Morgunblaðið - 19.08.1971, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FTMMTUDAGUR 19. ÁGÚST 1971
JlttfgtfitMftMfr
Otgefandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Hsraidur Sveinsson.
Rilstjórar Matthías Johannessen.
Eyjóifur KonráS Jónsson.
Aðstoðarritstjóri Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjörn Guðmundsson.
Fréttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn og afgreiðsla Aðalstræti 6, sími 10-100
Augtýsingar Aðalstraeti 6, sími 22-4-80.
Áskriftargjald 195,00 kr. á mánuði innanlands.
I lausasölu 12,00 kr. eintakið.
OROINN
í GJALDEYRISMÁLUNUM
í undanförnum árum hefur
mikils óróa gætt í gjald-
eyrismálum heimsins og hafa
legið til þess ýmsar orsakir.
Annars vegar hefur greiðslu-
halli Bandaríkjanna verið
mjög mikill, sem m.a. stafar
af byrðum þeirra vegna
vama hins frjálsa heims og
aðstoðarinnar við þróunar-
löndin, en inn í dæmið verka
einnig verðbólguvandamál
þar í landi, sem hafa leitt af
sér margháttaða erfiðleika
og raunar verkað út frá sér
til annarra landa. Hins vegar
hefur greiðslustaða annarra
iðnaðarvelda eins og Vestur-
Þýzkalands og Japans verið
mjög hagstæð og styrkt
gjaldmiðil þeirra mjög mikið.
Þessi þróun hefur leitt til
endurtekinna gengishækk-
ana á sumum Evrópumyntum
eða til þess, að vissar gjald-
eyristegundir hafa verið látn-
ar fljóta, sem kallað er,
þ.e.a.s. þær hafa verið losað-
ar frá stofngengi og verð-
gildi þeirra ráðizt á frjálsum
markaði. Þessar ráðstafanir
hafa þó ekki nægt til þess að
skapa nægilegt jafnvægi, og
mun það hafa verið ástæðan
til þess, að Nixon, forseti
Bandaríkjanna, sá sig knúð-
an til að grípa til óvenju
róttækra ráðstafana í efna-
hagsmálum.
Milli þessara ríkja hafa um
langa hríð farið fram um-
ræður um þessi mál, m.a. inn-
an Alþjóðagjaldeyrissjóðsins,
en þær virðast ekki hafa leitt
til neins samkomulags um,
hvernig bregðast skyldi við
vandanum. En það er ekki
ólíklegt, að Bandaríkin séu
nú með efnahagsaðgerðum
sínum að reyna að stugga svo
rækilega við þeim þjóðum
öðrum, sem þarna koma helzt
við sögu, að það leiði til þess,
að þær neyðist til að gera
ráðstafanir í þá átt að hækka
gjaldmiðil sinn gagnvart doll-
ar, en það telja Bandaríkja-
menn óhjákvæmilegt, ef jafn-
vægi eigi að skapast í gjald-
eyrisviðskiptum.
Ómögulegt er að mynda
sér neina skoðun um það
enn, hverjar afleiðingar efna-
hagsráðstafanir Bandaríkj-
anna hafi eða hver viðbrögð
iðnaðarríkjanna í Vestur-
Evrópu og Japan verði. En
það er áreiðanlegt, að á
miklu veltur fyrir hinn
frjálsa heim og heimsvið-
skiptin, að samkomulag tak-
ist um það, hvaða leiðir skuli
famar til þess að komizt
verði hjá viðskiptastríði, sem
annars gæti orðið afleiðing
þessara ráðstafana.
Kemur til kasta
verðjöfnunarsjóðsins
IJyrir okkur Íslendinga, sem
erum svo mjög háðir
utanríkisviðskiptum, getur
það orðið mjög örlagaríkt,
hver framvinda þessara mála
verður. Hækkun fisktollsins í
Bandaríkjunum hittir okkur
að sjálfsögðu, en eftir sein-
ustu fréttum að dæma virð-
ist ekki vera þar um mjög
alvarlegt áfall að ræða, eins
og menn óttuðust í fyrstu, að
verið gæti.
