Morgunblaðið - 16.05.1971, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 16. MAl 1971
Til hvers er þessi önlicla
jþjóð, Færeyingar — aðeins
'tæplega 40.000 sáJlir — búsettir
á nokkruim smáeyjum hér á
norðanverðu Atlantshafi — á
þessum tímum stórvelda og
lieimsve'lda, þar sem iðn- og
Ihervæðing miMjónaþjóðanna
virðist ráða lögum og lofum —■
itil hvers eru þessar fáu sálir,
sem auik þess virðast búa við
erfið náttúruskilyrði, að strit-
ast við að sliíta þau bönd við
aðrá, stærri þjóð, sem að
því er virðist — veita þeim ör-
yiggi og allsnægtir?
Ég hygg, að þið íslendingar
öðrum fremur munuð skilja
þetta. Land ykkar er að vísu
miklu, mikOju stærra og fötks-
fjöldi iíka meiri, en þar með
mun aðalmunurinn á aðstæðum
færeysku og íslenzku þjóðanna
til að lifa sjálfstæðu lí'fi vera
talinn. Á það má lika benda, að
þegar Islendingar voru að
hefja frelsisbaráttu sína, var
tala þeirra svipuð og tala Fær
eyinga í dag.
í>að má svara þessari spurn-
ingu, sem ég varpaði fram, með
annarri: hvers vegna vill mað-
ur liifa sjálifstæðu lífi? Ef til
vill er ekki hægit að gefa við-
h'lítandi svar við þessari spurn
ingu í stuttu máli. Við verðum
einfaldiega að slá því föstu, að
þetta sé nú einu sinni svona
og að þessi ósköp verði ekki
upprætt. Þannig er því líka far
ið með þjóðirnar — allar, án
tiillits til stærðar þeirra, stærð
ar landsins, sem þær búa í, og
án tillits til annarra skilyrða,
svo sem náttúrugæða, og nátt-
úruauðæfa — al'lar vilja þær
vera frjálsar og ráða högum
sínum sjálfar, án iMutunar ann
arra.
FRELSISBARÁTTA
FÆREYINGA
Frelsisbarátta Færeyinga er
svipuð frelsisbaráttum annarra
þjóða — líka frelsisbaráttu Is-
lendinga, þótt hún byrjaði
seinna — og þó að forsendur
hennar og aðstæður væru að
mörgu leyti öðru visi.
Á það má benda meðal ann-
ars, að saga Færeyinga á
fyrstu öldum eftir landnám er
að mestu hulin þoku. Þó vitum
við, að Fæsreyinigar, á þessum
fyrstu öldum, lifðu sjátfstæðu
hfi með alþing sitt í Þórs-
höfn. Við vitum, að þjóðvéldið
forna var staðreynd þangað til
Færeyingar gengu norskum
konungum á hönd. Við vitum
líka, að Þrándur í Götu barð-
ist af alefli fyrir þessu frelsi
eyjaskeggj'a og gegn ásælni
Noregskonunga. Allt eigum við
þetta fornbókmenntum ykkar
íslendinga að þakka.
En þjóðveldið forna leið und
ir lok.
Færeyjar urðu land Noregs-
konunga. Einveldi var innleitt,
biskupsstóM, iatínuskóli og lög
þing var lagt niður. Krúnan
lagði smám saman eign sína á
um helming jarðeigna, lagði á
þungar leigur og skatta, kom á
einokunarverzflun, innleíddi er
lenda tungu sem kickju- og op
inbert mál. Þjóðin bjó við
ófrelsi og fátækt. Ibúatalan
stóð í stað.
Það mun ein af furðum sög-
unnar, að þessi litla þjóð lifði
af þrátt fyrir allt.
Þegar loksins tók að rofa ör
lítið til — með afnámi einokun
arverzlunarinnar og með stofn-
un amtsráðs á miðri síðustu öld
— var þessi liitia þjóð að mestu
leyti búin að gleyma fortíð
sinni og sögu. Af veraldarauði
átti hún ekkert nema nokkrar
kindur — eins og Bjartur 1
Sumarhúsum — og af andleg-
um verðmætum áíti hún ékkert
nema tungu sána, móðurmál sitt
— og þó aðeins í munni fól’ks-
ins — og sínar Pontusrímur.
Svona var þessi litla þjóð að
mesbu rúin því sem hún haifði
átt.
Það mun ekki erfitt að skiilja,
að frelsishreyfing og hvers
konar bjargræðistilhneigingar
hafi áftt erfitit uppdráttar við
þess háttar aðstæður. En síðan
eru nú liðin 120 ár, og má þá
spyrja: „Hvað er þá orðið okk
ar starf, höfum við gengið til
góðs götuna fram eftir veg?“
Þvi má hiklaust svara ját-
andi, að því viðbættu, að enn
er ekki komið að leiðarenda, og
að við munum ekki gefast upp,
heldur halda baráttunni áfram
unz takmarkinu er náð: endur
heimt fudls frelsis og stofnun
færeyska þjóðveldisins.
ÞJÓÐARATKVÆÐI 1946
Sú frelsishreyfing, sem gékk
yfir Norðurlönd á öndverðri
19. öld, náði einniig til Fær-
eyja. Þegar fór að 'losna um ein
veldisfjötrana í Danmörku á 5.
