Morgunblaðið - 10.08.1971, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 10. ÁGÚST 1971
• 15
úr Heklu
Iskariot?
3
Hugrmyndir miðaldamanna um eyjar St. Brendans. Kort Barto-
loineo Pareto frá 1455, nú í saf ni Vittorio Emanuele í Róin.
minntu þá á helgar borgir.
Væntanlega hefur það verið ís-
jaki. Á einni eyjunni fundu
Brendan og féiaigar hans Júdas
Iskariot, sem sat þar og afpiám-
aði refsingu sína. Því næst komu
þeir að klettóttri eyju, gróður-
vana og kuldalegri og þar mætti
þerm óhugnanleg, loðin vera,
sem kastaði að skipi þeiirra
heitri hraunleðju, sem féll hviss
andi í hafið. Frá þessari eyju
flugu djöflar til Júdasar Iskari-
ot og gerðu sér til dundurs að
bíta hann. Átti Guð almáttugur
að hafa dæmt Júdas til þess að
þola þannan ágang en fyrir orð
Brendams létti hann nú af
Júdasi þessari hegningu. Fyrir
það kunnu djöflaimir hinum
helga manni enga þökk, því þar
með voru þeir sviptir góðri
skemmtan.
Morison bendir á, að eldfjalla
eyjan gæti hafa verið ísland -—
eldfjaliið jafnvel Hekla, — en
eins gæti þetta verið Beeren-
berg á Jan Mayen eða jafnvel
Tenerife, þvi það komi stund-
uim fyrir, að isjaka reki suður
fyrir Azoreyjar. Á korti, sem
haffræðideild bandaríska flot
ans hefur gefið út, segir Mori-
som að ísjakalínan sé miðuð við
45 gráður norðlægrar breiddar
og 38 gráður vestlægrar lengd-
ar, en þó séu þar sýndir nokkr-
ir syðri staðir, þar sem ísjakar
hafi sézt, m.a. nokkrir á siglinga-
leiðinni Ísland-Azoreyjar, þar
sem St. Brendan kynni einnig að
hafa séð ísjaka.
Lýsingin á eyjunni með vatns
föllunum gæti komið heirn við
ísland eða St. George á Azor-
eyjum. Segist Morison þeirrar
Skoðuinar, að þessar frásagnir
a? ferðum St. Brendans byggist
á rauinveruilegum ferðurn hans
en ívafið megi rekja til kelt-
nesks hugmyndaflugs. Fuglarn-
ir og fjárhópamir bendi til Fær-
eyja og Soay á Suðuireyjum og
þremur öldum eftir að Brendan á
að hafa dáið, hafi Vikingar fund
ið írsfca munka á Islandi, Færeyj
uim, Hjaltlandseyju.m og Orkneyj
um. Hann telur óhætt að álykta,
að Brendan hafi farið nokkrar
fierðir - og e.t.v. verið í sjóferðum
í sjö ár — á svæðimu Suðureyj-
ar, — Hjaltlandseyjar, — Fær-
eyjar, — ísland og jafnvel allt
til Azoreyja. Sennilega hafi ein
hver, sem heyrði sagt frá sjó-
ferðumum séð, að þær voru gott
söguefni, sérstaklega ef þær
væru kryddaðar nokkrum góð-
um ævimtýra- og kraftaverka-
þáttum. Sum atriði í Navigatio
. . . kiomi 'fyrir í frásögnum af
fyrri ferðum írskra manna
og jafnvel megi rekja sumt í
þeim til Lucians, Virgils, Hóm-
ers og annarra fornskálda og rit
höfunda.
• EITTHVAÐ ANNAÐ EN
VÍKINGARNIR
En að Brendam hafi komið til
Ameríku — það telur Morson
af og frá. Hamn segir, að bug-
myndafl'Ug ýmissa nútímahöf-
unda írskra — sem standi ekk-
ert að baki hugarflugi gömlu
höfundanna — hafi flutt
Brendan til Nýfundnalands,
Vestur-India, Mexioo og jafnvel
upp í Ohio fljót. Vissulega meigi
koma skipi Brendans fil
Amerlkustranda, ef lagðar séu
saman allar þær fjörutíu daga
siglinigar, sem um er getið í
Navigatio, en líklegra finnst
honum þó, að höfundur frásagn
arinnar hafi notað töluna f jöru-
tiu vegna þess, að hún eigi við
föstutíma kristinna manna, —
meira að segja sé rætt um, að
harnn hafi siglt I fjörutiu daga
umhverfis eina eyjuna í leit að
lendingarstað.
Á hinn bóginn telur Morison
frásögnina af ferðum Brendans
ómetanlega, m.a. vegna þess, að
þar sé lýst reynslu sæfaranna á
norðlægum höfum, stilltum sjó,
morandi af fiski, háttemi hvala,
ísjökum bráðnandi í sumarsól,
þoikusúld og klettóttum eyjum,
gróðursælum eða grýttum eftir
atvikum. Þar að auki sýni frá-
sagnirnar flestum öðrum betur
hinn keltneska hugarheim.
„Allt er fallegt, hreint og sak
laust, ekkert ofbeldi, engin svik,
engir veikleikar né veikindi,
sem hinn helgi Skipstjóri getur
ekki ráðið bót á, menn þjást
hvorki af hungri né þorsta, allt
slíkt er leyst á einhvern yfir-
skilvitlegan máta. Aldrei hefur
svo blíðlyndur eða brjóstgóður
skipstjóri sem þessi írski dýrl-
ingur siglt um vestræn höf —
hann biður jafnvel Júdasi vægð
ar ...“
Það var eitthvað annað en
víkmgamir, sem síðar komu til
sogunnar,
og síðan rekur
Brendansflói á frlandi.