Þessi þróun sýnir þó ljós-
lega, hversu rétt sú stefna
fyrrverandi ríkisstjómar var
að freista þess að búa svo í
haginn fyrir fiskiðnaðinn og
sjávarútveginn, að hann gæti
staðið af sér slík áföll, en
veigamesta skrefið í þá átt
var stofnun Verðjöfnunar-
sjóðs fiskiðnaðarins. Jafn-
framt sýnir þessi þróun, hve
varasöm stefna núverandi
ríkisstjórnar er að rýra Verð-
jöfnunarsjóðinn og draga
þannig út getu hans til þess
að hamla á móti áföllum, sem
ávallt má gera ráð fyrir að
yfir skelli.
Hver sem þróunin verður
í gjaldeyrismálunum á næst-
unni, er það augljóst, að
mikil vandamál bíða úrlausn-
ar ekki síður fyrir okkur en
okkur skyldar þjóðir og við-
skiptaþjóðir okkar, sem
þetta óvissuástand snertir
mest. Það er okkur því lífs-
nauðsyn, að haldið sé uppi
vinsamlegri og góðri sam-
vinnu við þær í þessum mál-
um ekki síður en öðrum.
Eins og nú horfir veltur á
miklu, að tekið sé á málun-
um af fullu raunsæi og festu.
Því að eins og Halldór E. Sig-
urðsson, f j ármálaráðherra,
sagði á fundi fréttamanna á
mánudag, er á þessu stigi
hvorki hægt að segja, að það
verði gengislækkun eða að
það verði ekki gengislækkun
íslenzku krónunnar. Og má
þá að vísu segja, að þar sé
um nokkuð breyttan tón að
ræða frá fyrri yfirlýsingum
vinstri stjórnarinnar. En
þetta sannar aðeins enn, að
aðstæður verða að ráða, til
hvaða ráðstafana sé gripið á
hverjum tíma.
FYRIR mér voru flóttamanna
búðirnar í Indlandi hörmuiegar
andstæður þess, sem ég hafði
átt að venjast. Óþverri, leðja
og eymd fylltu út í hvert hom
myndarinnar og í brennidepl-
inum störðu döpur augu flótta
fólksins, sem þarna vlssu flótta
mannabúðirnar æðstu sælu
þessa heims. Að vísu má segja,
að flóttafólkinu liði eins vel og
allar aðstæður leyfðu. En það
eru aðstæðumar; fátækt, eymd
og fábreytni, sem enginn get-ur
sætt sig við — að minnsta kosti
ekki meðan hann horfir upp á
þær.
Flóttafólkið tók daginn yfir-
leitt snemma. Þá varð ös við
alla vatnspósta og s-umir biðu
þelrra ekki, he-ldur létu sér
nægja leðjuvatnið til fljótlegr-
ar morgunsnyrtingar. Uppþvott
urin-n var með sama hætiti.
í þeim flóttamannabúðum,
sem ég heimsótti, bjó fólkið ým
ist í mlsstórum strákofum —
frá einni upp í nokkrar fjöl-
skyldur, eða stórum tjöldum
— alllt að 30 fjölskyldur í tjaldi.
Holræsarörin í Salt Lake Ciity-
búðunum við Kalkútta voru
sérstök fyrir þær. „Það skiptir
einna méstu máli, að okkur tak
ist með einhverjum hætti að
útvega flóttafólkinu þak yfir
höfuðið," sagði vestur-biengalsk
ur embættismaður við mig. —
„Monsúnregnið er umhverfi
þessa fólks nógu andsnúið, þó
að við látum það eklki líka eyði
leggja fólkið sjálft. Það hefur
örugglega fengið meira en nóg
á flóttanum."
Matarskömmtun er einu
sinni á dag. Hver flóttamaður
fær 800 grömm af mat; þar af
er helminguirinn hrísgrjón og
200 grömm grænmeti, en afgang
urinn eru mjöl til brauðgerðar
og ýmiss konar krydd til matar
ims. Aðeins ungbörn fá ein-
hverja mjólk. Máltíði-na umdir
býr svo hver fyrir sig og í fá
breytni dagsins verður hún einn
þýðingarmesti þáttur lífsins í
flóttamannabúðunum.
