Morgunblaðið - 31.03.1971, Blaðsíða 14

F 14
MORGUNBLAÐEÐ, MIÐVIKUDAGUR 31. MARZ 1971
BÓKMENNTIR - LISTIR
BOKMENNTIR - LISTIR
BÓKMENNTIR - LISTIR
„Trúin ein og tungan hrein
trausta reistu þjóð
” minnii':fíanna tílóm,
eklki min;ni;n!ga, neL,
Efni: Eög eftir Karl O. Run-
ólfsson.
Fiytjendur: Ýmsir listatnenn.
Útg-áfa: Fálidnn.
FORLEIKUK að Fjalla-Eyvindi,
Sex vikivakar, Nirfillinn, Hrafn-
inn situr á hamrinuni, AHar
rildu meyjarnar eig'a hann, Viltu
fá minn vin að sjá, Gekk ég al-
einn, Förumannaflokkar þeysa,
Nú sigla svörtu skipln.
Fyrir nakkru kom út á veg-
uim Fálkans LP-plata með verk-
um efitir Karl O. Runól'fsson.
Karl var i hópi a f’kas'tamestu tón
slkálda oiklkar, að nokkru menint-
aður hér og að nókkru í Kaup-
manmalhöfn.
Segja má að um tvö tónskálda
timabil sé að ræða i ævi Karls.
Á því fyrra ber mest á Ijóðræn-
iuim sönigllöguim, en á siðara skeið
inu er allis konar Mjómtsveitar-
tóniliist efst á blaði.
En auk þess að vera afkasta-
milkið tónSkáld vann Karl O. Run
Ölifsson miikið starf í þágu tón-
iraenmtar þjóðarimnar, þvií hanm
Ikienmdi á ýmnis hljóðtfæri og
stijörnaði Mjómsveituim og kór-
uirru Sér í lagi hafði hann áíhuiga
á starfi Imðrasveita og var frum
kvöðullinn að stafmun Mjóm-
sveiita i Skötam borgarinnar.
Þessi plata sýnir vel þróun
KarHs sem tóniskáldis.
Á Mið 2 koma möirg hans þekíkt
lUStu söngliög hivert á eftir öðru
og á hlið eiitt eru tvö Mjómsiveit-
arverk. Fer ekki á milii mála,
að Karl heflur haflt lirtílu minna
miæimi fyrir orðuim en tónum;
svo vel falla íagin að ljóðum/uim.
Oljlóðritanirnar eru misgamlar
eins og fl.ytjendurnir. Mestur
fengur er þó í Mjóðritun frá Ak-
uneyri árið 1933 þar sem Karl
stjórnar Karlakórnum Geysi og
Hljómsveit Alkuireyrair í „Föru-
manmafllókkar þeysa“. Má þar
giöggt heyra eldmóðimn i Karld,
þrátít flyrir slæma hljóðritun.
Mum styttra er síðan hlijóm-
sveiitarverkin tvö voru tekin upp,
þó tæknimunurinn virðist ekki
svo ýikja mikiffl. Leiðir þetta hug
ann að þvú, hvenær einsömgvar-
ar, kórar og leikarar þurfa ekki
að sætta sig við þriðja flokks
upptöku r. Það þarf til dæmis
ekki að segja mér að ekki sé
Ihiægt að sviðsetja leikrit á snið-
Ugan hátt í stereo.
Haukur Ingibergsson.
Loítnet
Höfum fyrirliggjandl flestar gerð-
ir af loftrvetum fyrir sjónvarps-
tæki, útvarpstæki og bíltæki.
Einnig magnara og allt efni til
uppsetninga á loftnetum.
Vestur-þýzk gæðavara
frá Hirschmann.
SkólovörSuttlg 10 - Reytjðvfk • Sím/ 104S0
Rósa B. Blöndals: Fjallaglóð
Helgafell. Reykjavík 1966.
Séra Imigóliflur Ástímarssom á
Mosfelili i Grimsmiesi er flæddur
og uppcitinm á Isaifirði. Hamm var
skólastjóri i SúðaVílk árim 1934-
37. Á þeim áruim kynmtistí ég
konu hans, Rósu Bjömsdóttur.
Hún er dióttir Bjöms Bliöndals
Jónssonar, hins röggsama og
ekki af ölluim vinsæla — lög-
gæzfliuimanms — og þivl bróður-
dófctir þeirra Guðmumdar sikálds
Kamban.s og Gísla Jónssonar al-
þimigismarms, sam á semustu ár-
uim ævinmar gerðist mikilivirik-
ur ritíhöfundiur. Rósa hafði
tvítíug gefið út ljóðakver
undir höfumdarheitimu Rósa B.