Morison frásagnir af því hvern
ig það kom til, að írskir menn
settust að á Islamdi, fyrst á 7.
og 8. öld, nokkiur hundruð
munkar, sem andvigir voru til-
raunum til að temgja írsku kirtkj
una betur hinni rómversiku — og
síðan munkar, sem flúðu frá Fær
eyjum eftir ránsferðir vikinga
þar.
Þar sem engir íbúar voru fyr-
ir á íslandi, gátu íramir hreiðr-
að um sig að vild. Diouil, lærð-
ur Kelti við hirð Karlamagnus-
ar, sagði í riti sínu „De Mensiura
Orbis Terrae“ frá presti, sem
verið hafði á Islandi og líflegri
lýsingu hans á endalausuim dög-
um heimskau'tasumarsimis þar
sem jafin auðvelt var að tina
lýsnar úr skyrtunni sinni um
miðnætti og miðjan dag.
„1 heila öld eða meira," segir
Morison, „voru þessir írsku ný-
lendubúar á Islandi öruggir fyr
ir yfirgangi Römar, ránsferðum
Vikinga og freistingum holdsins.
Þegar komið var fram á seinni
hluta níundu aldar . . . voru
þeir orðnir a.m.k. nokkur hundr
uð, e.t.v. mörg þúsund talsins.“
— En því miður . . . þá eiins og
nú gátu menn hvergi í heimin-
um verið öruggir um að fá að
lifa I friði. Einn fagran sumar-
dag árið 870 mætti óhugnanleig
sýn írskuim augum á íslenzkri
strönd . . . floti langra vikinga-
skipa og í fylgd með þeim nökk
ur kaupakip. Maður getur
imyndað sér skelfinguna.
— Hvað í herrans nafni er
þetta ? spyr einn.
— Víkingaskip, vinur minn,
víkingaskip er það. Þeir ætla að
Leifar munkaklausturs á Skellig MMhaeL
taka land. Heilaga Guðsmóðir, j
þeir koma með kvi'kfénað — og :
konur — þeir ætla að setjast að.
— Eru þessar biáeygðu rnanin-
eskjur með langa gula hárið,
konur, faðir?
— Það eru þær vimur minn og
við verðum að yfirgefa þessa
eyju til þess að varðveita okk-
ar kristilega hreinleika .. .“
„Norðmennimir héldu áfram
að koma og irsku papamir, eins
og þeir kölluðu munkana, fónu
ekki allir í senn. En inman fáurra
ára voru allir famir og Norð-
mennirnir höfðu Island fyrir
si.g,“ segir Morison.
ÍRLAND IT MIKLA
En hvert fóru írskiu Islend-
ingarnir? spyr hann síðan. Sumir
hafa vafalaust farið heim. Mar.g
ir hljóta að hafa farið í hafið
með síinum veikbyggðu bátum.
En það er viss ástæða til að
trúa því, að nokkrir hafi siglt
vestur um haf, farið framihjá
Grænlandi og að þá hafi borið
að landi einhvers staðar á
strönd Norður-Ameríku.
Röksemdir sínar byggir Mori-
son á íslendingasögum. 1 fyrstiu
getur hann Lamdnámabókar, þair
sem segir frá Ara Mássyni á
Reykjahólum —- (Reykhólum).
„Hann varð sæhafi til Hvítra-
mannalands. Þat kalla sumir ír-
land it mikla. Þat liggr vestr I
haf nær Vínlandi inu góða. Þat
er kallat sex dægra siglimg
vestr frá Irlandi. Þaðan náði -
Ari eigi brott að fara ok var
þar skírðr. Þessa sögu sagði
fyrst Hrafn Hlymreksfari, er
lengi hafði verit í Hlymreki á
Irlandi. Svá kvað Þorkell Gell-
isson segja IslenZka menn, þá er
heyrt höfðu frá segja Þorfinn i
Orkneyjum, at Ari hefði kemndr
verit á Hvítramannalandi ok
náði eigi brott að fara, en var
þar vel vi>rðr.“
Síðan vísar Morison til Eyr-
byggju, þar sem segir frá ást-
um Björns Ásbrandssonar,
Breiðvíkingakappa, og Þuríðar,
syst'ur Snorra goða og átökum-
um, sem at því ævintýri leiddi.
Þeim lyktaði svo, að Bjöm fóc
endanlega af landi burt og
spurðist ekki til hans meir, fyrr
en Guðleifur Gunnlaugsson
taldi sig hafa hitt hann löngu
seinna í ókunnu landi.
Guðleifur var á leið til Is-
lands er hann hraktist af leið
langt vestur í haf og í útsuð-
ur — ,,svá at þeir vissu ekki
til landa. En þá var mjök á lið-
it sumar, ok hétu þeir möngu,
at þá bæri ór hafinu. Ok þá kotn
þar, at þeiir urðu við land var-
ir. Þat var mikit land, en eigi
vissu þeir, hvert land þat var.
Þat ráð tóku þeir Guðleifir, at
þeir sigld'u at landinu, því at
þeim þótti illt at eiga lengr við
hafsimegnit. Þeir fengu þar
höfn góða. Ok er þeir höfðu þar
Framhald á bls. 30