Morgunblaðið - 21.04.1971, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 21. APRlL 1971
15
„Afhending
handritanna
í anda
lýðháskóla-
hreyfing-
arinnar
66
I m 1
segir J. Th. Arnfred
fyrrverandi
lýðháskólastjóri
í Askov
Lýðháskólahreyfingin í Danmörku
hefur átt stóran þátt í handritamálinu
frá því að alvarlega var byrjað að
vinna að lausn þess fyrir aldarfjórð-
ungi. Afhending handritanna samræmd-
ist mjög stefnu þeirri, sem lýðháskól-
arnir voru grundvallaðir á, en sú stefna
var og er í megindráttum sú, að allar
þjóðir skuli hafa rétt til sjálfstæðis,
eigin tungu og menningar. Handritin,
sem menningararfur íslendinga, féllu
því vel inn í þennán ramma. Nú,
þegar handritin eru að koma heim,
hefur íslenzka rikisstjórnin boðið J. Th.
Arnfred, fyrrverandi lýðháskólastjóra
á hösu fo'rna menningarsetri Asko.v,
heim til íslands, sem fulltrúa lýðhá-
skólahreyfingarinnar. Fréttamaður Mbl.
hitti Arnfred á heimili hans í Askov
sl. sunnudag og ræddi stuttlega við
hann um skerf lýðháskólahreyfingar-
innar til lausnar handritamálinu. J.
Th. Amfred er nú háaldraður maður,
88 ára, en hefur haft með höndum
kennslu við lýðháskólann í Askov þar
til í vetur. Þótt árin séu orðin þeíta
mörg, hefur hann allt yfirbragð og
þrek manns á miðjum aldri og er hann
sýndi fréttamanni Mbl. skólasvæðið
varð fréttamaðurinn að hafa sig allan
við til að fylgja honum eftir.
— Hver voru fyrstu afskipti lýðhá-
skólahreyfingarinnar af handritamál-
inu?
— Það var árið 1947, er við sendum
opinbert áskorunarskjal til danska Þjóð
þingsins. Skjal þetta var samið af
C.P.O. Christiahsen, lýðháskólastjóra
og undirritað af öllum lýðháskólastjór-
um í Danmörku.
— Hver var hinn raunverulegi til-
gangur þessa áskorunarskjals?
— Fyrst og fremst til að vega á
móti þeim, sem höfðu skrifað gegn af-
hendingu handritanna og einnig vegna
þess að afhendingin var í anda lýð-
háskólastefnunnar um rétt þjóða til
sjálfstæðis, eigin tungu og menningar.
— Hvernig var áskorunarskjalið
byggt upp?
— Það var í fimm liðum og kafla-
heitin voru: 1. fslendingar eiga sið-
ferðilega kröfu til handritanna. 2. fs-
lenzk heimildarrit til íslenzkra vísinda
manna. 3. Breytt aðstaða í Reykjavík.
4. Tilkoma ljósmyndartækninnar. 5.
Mótbárur Dana.
Fyrsta liðinn byggðum við á því, að
handritin væru skrifuð á íslandi og
væru því menningararfur íslenzku þjóð
arinnar, þó að þau hefðu komizt í eigu
Danakonungs, meðan ísland heyrði und
ir hann. Þegar ísland var orðið sjálf-
stætt ríki, var ekki lengur réttlætan-
legt, að handritin væru áfram á danskri
grund.
Annar liðurinn fjallaði um það, að
íslenzkir vísir.damenn væru færastir um
að vinna að rannsóknum á íslenzkum
frumheimildum og því bæri handritun
um staður á íslandi.
Þriðji liðurinn fjallaði um brevtta
aðstöðu og v:ðhorf í Reykjavík, vegna
stórbættra samgangna. Með tilkomu
reglulegs áætlunarflugs, var ekki leng-
ur hægt að skjóta sér á bak við það
að ísland væri svo áfskekkt, að óger
legt væri fyrir erlenda vísindamenn að
ferðast til íslands til að vinna við hand
ritárannsóknir. Einnig var í þessu sam
bandi lögð áherzla á stórvaxandi gengi
Háskóla fslands.
