu að
sjálfsögðu allir þingmenn greiða
því atkvæði, að þessari tillögu
Jóhann Hafstein.
væri visað til ríkisstjórnarinnar,
sem hefur málið til meðferðar
og hefir látið gæta fyllstu var-
úðar og vill að svo sé gert. En
á hitt er að líta, að mengun get-
ur verið margs konar. Sagt var
um aldamótin, af einu skáldi
okkar:
„Öllum hafís verri er hjartans ís,
er heltekur skyldunnar þor.
Ef hann grípur þjóð, þá er
glötunin vís
þá gagnar ei sól né vor.“
Við tilhugsun um þessar ljóð-
línur vil ég segja að allri meng-
un verri er hin pólitíska meng-
un hugarfarsins, sem hefur
þann eina tilgang að eitra and-
rúmsloft þjóðarinnar, að eitra
hugarfarið þannig, að það sé
ekki þess umkomið að kveða
upp skynsemisdóma um hluti.
Þegar þessi mengun heltekur
hugarfarið, þá gagnar ei sól né
vor.
Ég vil nú leyfa mér að lokum
að taka saman nokkur atriði,
sem mér finnast öðru fremur at-
hyglisverð:
1. Vitnað hefur verið til at-
hugasemda og skýrslu fluor-
nefndarinnar, sem 37 líffræð-
ingar sendu 5 ráðuneytum á
þessu ári. Leiðrétt hefur verið
það, sem leiðrétta þurfti vegna
athugasemda þessara 37 ágætu
manna. En má ég spyrja, af
hverju gerði ekki einhver einn
þessara manna þessar athuga-
semdir upp á eigin ábyrgð án
undirskriftasmölunar? Ef svo
hefði verið gert, þá var þegar
unnt að leiðrétta það, sem leið-
rétta þurfti, og algjörlega án
nokkurs úlfaþyts í blöðum.
2. Ég hefi ekki miðað mál mitt
við nein ákveðin skaðleysis-
Framhald á bls. 16.
Bjorgvin Schram á aðalfundi FÍS;
Þeir sem komu verð-
lagsmálum 1 öngþveiti
verða að létta þeim
krossi af þjóðinni
„MÉK virðist að það verði að
vera verk þeirra, sem komu
verðlagsmálunum í það
dæinalausa öngþveiti, sem
þau eru í að létta þeim krossi
af þjóðinni,“ sagði Björgvin
Schram, fráfarandi formaður
Félags ísl. stórkaupmanna á
aðalfundi félagsins sl. laug-
ardag. Björgvin Schram
skýrði ennfremur frá því í
ræðu sinni, að samtökum
verzlunarinnar hefði staðið
til boða að velja mann til að
fara utan og kynna sér fram-
kvæmd verðlagslaga t. d. í
Danmörku, en ekki hefði tek-
izt að fá mann til þessa verks,
þrátt fyrir ítrekaðar til-
raunir.
Björgvin Schram ræddi atutt
lega um skattamálin í ræðu
simni og sagði, að samtökum
verzlunarinnar hefði verið gef
inn kostur á að koma fram með
breytingartillögur við skatta-
frumvarp það, sem nú liggur
fyrir Alþingi og hefði mikil
vinna verið lögð í að skoða efni
frumvarpsins. Til þessa verks
hefðu verið fengnir sérfróðir
menn á þessu sviði og ótal fund
ir verið haldnir til að ræða
ýmsa liði frumvarpsins, sem sér
staklega snerta atvinnurekstur
og skattlagningu fyrirtækja.
Þá gerði Björgvin Schram að
umtalsefni opinber framlög til
félagsstarfsemi landbúnaðar,
sjávarútvegs, iðnaðar og sam-
taka vintnumarkaðarins. Han.n
Björgvin Scliram.
sagði, að í þessu skyni væru
landbúnaðinum ætlaðar 54 millj
ónir króna á árinu 1971, til sjáv
arútvegsins og samtaka hans
mundu renna 27 milljónir og til
iðnaðarins 41 milljón króna. —
Loks gengju um 5,5 milljón kr.
til samtaka vinnumarkaðarins.
Að því er verzlunina varðar,
sagði Björgvin, að hið eina, sem
benda mætti á væri 10,2 millj
ónir til verðlagsnefndar, ef
verzlunin vildi eigna sér hana
en að auki hefði sl. ár runnið
nokkurt fé til svonefndrar verzl
unarmálanefndar, sem gerði
könnun á afkomu smásöluverzl
unar árið 1967, 1968 og 1969, en
fjárframlög til hennar hafa
numið um 1 milljón króna.
Björgvin Schram kvaðst vekja
athygli á þessu til að undir-
strika, að verzlunin hefði ekki
kallað eftir neinum . slíkum
framlögum til sinna þarfa, en
þó væri sennilega ærin ástæða
til. Það kemur æ betur í ljós,
sagði Björgvin Schram, að mörg
vandamál verzlunarinnar verða
aðeins leyst með því að hún fái
fleiri menn í sína þjónustu, sem
kynnt hafa sér ýmsa þætti á
sviði verzlunar, tæknilegs, við-
skiptalegs og lögfræðilegs eðlia.
Það væri ekki ónýtt fyrir okk
ur að hafa stofnun, sem velti
um 15—20 milljónum árlega og
hefði hagræðingarráðunauta í
þjónustu sinni, sem ynnu að
þ.ví að auka framleiðni og bæta
afkomu fyrirtækja okkar.