Morgunblaðið - 16.05.1971, Blaðsíða 1

Sunnudagur 16. maí 1971.
OBÐ I.AUSNARANS f
I'SLENZKU FJÓSI
Fyrir noltkrum árum dvald-
ist ég um skeið í Noregi við
að skrásetja íslenzk handrit
sem þar eru niður komin í op-
inberum söfnum. 1 Háskóla-
bókasafininu í Ósló, sem jafn-
framt er þjóðarbókhlaða Nor-
egsmanna, var um þær mundir
haldin sýning á ýmsum útgáf-
um og handritum Biblíunnar —
„Bibelen gjennoim tiderne," eða
eitthvað í þá áttina. Þar gaf
að líta danskar og norskar
Bibliuþýðingar frá ýmsum tím-
um. Þar var ljósprentun hinn-
ar frægu Biblíu Gutenbergs
sem út var gefin árið 1455, ein
hver hin fegursta bók sem
prentuð hefur verið. Frá Árna
safni í Kaupmannahöfn hafði
verið lánuð islenzk skinnbók,
AM 227 fólíó; þar á er letruð
hin forna þýðing Gamlatesta-
meoitisins sem kölluð er Stjórn.
Bók þessi er forkunnlega
myndlýst, og mun brátt birtast
um skreytingar hennar sér-
stakt visindarit eftir forstöðu-
mann ListaSafns ríkisins, dr.
Selmu Jónsdóttur.
En innan um allar þessar
skrúðbækur kom ég auga á eitt
lítið og heldur fátækilegt kver
sem bar svolátandi titilblað:
„Þetta er hid nya Testament
Jesu Ghristi, eigenlig ord og
Evangelia huer hann sialfr
predikadi og kendi, hier i
heime, Sem hans postular og
Guds spjalla menn sidan skrif-
udu. Þau eru nu hier vtlogd a
Norrænu, Gudi til lofs og
dyrdar, enn almuganum til
sæmdar og Salu hialpar.“
Þarna var þá komið Nýjatesta-
menti Odds Gottskálkssonar
sem hann þýddi, að sögn, í fjós
inu í Skálholti, en út gefið í
Hróarskeldu árið 1540, elzta
prentbók ísilenzk sem til er. En
þótt þessi íslenzka bók væri
smá í sniðum innan um doðr-
anta sýningarinnar, þá hlýnaði
mér um hjartarætur við að sjá
hana þarna, og ég skynjaði bet
ur en nokkru sinni fyrr hve
hún hafði verið máttug til
áhrifa.
MISJÖFN BRÆÐRABÝTI
í Noregi varð þróunin á ann
an veg. Norðmenn fengu Nýja-
testamentið, og síðan Biblíuna
aila í danskri þýðingu á sið-
skiptatimanum. 1 fylgd með
Kitningunni komu önnur
dönsk Lúterstrúarrit. Um sömu
mundir voru fornlög Magnúsar
lagabætis þýdd á dönsku, þótt
þau væru ekkd prentuð þegar
í stað. Á grundvelli þýðingar-
innar voru síðan samin hin
„norsku lög“, Kristjáns fjórða.
Þau voru að sjálfsögðu einnig
á dönsku, en norsk aðeins í
þeim skilningi að þau áttu að
gilda í Noregi. Hin forna
norska tunga hafði allt frá 14.