Fjórði liðurinn skýrir sig nú raun-
verulega sjálfur, því að þá var orðið
ljóst, að mjög vel væri hægt að vinna
að rannsóknum eftir ljósmyndum af
handritunum og því enginn ví'sindaleg
ur skaði fyrir Danmörku að skila hand-
ritunum heim, til íslands.
Fimmti liðurinn fjallaði síðan eins og
heiti hans segir til um um mótbárur
Dana, og var hér einkum átt við þröng
an hóp vísindamanna.
— Hvernig var þessu máli fylgt eft
ir af hálfu lýðháskólamanna?
— Lýðháskólamenn lögðu sig fram
um að halda málinu vakándi og áhuga
á því lifandi með því að flytja ræður
á fundum og skrifa greinar í blöð og
tímarit. Það voru margir menn, sem
lögðu sig alla fram um að vinna að
lausn málsins, því að þeir voru þess
fullvissir að það væri í samræmi við
vilja fólksins. Þessu var síðan haldið á
fram, þar til þingið samþykkti árið
1961 að afhenda íslendingum handritm.
Þá var hlutverki okkar sem hreyfingar
lokið, því að vilji fólksins hafði fengið
að ráða. Þó að málinu lyki ekki end-
anlega fyrr en með dómi hæstaréttar í
sl. mánuði, efaðist enginn um málalok,
það var aðeins tímaspursmál hvenær af
hendingin yrði formleg.
— Þar höfðuð þið á réttu að standa.
— Já, í dag gleðjumst við með ís-
lenzku þjóðinni yfir að málið er komið
í höfn, og að dýrgripir hennar eru á
heimleið eftir langa fjarvist.
5?
,Tel mig
hamingju-
samasta
mann
*
Islands“
:: ■
Segir Bjarni M.
Gíslason
Einn þeirra manna, sem hefur hvað
ötullegast unnið að lausn handrita-
málsins er Islendingurinn Bjarni M.
Gíslason. Bjarni hefur unnið að hand-
ncamálinu nú um nær aldarfjórðungs
skeið. Hann hefur ritað um það tvær
bækur, tugi af blaðagreinum og hald-
ið mörg hundruð fyririestra í Dan-
mörku og öðrum Norðurlöndum. Þá hef-
ur Bjami einnig rætt við alla ráða-
menn, sem á einhvem hátt hafa haft
afskipti af málinu. Morgunblaðið hitti
Bjarna að máli i Kaupmannahöfn um
síðustu helgi og ræddi við hann um
handritamálið.
— Hver var stefna þín og hvað var
það sem kom þér af stað þegar þú byrj-
aðir árið 1946?
— Árið 1945 fór íslenzka stjómin
fram á það við Dani að athugað yrði
með að skila handritunum og lagði til,
að skipaðar yrðu nefndir, að því er mig
minnir sérfræðinganefndir, til að at-
huga málið. Ég hafði þá verið hér í
Danmörku frá því árið 1934, kynnzt Dön-
um töluvert og mundi þar að auki, að
árið 1928 endaði þvilíkt nefndarbrask
með því að íslendingar fengu 4 hand-
rit. Stefna min frá upphafi var þess-
vegna sú, að spyma gegn því að danska
þjóðþingið smeygði sér undan ábyrgð-
inni og setti hana yifir á þessar sér-
fræðinefndir. Ég óttaðist, að þó að lærð
ir íslendingar hefðu yfirburði sem
fræðimenn, þá myndu danskir kollegar
þeirra skenkja þeim smámunalega, ef
þeir fengju völdin i sínar hendur.
— Til hvaða ráða greipst þú þá?
-— Það var þá og þess vegna, að
ég sneri mér til þekktra lýðháskóla
manna og ræddi málið við þá. Þeir
ákváðu, að skora á þjóð og þing, að
málið yrði leyst, áður en sérfræðing-
arnir fengju það í hendurnar. Þetta
gerðu þeir í opinberri áskorun til þings
Franihald á bls.

ÍfeM ^ i fpi
W ■■