Blöndais — eða árið áður en
kynni okikar höfust. Ljóðaikver-
ið heifcir Þakkir. Þáð vitnaði um
hagmælsiku og orðfegurð, en
minma þótti mér tii Ijóðamma
koma en höflumdarims. Rósa var
aðeims fcuttíuigu og eirns árs, þeg-
ar við kynmifcuimst, en mér diuíld-
iist ekiki, að húm væri gáfluð og
huglkvæim, orðim furðu víðlesin,
hafði næman sanekk á alila fcg-
urð, jafmt í skáldskap sem I is-
lénzlkri máfcbúru, — og miikimn
áhuiga á bókmenmitum. Og á
þessum árum var hún að sernja
skáfldBiagu, siem kom út árið 1938
Og hieiitir Lifið er leikur. Virtist
mér, að þótt sú saga vœri efkki
veigamikil, að bún bæri því
ijósara vitni en æskuljóðim, að
Rósa væri gædd skáldgáflu.
Siðar á þesisum árum eða i
meira en háíltfam fjórða áratug
hef ég sjalldam Mifct Rósu B.
Blöndals og eklki haflt af henmi
teljandi kynmi. Bóndi henmar
hélt áfraim námi, gerðist siðan
kflerkur á Stað í Steimgrtíimisfirði
og skólastjóri á Hólmavík. Elftir
sex ára pres/fcskap fékk hanm
Mosfell í Grtmsnesi og var þar
prestur í efflefu ár, var síðam
uim íllainigt Skeið biskupsritari,
en er nú á ný orðinm presflur á
Mosfelili. Rósa lauik kenmara-
prófi aðeins fcvitug, og hún hef-
ur síðam sfcumdað kennsikx að
jafnaði, verið meðal annars
Bkólastjóri árum saman, ag
hugði óg, að hún mumdi að
rnestu hafa lagt skáldskapinm á
hiffluma, þó að ég sæi stöku simn-
um krvæði eftir hana í blöðum,
og þá einlkum mimningarl jóð. En
sivo var það árið 1966, að frá
henmar hendi kom allstíór og
fafflega útígefin Ijóðabók,
Fjallaglóð, á kostmað Helgafeffls.
Hugsaði ég mér að ná i bókina
og lesa hama eins og flestí það
skálldskapaillegs eðlis, sem út
kemur á ísllenzku, en einíhvern
vegimm fórst það fyrir, emda sá
ég bókarinmar að litíliu getið. Én
nú upp úr áramótunum fékk ég
hana senda frá skálidkom-
ummi, og þó að ég þeklkti til hag-
mælsku henmar og teldi hana
gædda skáldgáfu, kom þessi bók
hennar mér á óvart. Ég hef lies-
ið hana nokkrum sinmum spjald-
anna á milffli, og þó að ég megi
muna það, að bókar mimnar
Veður öll válynd, sam er eiflt
af því bezta sem ég hef skrifað,
var hvergi minnzt nema í
Skinfaxa ag að hinir fastráðmu
ritdómarar blaðanma skriifuðu
yfirteitt hvorki um Fila-
beinshöllina, f vesturviking’
eða Úr blámóðu aldanna, vaflcti
það mér furðu, hive fátt og Lítil-
fljötíegt hafði verið skrifað um
Fjallaglóð og þá ekki sízt, að
hún skyldi hafa farið fram hjá
mér sjálfuin. En ijóðim í bók-
inmi eru ekki nýflízkuteg að
flormi eða viðlhorfum, en þeim
mun sanmari, mannlegri, vissu-
lega auðflumdið, að þau eru skýr
og spólaus spegiil af persónu-
lieiika slkáldkanuminar.
Á fyrstíu árafcuguim þessarar
aldar hafði hagur aflmennimigs í
sveituim landsims batnað að veru
legura mun og Lifsöryggið auikizt
frá því sem var á harðindaárum-
uim uim og upp úr 1880. Þó að
enn væri víða flátt um flörug og
jaflnvel surns staðar alilt að þwí
su.lt.ur í búi, þagar dró að vor-
dögum, höfðu þó flestir sóma-
samiega I siig og á, eftir því sem
kröfumar tffl Mflsins voru- í þainm
fcíima. Víðast var þá flólkið í
sveitunum emniþá í láfrænum
temigslum við þá mennimgu og
memningarlhætti, sem höfðu
verið Kfsteinn þjóðarinmar og
þjóðemistas á liðnum öld-
um. Rúskaparlhættir höfðu ekki
fcökið verulegum breytíimgum,
verufledfcans bióm,
og þó svo hreim og fögur, eins
og fœdd i helgidóm.
