Morgunblaðið - 16.05.1971, Blaðsíða 2

r
2
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 16. MAÍ 1971
f
*
l
og föður síns. íslendingar voru
háðir Norðmönnum um sigling-
ar, og olli því timburleysi
landsins fremur en dáðleysi
þjóðarinnar. Á sama hátt voru
Norðmenn þiggjendur, en is-
lendingar veitendur á sviði
bókmenntanna, bæði í kveð-
skap og sundurlausu máli.
En þessar gömlu hugmyndir
um gagngeran mismun í bók-
menntasköpun með þjóðum
sem í öndverðu voru af einum
stofni, munu þurfa nokkurrar
endurskoðunar við. Hitt mun
sanni nær að Norðmenn hafi
kunnað að skapa og njóta nor-
rænna bókmennta bæði lengur
og betur en menn hafa stund-
um gert sér ljóst. Hér skulu
dregin fram nokkur atriði sem
benda í þessa átt.
Af rituðum heimildum er svo
að sjá sem öll hirðskáld hafi
verið íslenzk eftir að liða tók
á 10. öld. Eyvindur skáldaspill-
ir er síðastur nafngreindur
norskra konungaskálda; hann
mun hafa verið nokkum veg-
inn jafnaldra Agli Skallagríms
syni. En í konungasögum sem
siðar gerast er varðveitt slang-
ur af lausavísum eftir norska
menn, þótt allur þorri kveð-
skaparins sé eignaður íslenzk-
um skáldum. Það vekur athygli
hve mikið af hinum norsku vís-
um er eignað sjálfum konung-
unum. Til þess munu liggja
tvennar ástæður: Verið er að
segja sögur konunganna, og
að skilið þessa mansöngsvísu
— seinni hlutann helzt hóiti bet
ur en við nútíðarmenn. En ann
að skáld kýs þó að klœða man-
söng sinn í einfaldari búning
ljóðaháttar:
Sæll ek þá þóttumk
er vit sátumk í hjá,
ok komat okkar maðr á
meðal...
Önnur dæmi uim norskan
kveðskap frá þessum bókafáu
tímum eru svonefnd alþýðu-
kvæði („folkeviser"), af þeirri
tegund sem hér á landi kallast
fornkvæði með nafngift seinni
tíma. Kunnast íslenzkra forn-
kvæða er ljóðið um Ólaf lilju-
rós, sem eitt sinn reið með
björgum fram, en það kvæði á
sér samsvörun um öll Norður-
iönd og enn víðar. Slík kvæði
voru í öndverðu sungin fyrir
dansi. Sú íþrótt að s'lá dans í
hring eftir hljóðfalli sagna-
kvæða týndist snemma hér á
iandi, en kvæðin sjálf lifðu í
manna minni og voru skrifuð
upp á 17. öld og síðar. 1 Fær-
eyjum eru slíkir hringdansar
stignir enn í dag. Frægast
norskra alþýðukvæða er
Draumkvæðið; það er dans-
kvæði að formi, en að efni
leiðsluljóð frá dánarheimum, í
ætt við hin íslenzku Sölarljóð.
Kvæðið er talið ort á miðöid-
um, en ekki upp skrifað fyrr
en um miðbik 19. aldar, þegar
menn voru famir að hugsa til
þess að endurvekja þjóðlegt rit
mál í Noregi.
LESIÐ Á BÓKBAND
Annar fomleifafundur sem
raunar er ekki nýr af nálinni,
varpar einnig ljósi yfir bók-
lestur og bókaeign Norðmanna
á síðustu miðöldum. Upphaf
þessa fundar varð laust fyrir
miðja síðustu öld. Árið 1842 af-
henti þáverandi rikisskjala-
vörður Noregs, Henrik Werge-
iand, Háskólanum í Ósló 20
brot úr fomum norrænum
handritum, flest úr norskum
lögbókum. Engin nánari vitn-
eskja er nú til um uppruna
þessara brota, en þau munu
hafa fundizt með líkum hætti
og önnur sem síðar komu í leit-
irnar. Þremur árum síðar varð
Christian Lange skjalavörð-
ur eftir lát Wergelands. Þegar
hann tók að rannsaka gamla
iénsreikninga í safninu, varð
hann þess var að í bandi
margra bókanna voru snepl-
ar sem skornir höíðu verið úr
gömlum skinnhandritum. Bútar
þessir höfðu á sínum tíma ver-
Árið 1955 brann hluti hinna gömlu verziunarhúsa á Bryggjunni í Björgvin. Úr brunarúst-
iinum voru grafnar merkar fornleifar frá síðustu miðöldum, meðal annars fjölmargar rúna-
ristur. Þarna fundust nokkrar vísur og vísnbrot letruð með rúnum, vitnisburður um kveð-
skapariðkun Norðmanna á 13. og 14. öld.
Bók þessi lýsir í máli og myndum and-
stæðum íslenzkrar náttúru. Is og eldur
hefur frá upphafi íslandsbyggðar kom-
ið mjög við sögu íslenzku þjóðar-
innar, því að á öllum öldum hefur hún
háð harða baráttu við náttúruöílin.