öld orðið fyrir miklum áhrifum
frá sænsku og dönsku, samfara
konungstengslum við Svíþjóð
og síðar við Danmörku. Flest
embættisbréf voru skrifuð á
dönsku eftir miðja 15. öld. Hin
dönsku kirkjurit og lög ráku
síðan smiðshöggið á verkið, og
eftir tilkomu þeirra var úti um
hina fornu norrænu tungu sem
skrifmál í Noregi. En á Islandi
varð Nýjatestamenti Odds
Gottskálkssonar upphaf mik-
iilla trúarbókmennta á þjóð-
tungunni. Það brúaði bilið frá
fornöld til nútíðar og bægði
frá dyrum þeirri hættu að ís-
lenzk tunga drukknaði i flaumi
dansk-þýzkra siðskiptabók-
mennta. í kjölfar þess komu
önnur trúarrit á móðurmálinu,
og munaði þar mest um hina
gífurlegu útgáfustarfsemi Guð-
brands biskups Þorlákssonar,
sem meðal annars gaf út alla
Biblíuna í þýðingu Odds og
annara árið 1584. Ásamt Nýja-
testamenti Odds var Guð-
brandsbiblía áhrifamest allra
íslenzkra bóka og myndaði
grundvöll undir hirtu trúarlega
ritmáli. Orðfæri Lútersmanna
var að vísu nokkuð mengað
áhrifum frá upphafslandi sið-
skiptanna, en það var þó ís-
lenzkt mál, og bæði Oddur og
Guðbrandur voru þróttmeiri
rithöfundar en Biblíuþýðendur
síðari tíma.
En hvað olli þá þessari mis-
skiptu þróun í Noregi og á Is-
landi? Nábýli við hið danska
konungsland greiddi áhrifun-
um leið til Noregs, en fleira
hné i sömu átt. Norðmenn voru
miklu minni bókmenntamenn
heldur en íslendingar. Hér á
landi var lestrar- og skriftar-
kunnátta langtum almennari,
og óslitin tengsl við forna bók-
menntaarfleifð þjóðarinnar.
Sú stefna hefur löngum ver-
ið drottnandi að gera fremur
lítið úr bókmenntahlut Norð-
manna á fornum tímum, saman
borið við íslendinga. Þessi mun
ur þjóðanna virðist koma fram
þegar eftir landnám íslands.
Norðmenn áttu að visu skáld á
dögum Haralds hárfagra, að
talið er; en síðan hefur mönn-
um þótt sem skáldskapariðkun
hafi flutzt til Islands, og
þurftu norskir konungar jafn-
an að fá íslenzk skáld til að
yrkja lofdrápur um orustur
sínar og örlæti við þegnana.
Svipuð misskipting hefur þótt
koma fram á ritöldinni. Islend-
ingar gerðust mikil bókmennta
þjóð að norrænu máli og skrif-
uðu sögu Noregs jafnt sem síms
eigin lands. 1 Noregi var að
vísu dálítil innlend bókmennta
starfsemi, einkum á 13. öld fyr
ir atbeina Hákonar gamla Há-
konarsonar og Magnúsar laga-
bætis sonar hans (Konungs-
skuggsjá, riddarasögur, Lands-
lög Magnúsar o. fl.). En þó
þurfti Magnús konungur að
leita til hins islenzka sagnarit-
ara Sturlu Þórðarsonar, þegar
hann vildi láta rita sögu sina
*
*
Grcinarhöfundur í Háskólabókasafni í Osló. f höndum hefur hann eftirrit Fagurskinnu, frægnar
skinnbókar sem fórst í eldinum mikla í Kaupmannahöfn 1728. Einu leifar sjálfrar skinnbókarinn-
ar eru ræma neðan af blaði. sem fannst í Ríkisskjalasafni Noregs á síðustu öld. Ræman hafði ver-
ið notuð I band um fógetareikninga frá Harðangri frá árinu 1627.
Jónas Kristjánsson,
handritafræðingur:
BÆKUR EIGA
■ ■
ORLOG SIN
r- ‘im am h
gr>» ♦ < // 4 •
iijnjivim! atj.
'Si a t ^
rWn'íJrrfW**«ní
inw-1* n-.'Slianfisr-j!i'Hr< ýf aftt!
aruStaífnSfiit-niitnraíitsl iifei tntis (W-iitiiiía
m áfiáf iistwimjjuasniSTtf ás
Blað úr Stjórnarhandritinu AM 227 fol., sem skrifað er og skreytt á 14. öld. Stjórn er
norraen þýðing á fyrstii bókum Gamlatesta mentis, gerð á 13. og 14. öld.
Spjall um rúnakefli og
skinnhandrit i Noregi