Hiví fara menn um vorstas jörð
á staám?“
Þessi bók eir ef tffl vill óþarf-
Lega sfcór, í henni nokkur kvœði,
sem SkáLdkonan hefði mátt
slieppa,, en þau ljóð eru þar
mörg, sem túlka á eftirminmi-
iegan hátt tiflfimningar og liifis-
viðhorf höfundarims. Tengslln
við lönigu horfna og þó fram tffl
þessa sívirka forfcíð koma ljós-
lega fram i kvæðtau És/Lendingur
sögufróði. Því kvæði lýkur
þannig:
Rósa B, Blöndal.
Guðmundur G. Hagalín
skrifar um
BÓKMENNTIR
böm og umiglingar Xifðu enm í
námium tengs'lum við islenzlca
náttúru, og viðkvæmir hiuigir
áfctu igjamam sinar sælustíu
stundir þrár og drauma á „ein-
tali við nóittúruma," eins og eitít
af góðsikáfldum oikkar hefur orð-
að það. Svo virðist mér þá efkki
undartegt, þó að hjá ýmsum
þeiom síkálidum, sem upp eru ailin
á þessu tímabUi í sveit-
unum, gæti mjög áhrifamma frá
bernsíku og æsku og þau Mð
innra aðiagistí Mtt list- og lífs-
flormum, sem eru ávöxtur sivo að
segja heffltíækrar byfltingar í ís-
lenzku þjóðlfflfi, forma, sem raun
ar eru enn Liitt mótuð og mjög á
reiki — ag oift háð sterkum og
stumduim annartegum eriendum
áhrifium.
Rósa B. Blöndals er uppalin
á srveitabýli á Suðurtandi, þar
sem rifcti hin forna menmingar-
hefð kveðskapar og sagna, og
svo sem áður er getið, hefur
hefur hún lengsbum síðan búið
í sveit. Hún er og fyrst og
frerast skáld íiSlenzkra menning-
arerfða, íslenzkrar náttúru, sár-
Ijúfra drauma, sætíbeizkrar þrár
og safcnaðariþrungimna mimninga.
Þetta er henmi sannur og sam-
gróinn veruleikd. 1 fyrsta kvæð-
inu í bók sinni segir hún meðal
annars:
„Þau stíiga upp úr moldimmi,
„Þar sem hvítir flossar faffla,
ifllœða ár og blómin hjala,
flindir niða, lauiön hvísila,
læra íslands börn að tafla,
þegar andar árdags svali
ásfcar sinnar fyrsta lijóði,
þá er eins og ennlþá fcafli
Islendimgur söguifróði.“
Tvö faflleg áistíartavæðd eru í
bókimmi, bæði nokíkuð sérfcemni-
leg, Hive ég amn þér og Elsk-
unnar land, og í nofckrum
kvæðum túlfcar stoáldkonan
þannig þrá sína ag drauma, að
hún filýgur þar samnariega ekki
á neinum lánsfjöðrum, þó að
flormið sé ekki nýstíáriegt. Eif tffl
viffl er þó ekkertí í bðkimini eins
haglega flormað og efltirmtani-
legtí og Ijóðáð Skýálífur, þar sem
efnið er árekstramir miffli htana
daglegu skyfldusitarfa og þeirrar
duilarfuillu, heilfflandi og þó oft
afflt að því óveltaomnu áráttíu, að
freista, að höndila sýndr, tfflifinm-
imgar og hugrenningar þanm-
ig, að takast megi að fcffla þær
í samræma heffld eimhrvers list-
ræmis forms. Skáldlegt er og sér-
stíætt seimasta kvæðið í bókinni,
en það heitíir sama nafini og húm.
Skáfldtaonan virðir fyrir sér
hraunstorku úr iðruim jarðar og
Lindir og elfur, sem þar streyma
fram og næra fáskrúðug en fög-
u.r Lifgrös, sem gædd eru undra-
verðu frjómagni. Og þessi
gróður verður henni ímynd íis-
Lenziku þjóðarinmar, seigflu
hennar og lif.sorku á löngum oig
strömiguim nauðöidum, en floka-
orð kvæðisins eru fyrirsögn
þestsa greinartaorns.
Anmars má með nótakrum
sanmi segja, að Rósa B.
Blöndals, eigi að vissu leyti
hieima i höpi hinna óánægöu
staáflda þessa tíraa. Þrátt fyrir
ríka lífsmautm, ást á vori og
gróamda og á fiormumi mennmgar
erfðum, — já, og trú á föður
Ijóss og ffllfls, renmur hemni í æð-
uim svo „órótt ólgublóð," að
hún finnur sér sjaldnast fuffl-
nægjiu, og afifcuir hvanfllar hugur
'henmiair út í geiimkm til órafjar-
lægra stíjama frá himmi raunar
gjöfulu og um margt dásamLegu
jörð. Húm segir í lókaerindi
kvæðisims Himimtunglin, þá er
hún heflur dásamað, hve fögur
og rík séu him gomíLu bernsitau-
tún jarðartanar:
„Ef horfit ég þangað gæfci frá
Himnaríltois engi,
og hún er orðim fjarlæg eins og
morguiistjarnam var.