Þegar hafísinn lokaði siglingum og
sjósókn til fiskveiða og seint voraði, var
vá fyrir dyrum. Nafn sitt hlaut ísland
af hafísnum, sem annað veifið hefur
lagzt að ströndum þess, en hefði eins
getað dregið nafn sitt af jöklunum.
‘Eldland’ hef ði það líka mátt heita, og
ekki er ósennilegt að víkingar hefðu
gefið því það nafn, ef þeir hef ðu orðið
vitni að eldgosi við komuna til landsins.
þvi er eðlilegt að þeirra kveð-
skap sé haldið til haga fremur
en öðrum. Á hinn bóginn er
viðbúið að nöfn konunga hafi
dregið að sér kveðskap ótign-
ari manna, annaðhvort í munn-
mælasögnum ellegar á blöðum
hinna íslenzku sagnaritara.
Vissulega eru litlar Ilkur til
að konungar hafi fremur kunn
að að yrkja en aðrir norskir
menn. En hvort sem þeim er
eignaður þessi kveðskáp-
ur með réttu eða röngu, þá
bendir hann eindregið til þess
að dróttkveðskapur hafi verið
iðkaður í Noregi miklu meir og
um Björgvinjarborgar á 13. og
14. öld. Meðal þessara fom-
minja voru fjölmörg „rúna-
kefli“ méð ýmsum áletrunum.
Þar voru til að mynda orðsend
ingar milli manna eða stutt
sendibréf, rist á spýtur. Og
þarna var einnig dálstið af
kveðskap. Undir dróttkvæðum
hætti fundust tvær vísur heil-
ar og brot úr nokkrum fleiri,
en fáeinar visur eða kviðling-
ar undir léttari háttum, og
minnir sumt áf því á Eddu-
kvæði. Margt af þessu er
óheilt, og sumt torlesið eða tor
skýrt þótt lesið verði. Áletr-
anir þessár ná yfir um það bil
tveggja alda tímabil, frá lokum
12. aldar og fram undir 1400.
Áður voru kunnar nokkrar
áletranir með kveðskap frá
sama tíma, en þetta er mesti
fundurinn. Aslak Liestöl rúna-
fræðingur hefur lesið áletran-
irnar og leitazt við að skýra
kveðskapinn, að nokkru með
tilstyrk erlendra fræðimanna,
meðal annars íslenzkra. Góð
skil á fomu skáldskaparmáli
hefur sá Norðmaður kunnað
sem svo kvað, skömmu áður en
Snorri Sturluson ritaði
kennslubók sína Eddu handa
dróttkvæðaskáldum:
Fell til fríðrar þellu
fárlegrar mér árla
fiskáls festibála
forn byrr hamarnorna.
Þeim mundi hug þundar
þornlúðrs jölunbúðar,
gaumárr gýgjartauma
galdi's, fastlega haldit.
Við verðum að vona að sú
„þella fiskáls festíbáls" sem
„hamarnorna byr“ (= hugur)
skáldsins stendur til, hafi get-
ís og eldur
lengur en hinar einlitu is-
lenzku ritheimildir segja bein-
um orðum. Svo vill og til að á
síðari tímum hafa komið fram
óvænt gögn þessu til sönnunar.
L.ÍÓÐ ÚR ÖSKU
Fyrir sextán árum brann
helmingur hinna gömlu verzl-
unarhúsa á Bryggjunni í
Björgvin. Fórust þar merkar
heimildir um norska byggingar
list og menningarsögu. En sú
líkn lagðist með þraut að
úr rústum Bryggjuhúsanna
voru síðan grafin enn eldri
heimildargögn, frá viðgangsár-
andstæður íslenzkrar náttúru
mál og myndir eftir
Hjálmar R. Bárðarson
sérútgáfur á íslenzku
og ensku
Tilboð óskast
í farþegaflutninga
Mosfellshreppur óskar eftir tilboðum í flutning á skólanem-
endum sem sækja skóla í Reykjavík næsta vetur, þ. e.
1971—1972.
Tilboðum sé skilað á skrifstofu Mosfellshrepps, Hlégarði,
fyrir 31. maí næstkomandi og þar verða einnig gefnar nánari
upplýsingar eða í símum 66218 og 66219.
Sveitastjóri Mosfellshrepps.
V/ð Skaftahlíð
Til sölu er við Skaftahlíð 5 herbergja íbúð á 1. hæð, suður-
og austursvalir. Björt og sólrík íbúð. Laus strax.
HÚSAVAL, Skólavörðustíg 12, símar 24647 og 25550.
Þorsteinn Júlíusson, hrl.
Helgi Ólafsson, sölustjóri. Kvöldsími 41230.
Hluthafi
Hluthafi óskast í gott iðnaðarfyrirtæki.
Tilboð óskast sent í pósthólf 1297, merkt: „Iðnaðarfyrir-
tæki — strax".
r