Morgunblaðið - 18.08.1971, Blaðsíða 10

r"_
f
10
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 18. ÁGÚST 1971
18. ágrúst 1786, þ.e.a.s. fyrir
nákvæmlega 185 árum var einok
im aflétt á fslandi með konung
legrri tilskipun ogr 6 íslenzkir
kaupstaðir stofnaðir. — Einn
þessara kaupstaða var Eskif jörð-
ur. Fyrir 185 áriun iét Eski-
fjörður ekki mikiö yfir sér. I»ar
var aði'ins eitt býli, sem og bar
nafnið Eskifjörður og: hjáleiga
þess, Lambeyri. En til staðarins
fluttist dugrmikið fólk, sem efldi
hann með dugnaði og bjart-
sýni og í dag er þar risin blóm-
leg byggð, þar sem 930 manns
eiga sér heimili og una sér vel
tindir brattri fjallshliðinni við
Eskifjörð.
—- Gott merki um dugnað og
framtak Eskfirðinga er að þeir
hafa iátið skrá sögu staðarms
frá upphafi og kemur fyrsta
bindi þessa verks einmitt út í
dag. Ritið nefnist „Eskja — bók
in um Eskif jörð“ og er eftir Ein-
ar Braga Sigurðsson, sem fædd-
ur er og uppalinn á Eskifirði. í
þessu fyrsta bindi er rakín stað
fræði söguslóða og lýst um 900
önnefnum við Eskifjörð. Næsta
bindi mun síðan fjalla um upp-
haf sjálfrar byggðarinnar o<g
verzlunarsögu Eskifjarðar frá
1786 og eitthvað fram á 19. öld-
ina. Þriðja bindi mun væntan-
lega fjaila um tímabilið þar á
eítir og fram til dagsins i dag.
Til gamans má geta þess að for-
setahjónunum var fært að gjöf
fyrsta eintakið af Eskju er þau
heimsóttu staðinn 8. ágúst s.l.
Bókin var bundinn inn í mjög
fallegt alskinn af Auðunni Eim-
arssyni kennara, en hann er frá
Eskifirði.
KAUPSTA0UR RÍS Vlö
ESKIFJÖRÐ
1 stuttu spjalli við Einar
Braga fyrir skömmu rakti hanm
í stórum dráttum sögu staðarins
frá upphafi til þessa dags. Ein-
ar sagði m.a.: Á átjándu öld var
emgin byggð við Eskifjörð, nema
eitt býli sem einnig hét Eskif jðrð-
ur eða Eskjufjörður eftir hnjúk
nokkrum í Eskífjarðarheiðar
vanga, sem sporöskjulöguð
dæld er ofan í og kallast Eskja.
—- 1 Eskifirði bjó Þorsteinn Þor-
steinsson lögréttumaður sem
gjarnan var kallaður Þorsteinm
rí'ki. Utar með firðinum, þar sem
þorpið er nú, var iítil hjáleiga
Eskifjarðar, Lambaeyri. Þá er
það 1779 að Múlasýslu er skipt
í tvennt, í Norður-Múlasýslu og
Suður-Múlasýslu og Þorlákur ís
fjörð er skipaður fyrsti sýslu-
maður Suður-Múlasýslu. Þegar
Eskifjörður um 1890. Mynd þessa tók Nicoline Weywadt en hún var fyrsti lærði Ijósniyndarinn á Austurlandi. Nicoline var ætt
uð frá Djiipavogi.
hann fer að svipast um eftir
setri, festir hann augun á Eski-
firði og kaupir bæinn, en Þor-
steinn ríki flytur út á Lambeyri
og skilur undan jörðinni það
land sem Eskifjarðarkaupstaður
stendur nú á. Næst er það sem
tíðindum sætir að árið 1786 er
einokun aflétt á íslandi og Eski
fjörður er gerður að kaupstað.
Formlega létti einokuninni þó
ekki af fyrr en 1. janúar árið 1788
og tók þá fríhöndlun við. — Það
sama vor kom til Eskifjarðar
norskur kaupmaður George
Wallace frá Bergen. Kom hann
á skútunni Álkunni. Stundaði
George verzlun og fiskveiðar
um sumarið en sigldi síðan aftur
um haustið til Bergen. Vorið
1789 kom hann aftur til Eski-
fjarðar og þá með meiri við-
burði. Hafðí hann með sér húsa-
við, keypti Lambeyri af KatLi
syni Þorsteins ríka, sem þá var
orðinn bóndi og reisti sér
fyrsta húsið, sem reist var í
þessum nýja kaupstað. Kaup-
verð jarðarinnar þ.e.a.s. allt
kaupstaðarsvæðið í dag var að-
eins 46 ríkisdalir og þykir
manni það vel sloppið. — Stutt