„Við reynum að trein-a okkur
hverja mimnstu athöfn,“ sagði
einn flóttamaðurinn í Salt Lake
Ciity —■ búðun-um við Kalkútta.
„Hér flýtir sér enginn að neinu.
Jafnvel að ganga örna sinna er
tilbreyting í fásinninu."
Og dagurinn líður hægt. Börn
in eru fljót að finna hvert ann.
að og iðin við að finna sér eitt
hvað til dundurs, þótt umhverf
Frá Dacca — höfúðbarg A-Pakistans. Fólkið leitar í rústum heimila sinna eftir árás stjórnar-
hersins á borgina
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 19. ÁGÚST 1971
17

ið hafi þeim lítið, sem ekkert að
bjóða. Það er eins og börnin —
þau, sem heilbrigð eru ■—■ eigi
betur með að sinna sjálfum sér
í hörmumgunum en foreldrar
þeirra. „Guði sé lof, að sonur
minn er aðeins þriggja ára,“
sagði einn fjölskyldufaðirinn.
„Hann er enn of ungur til að
skilja lífið og reynslan heima
eyðileggur ekki fyrir honum þá
fátæklegu gleði, sem hann finn
ur sér hérna. En hvaða framtíð
bíður hans?“
Ung kona sat við tjaldskörina
og sagði börnum sínurn hetju-
sögur af föður þeirra, s-em hefði
snúið við á landamærunum til
urinn gegnum monsúnregnið og
nótiti-na undan óttanum og of-
beldin-u, er í megindráttum sú
sama. En þrátt fyrir það er and
lit hans eitt,- spyrjandanum ný
t-engsl við föðurlandið. Föður-
landið, sem þeim báðum er nú í
svipinn horfin paradis. Eða er
það kanneki ekki bara í svip-
inn?
Og þegar skuggar kvöidsins
tevgja sig yfir flóttamannabúð
irnar, berast frá einu tjaldanna
ómar hins nýja þjóðsöngs
Bengla Desh: „Gullna Bengal“
að berjast undir fána Bangla
Desh, eins og frelsismenn í A-
Pakistan hafa skýrt land sit-t.
Þessi fjöiskyldufaðir hafði séð
til þess, að fólk h-ans kæmist ó
hult yfir til Indlands, en síðan
hafði hann slegizt í hóp þeirra
-— um fjöldann fara ekki áreið
anOlegar sögur, en talið er, að
þeir skipti þúsundum, sem kjósa
að hverfa aftur til að leggja
hönd á frelsisplógin-n. Og þá er
það móðurinnar að lifga upp fá
breytt lifið í flóttamannabúðun
um með sögum fyrir böm sín.
Sinn eigin ugg geymir hún
handa skjóli næturmyrkursins.
Bengalir eru stolt fólk. Og
flóttafólkið tapar ekki _ reisn
sinni í hörmungunum. „Eg hef
nú séð fyrir mér og mínum í
gegnum mö-rg ár,“ segir aldrað-
ur flóttamaður. „E-n nú verð ég
að sætta mig við ómagahlut-
verkið. Það er erfitt. Kannski
það erfiðaista af því öllu.“
Flóttafólkið þyrstir i fréttir
að heiman. Hver nýr flóttamað
ur er spurður spjörunum úr. —
Reynsla han-s er oftast nær hin
sama og spyrjandans — nafnið
á þorpinu er kannski annað, en
hörmuleg flóttasagan; barning-
eftir bengalska nóbelsverðlauna
hafainn Rajblndranath Tiagorev
......kom vor; Ó, móðir mín
<(
-- XXX ---
Um fjórir mánuðir eru nú
síðan átökin í Austur-Pakistan
hófust. Þó að nú sé erfitt um vik
að fá fréttir frá landinu, ber
fl-estum þeim, sem reynt hafa
að kyn-na sér málin, sama.n um,
að atburðunum í Auistur-Pakist-
an verði helzt líkt við skipulagt
þjóðarmorð. „Djengis Kahn
tuftugustu aldarinnar“ er nafn
bótin, sem indversk blöð veita
Yahya Kahn, Pakistanforseta,
fyrir framferði hermanna hans
í Austur-Pakistan.