Þess kynni ég að minnasit, að
ég þekltati hana lemgi,
og þá gæti ég sagt, að ég væri
dáin þar.“
Guðmundur Gislason Hagalím.
Magrnís Gísiason skipstjóri:
Hvaða veiðarfæri eru ekki
hættuleg fyrir fiskistofnanna?
Þetta kanm að þykja ófróð-
Lega spurt. En þegar lesin eru
Skrif Útvegsmannafélags Afcra-
ness og minmzt ályfetunar
bæjarstjórnar sama bæjar um
að tog- og dragnótabátar séu
búnir að.eyða meist allri ýsu úr
Faxaflóa og trúlega viðar við
strendur landsins! Mjóta að
vakna ýmsar spurnimgar. Ætli
fleiri hafi ekki lagt hönd á pióg
inm?
Fór t.d. nótaveiðin alveg
framhjá Akurnesingum? Ein-
hverjir bátar voru þó gerðir út
með nót frá Akranesi. En máski
er afflt í iagi með ýsuma, sem
þeir veiddu. Að minnsta kosti
kom hún till Akraness og var
unmin þar. Það geaiir taaraniSki
gæfumuninn ?
Ég og fleiri minnumst vorsins
1968, þegar 20-30 sffldar-
bátar komu norður fyrir Hraun
og skörkuðu þar í 10-14 daga,
ætluðu sennillega að veiða þar
síld, sem emgin var tffl þar þá,
en drápu ðhemju af smáfisfci,
sem gat álils eklki veiðzt í boitn-
vörpu eða dragnót og lönduðu
svo i „guamó“. Ég mimnist einm-
ig haustsins 1964, þegar noikíkrir
ónefndir sffldarbátar drápu
nokkur hundruð tonn af ýsu
í Gróttudýpinu. Ætfli siíkar að-
farir hafi engin áhrif á
ýsustafnmm hér 1 fllóanum og
víðar?
Það mætti Mka segja mér, að
hiumartróllLið væri elkki alrveg sak
lauis-t Af hiverju á að
friða Faxaiflóa fyrir botnvörpu,
en leyfa þar netaveiði? Hvaða
menn eru það, sem dóm-
fella botnivörpuveiðarnar svo
harkalega ? Ég hygig, að það séu
mest og bezt þeir, sem vifca það
helzt um fisk, að hann syndir í
sjónum og hafa hélizt uimgengizt
hann soðinn eða steiktan
á diski. Af þeim veiðarflærum,
sam við þeklkjum nú, er botn-
varpan þriðja skaðminnsta veið-
arfæri, sem látið er í sjó. Ef sá
aLmannarómur er rétífcur, að
hætta sé á ofveiði, þvl þá efcki
að haffla sér að þeim veiðihátít-
um sem minnstu tjöni valda?
Og eiigum við svo alveg að
glleyma gæðum hráefnisins, sem
bátamir færa að landi?
Alf hiverju er verið að mis-
muna íslemztoum skipum í is-
lenzkri landheligi? Er veiddur
fiskur ekki jafn dauður, hvort'
seirn hann er tíekinn i botmvörpu
eða net? Og er þá etaki vert að
Mta á verðgildið fyrir þjóðarbú-
ið? Trúir því nokfcur, að fiskur,
sem veiddur er í botínvörpu og
yfirteitt er fyrsta fLókks hráefinfl
til vinnslu eða neyzlu, sé etaki
samlkeppniisfær við netafisk?
Hvað LLggur tffl grundvafflar
fyrir þingsályktunartffllögu Jóns
Árnasonar og flleiri um friðum
Faxaflóa fyrir botnvörpu og
dragnót, en leyfa þar netaveiði?
Skyldi nokkrum detíta í hug
kjósendahræðisla ?
Net eru viðuricennd störvítlk-
ustu drápstæki, sem lögð eru í
sjó og skilla í heild lélegusifcu
hráefni í vinnsflu, maumast meira
em 50%. Væri aklki ás/tæða till
fiyrir þessa krossfara gegm botn
vörpu- og dragnótaveiðum, a3
athuga hvemig fiistasltafnam-
ir byggjast upp? 1 minni sveiit
vissi ég aldrei tiú, að rollumar,
sem drepnar voru að hausti,
eiignuðiust Lömlb næsta vor,
og etaki heldur korau þær upp
flömbum, sem drápust fyrir burð.
Ætli svipuð lögmál gildi ekfei
um gotfislkinn, sem veididur er
f yrir hrygntagu ?
Ég myndd ekiki kvarta, ef
Framhald á bls. 25.