7 . : ' j& i
ííSS'''
Prestss«»trið Hólmar
standu frú Kristrún
Séra Hallgrímur vai
'*— 'i' V ... . .
Itcyðarfirði iim 1874. Á dyratröppiiniim
.lónsdóttir og séra Hallgrínmr Jónsson.
afabriiðir Geirs Hallgrímssonar borgar-
stjóra.
var í veru Georgs á Lambeyri,
því árið 1792 kaupir stæltasti
fríhöndlari þess tima, Georg
sögu að segja að Carl Daniel
Tulinius byrjaði að verzla þar
árið 1863 og rak verzlun til árs-
ins 1905 er hann dó. Eftir það
voru ýmsir menn sem verzluðu
i Útkaupstaðnuim, en árið 1949
lagðist verzlun þar niður. Voru
þá báðar gömlu verlanirnar
horfnar og nýjar komu í stað-
þá báðar gömlu verzlanirnar
sem höfðu skipt bænum í tvo
kjarna, hafði það í för með sér
að sú skipting hvarf og bærinn
varð ein samfeHd heild með
verziunum dreifðum um plássíð.
Nöfnin Útkaupstaður og Fram-
kaupstaður lifa þó enn og minna
á gamla tíð og það sama gerir
gamla verzlunarhús Örum &
Wulff sem stendur enn og verð
ur varðveitt eins Lengi og kost-
ur er að ráði Þórs Magnússonar
þjóðmónj avar ðar.
Sildarsöltnn á Eskifirði um 1930.
HAFA VÖLU SÉR TIL
VERNDAR
Þegar líða tekur á 19. öldina
verður Eskifjörður ekki aðeins
aðsetur kaupmanna heldur fara
embættismenn að flytja til stað-
arins. Fyrsti sýslumaðurinn, sem
sezt að í bænum er Jónas Thor
stensen, árið 1854 og hefur Eski
fjörður verið aðsetur sýslu-
manna Suður-Múlasýslu æ síð
an. Árið 1861 sezt fyrsti Lækn-
irinn að, og var það Bjarni
Thorlacius en allt fram tiL árs-
ins 1930 bjugigu prestar staðar-
ins á Hólmum, handan fjarðar-
ins. Á meðan prestsetrið var á
Hólrruum fóru Eskfirðingar ýmist
landleiðina tid messu, eða á báti
yfir fjörðinn og þaðan yfir
HólmaháLs, til Hólma.
í fyrsta bindi Eskju segir á
einum stað frá vöLuleiði á
Hólmahálsi og þeirri sögu sem
skapazt hefur í kringum þann
stað. 1 bókinni segir: ,,Á utan-
verðum Hólmahálsi í Reyðar-
firði er steinn er kallaður er
Hvildarsteinn og stendur rétt
hjá alfaraveginum. Hjá steinin-
um er grænn grasblettur, er
nefnist Völuleiði og er nú saga
til: Völva ein bjó á Sómastöð-
um í Reyðarfirði nokkru fyrir
þann tíma er Tyrkir rændu hjer
við land. (1627). Áður en hún
andaðist lagði hún svo fyrir, að
sig skyidi grafa þar, er bezt
væri útsýn yfir Reyðarfjörð og
kvað þá aldrei fjörðinn miundu
rændan af sjó meðan nokkurt
bein væri óbrotið i sér. Var hún
þá grafin á fyrrnefndum stað.
- Þegar Tyrkir komu að Aust-
fjörðum, hugðu þeir sjer til
hreyfings að sigla inn á Reyð-
arfjörð og ræna Hólmakirkju
og kaupstaðinn að Breiðuvikur-
stekk. Þóttust þeir eiga þar
fangsvon góða. En er þeir komu
í fjarðarmynnið, kom á móti
Franihald á bls. 19
Framkaiipstaður 1907 eða 1908. Ljósmynd |æssa tók Ingimiindur
Sveinsson, bróðir Jóhannesar S v. Kjarval.
Andreas Kyhn Lambeyrina og
rak hann þar litla verzlun. Um-
svif á Eskifirði tóku þó ekki
verulegan kipp fyrr en dönsku
kaupmennirnir Örum & Wullff
settu þar upp fyrstu verzlun
sína á íslandi árið 1798. Verzl-
un þeirra var þar sem heitir Út-
kaupstaður á Eskifirði og ráku
þe'x og afkomendur þeirra verzl
un í Útkaupstað í 65 ár.
Næsti merki atburðurinn í
sögu Eskífjarðar er að Kjartan
Isfjörð sonur sýslumannsins
byggir verzlun á staðnum árið
1802 og var hans verzlunarstað
ur nefndur Framkaupstaður.
Verzlaði Kjartan þar til ársirs
1845, en þá andaðist hann. En
aðrir menn tóku við verzluninni
og var verzlað í Framkaup
staðnum til ársins 1932. En í Út
kaupstaðnum er hins vegar þá

Útkaiipstaður skömmii fyrir aldamót. Carl D. Tiilinius stendur á
skiltinu yfir dyruni Gömlu Búðarinnar, en búð |x»ssi stendur á
Eskifirði enn þann dag í dag.