Heimildum ber illa saman um
fjölda þeirra borgara, sem
stjórnarherinn hefur myrt með
köldu blóði. Lægstu tölu-r, sem
nef.ndar eru, hljóða upp á 200
þúsund manns — þær hæstu
segja um eina milljón. Hver sem
sannleikurinn er, íar það ekki
milli mála, að reynslan af að
gerðum stjórnarhersins eða ótt
inn við hana hefur hrakið 7,5
Fórnarlömb stjórnarhersins í A-Pakistan
milljónir manns frá heimilum
sínum — slyppar og snauðar —
í ömurleika útlegðarinnar, eins
og hann getur gerzt verstur.
Eftir að hafa farið myrðandi,
rænandi og brennandi um borg
ir og bæi A-Pakistan, situr
stjórnarherinn þar nú að völd-
um meðan frelsis-her Bangla
Desh (sem er hið nýja nafn
landsins), Mukti Bahani, safnar
styrk úti á liandsbyggðinni með
dyggum stuðningi meirihluta
fólksins. Mukti Bahani heldur
uppi stöðugum skæ'ruhernaði og
ástandið í landinu hefuir þróazt
upp í kaldrifjað borgarastríð.
Á hverjum degi finnast „svikar
ar“, sem kúlan og moldin
geyma bezt og óttinn við of-
beldi og hermda-rverk lamar
fólkið, eða ýtir undir það að
flýja. „Ég er á lífi,“ er eina svar
ið, sem fæst, þegar fólk er spuf-t
um ástandið.
Borgarastríðið í A-Pakistan
hefur tekið á sig allar verstu
myndir slíkrar styrjaldar. Það
er ekki aðeins, að kaldrifjuð
morð verði skrifuð á reikning
stjórniarhiersinis. Mukti Bahanij
bítur líka frá sér af f-ull'lkominni
grimmd, þótt aflið sé enn ekki
til jafns við stjórnarherinn. E-n
fólkið fellur ekki fyrir byssu-
kúlun-um fyrir stjómmálalegar
skoðanir einar saman. Kynþátt
ur og trú eru einnig gildar á-
stæður til hermdarverka; — á
báða bóga. Stjórnarherinn, sem
að mieginhluta er skipaður
Punjabis-mönnum frá V-Pakist
an, myrðir Bengali, sem eru
íbúar A-Pakistan. Sá minnihluti
í A-Pakistan, sem ekki er af
bengölskum toga spunninn, Bi
haris, styður stjórnarherinn. —
Svo Bengalir myrða Biharis-
fólk lífea. Og það gefur stjórn
arhemum og Biharis ástæðu til
að myrða enn fleiri Bengali.
Hindúatrúarminnihlutinn í A-
Pakistan, sem telur um 10 millj
ónir manns, lendir milli steins
og sleggju og rejmdar beindu-st
úbrýmingaraðgerðir stj ór.nar-
hersin-s í fyrst-u að mestu gegn
Hindúum. Um 90% flóttamanna
straumsins til Indlands eru Hind
úar.
Þannig snýst hjólið áfram í
A-Pakistan með vaxandi hraða
og öldur byssukúlanna hrífa æ
fleiri með sér í trylltan hruna
dans borgarastyrj aldarinnar. —
Enn sem ko-mið er stíga stjórn
arhermennirnir blóðugustu spor
in: „Þeir eru milljónir. Við er-
um bara þúsundir," er haft eft
ir háttsettum stjórnarhermanni.
„Þess vegna hlýtur grimmdin
að vera okkar sterkasta vopn.
-- XXX ---
Og flóttafólkið í búðunum í
Indlandi kinkar kolli. Það gref
ur sorg sína inn í þög.nina og
bíður.
Freysteinn Jóliannsson.
Máltíðin verður flóttafólkinu í búðunum þýðingarmesti þáttur
hins daglega lífs.
„Hver verður framtíð hans?“