áratuig þeirrar aldar, tfóru Fær
eyingar þess á leit að fá eigið
lögþing. Því var synjað. 1 stað
inn voru Færeyjar innlimaðar í
Danmörku og þegnunum gert
að lúta danskri stjórnarskrá
og rikisþinginu danska, án þess
að þjóðin nokkru sinni væri
spurð, hvað þá að hennar sam-
þykki hefði fengizt.
Færeyingar urðu ekki aðnjót
andi þess frelsis, sem danska
þjóðin hlaut. Einn af helztu
stjórnmálaskörungum Dan-
merkur þá komst þannig að
orði, að Færeyingar vitandi
vits hafi verið beittir órétti.
1 staðinn fengum við amts-
ráð, núverandi lögþing. Það
var eins konar smyrsl á sárið.
Þessari Skipan var þröngvað
upp á færeysku þjóðina. Hún
lét hana sér að vísu lynda, en
samþykki þjóðarinnar fyrir
henni fékkst aldred.
Þegar líða tók á 19. öld,
vaknaði þ j óðernishreyf ing á
ný. Þessi nýja hreyfing tók
fyrst í stað á sig mynd bar-
áttu fyrir endurreisn færeyskr-
ar tungu og fyrir réttindum
móðurmálsins, en um sííðustu
aldamót færðist hún beint inn
á svið stjórnmálanna. Jafn-
framt hélt baráttan fyrir rétt-
indum móðurmálsms áfram, og
var þess full þörf, sem meðal
annars má marka af þvi, að allt
fram tiil ársins 1938 var kenn-
urum og börnum gert að
skyldu að tala dönsku í öllum
kenns'lustundum skólanna.
En ástand það, sem skapaðist
um miðja 19. öld, hélzt óbreytt
í um það bi'l hei'la öld. Vegna
vaxandi frelsishreyfingar, eink-
um i síðustu heimsstyrjöld,
fóru menn að igera sér grein
fyrir, að það gat ekki haldizt
til lenigdar. Danir buðu þá Fær
eyingum skilnað, frelsi og sjálf
stæði, svo framarlega sem það
yrði samþykkt við þjóðarat-
kvæðagreiðslu.
Þessi þjóðaratkvæðagreiðsla
var haldin 14. september 1946,
og leiddi í ljós, að meirihluti
þjóðarinnar, þótt naumur væri,
var hlynntur aðskitoaði og sjálf
stæði. Þar með átti rmáJlið að
vera útkljáð. Þáverandi lögþing
fýsti einnig að hrinda málinu í
framkvæmd og hóf hinar fyrstu
u n d i rbú n in gs ráðstaf anir.
En þá gerðist það furðulega,
að dans'ka ríkisstjórnin stöðv-
aði þennan undirbúning með
því að leysa lögþingið upp og
láta efna til nýrra kosninga.
Danir lofuðu, að Færeyjar
skyldu Verða annað og meira en
amt í Danmörku, og hafin var
Erlendur Patursson flytur ræðu sína.
Erlendur Patursson
lögþingsmaður í Færeyjum, flutti nýlega fyrirlestur
um íæreysk stjórnmál í Norræna húsinu. í fyrir-
lestri þessum rekur hann hina sögulegu þróun í
færeyskum stjórnmálum og sjálfstæðismálinu og
lýsir viðhorfum í færeyskum stjórnmálum í dag.
í fyrirlestrinum er mikiil fróðleikur um færeysk
málefni og birtir Morgunblaðið fyrirlesturinn hér
í heild.
Klakksvík hefur lengi verið ein af framfaramestu byggðum í
ið við sær, at i Klaksvik hava ieitað mong fyri at seta búgv,
andi at halda framí tí enn eins og áður eigur Klaksvíkin ríkai
grimmdarleg áróðursferð í því
skyni að vekja ótta þjóðarinnar
við að henni væri um megn að
ráða ráðum sínum sjálf. Afleið-
ingarnar urðu þær, að ftokkarn
ir, sem tekið höfðu jákvæða
aístöðu til þjóðaratkvæðaúrsliit-
anna, megnuðu ekki að halda
velli og misstu meirihlutann í
lögþinginu.
Málalokin urðu þá þau, að
við misstum það frelsi, sem við
einmitt höfðum endurheimt með
þjóðaratkvæðagreiðslunni. Og
eins og hundrað árum áður
fengum við smyrsl á sárin, þ.e.
a.s. núverandi heimastjórn.
Færeyjar voru á nýjan leik inn
limaðar í Danmörku og
fengu eimmitt það stjórnarfar,
sem vísað hafði verið á bug í
þjóðaratkvæðagreiðslunTii.
Við fengum ekki stjórnarfars
legt frelsi í líkinigu við það sem
aðrar þjóðir Norðurlanda
höfðu, en samkvæmt dönskum
lögum frá 23. marz 1948 —
„stöðuilögunum“ færeysku —-
fengum við héraðsréttindi og
sjálfsstjórn í vissum innan-
landsmáium. Við slíkt stjórnar-
far getur lýðræði í réttum
skilningi þess orðs —- þess
orðs, sem virðist vera á vörum
allra manna á þessum tímum
— ekki þróazt. Þjóðin var ekki
spurð álits á þessari skipan og
því síður samþykk’ti hún hana.
Hér endurtók sig sagan frá
1949 — við vorum beittir