Morgunblaðið - 02.09.1971, Blaðsíða 17

MORGUNBLAIÐIÐ, FIMMTUDAGUR 2. SE^TEMBER 1971
17
Jóhann Hafstein í viðtali viö Morgunblaöiö:
Treystum á sérstæð réttindi
og hagstæða þróun alþjóða-
réttar í landh elgismálinu
Sjálfstæðisflokkurinn eflir starfsemi sína
Jóhann Hafstein
AÐ UNDANFÖRNU hafa ver
ið tíðir fundir i landhelgisnefnd
og ríkisstjórn, þar sem fjallað
hefur verið um landhelgismál
ið, og síðastliðinn mánudag var
skýrt frá þeirri ákvörðun ríkis
stjómarinnar að fallast á þau
sjónarmið Sjálfstæðisflokkítins
að ieggja bæri uppsögn land-
helgissamninganna við Breta
og Vestur-Þjóðverja frá 1961
fyrir Alþingi.
Af þessu tilefni hefur Morgun
blaðið rætt )við Jóhann Haf-
stein, formann Sjálfstæðis-
flokksins, um viðhorfin í land
heigismáiinu, svo og almennt
um ýmis málefni sem hafa verið
ofarlega á baugi eftir stjórnar-
skiptin í sumar. Fer þetta við-
tai hér á eftir.
■— Hvað viltu segja um þá
ákvörðun ríkisstjórnarinnar að
leita heimildar Alþingis til þess
að segja upp samkomulaginu
við Breta og Vestu-r-Þj óðverj a
frá 1961 um landhelgi’smálið?
— Ég tel mikið hafa áunnizt
að fá ríkisstjórnina til að
hverfa frá fyrri ráðagerðum
um að segja samkomulaginu
upp fyrir 1. september og áður
en' frekari viðræður gátu farið
fram við Breta og Þjóðverja,
sem utanríkisráðherra hefur tal
ið, að væru æskilegar og einn-
ig sagt, að bæði brezku og
þýzku ráðherrarnir, sem hann
átti tal við, hefðu verið sama
sinnis.
— Hver er afstaða Sjálfstæð
isflokksins til uppsagnar land-
helgissamninganna frá 1961?
— Sjálfstæðisflokkurinn mun
taka afstöðu til þess, þegar ínál
ið kemur fyrir Alþingi og eftir
að þær viðræður hafa farið
fram við Breta og Þjóðverja,
sem áður var vikið að. Við
treystum hins vegar á sérstæð
réttindi okkar og þróun þá, sem
stöðugt er okkur í vil á sviði
alþjóðaréttar. Ég mun einnig
leggja áherzlu á að fá afgreidda
í landhelgisnefndinni tiliögu
mína um, að ísland eigi frum-
kvæði að tillögugerð um sér-
stakan rétt strandríkis ti,i fisk
veiðilandhelgi á landgrunni
þess, þegar líkar aðstæður eru
og hér á ÍSlandi, að þjóð bygg-
ir lífsafkomu sína eða efnahags
þróun á fiskveiðum. Slík tillaga
yrði flutt á næsta fundi undir
búningsnefndaainn'ar að haf-
réttarráðstefnu Sameinuðu
þjóðanna í Genf. Tillaga mín er
nú til athugunar hjá ríkisstjórn
inni, en fyrir okkur er mjög
mikilvægt að geta sem fyrst leit
að hófanna hjá öðrum þjóðum
um stuðning við þennan mál-
stað. Svipaðar tillögiur okkar fs
lendinga hlutu góðar undirtekt
ir á Genfarráðstefnunum 1958
og 1960, þótt okkur tækist ekki
þá að fá þær afgreiddar með
tilskyldum meirihluta, en það
er haft eftir íslenzku fulltrúun
um, sem v&rið hafa á undirbún
ingsfundinum í Genf, að okkar
sérstaða njóti nú miklu meiri
almenns stuðnings en áður.
Þetta hefir þjóðréttarfræðing-
urinn okkar, Hans G. Andersen
sagt, og sérstaklega kom það
fram í viðtali við Þórarinn Þór
arinsson, ritstjóra, í Tímanum
fyri,r skömmu.
— Stefnuyfirlýsing ríkisstjórn
arinnar í varnarmálum hefur
mjög verið til umræðu á und-
anförnum vikum. Hvað viltúl
segja um hana?
— Stefnuyfirlýsing rikis-
stjórnarinnar er í þessum efn-
um loðin og ekki sízt, þegar
höfð eru í huga ummæli fleiri
ráðherra um það, að endurskoð
un eigi að byggjast á því, hvort
talið yrði hættulegt að hafa
ekki varnarlið á íslandi af ein
hverjum ástæðum. Fyrrverandi
ríkisstjórn var ljós nauðsyn
þess að endurmeta stöðu okkar
í varnarmálum, enda hafði hún
með höndum íhugun þess máls
og hafði m.a. fengið sér til
ráðuneytis kanadískan sé-rfræð
ing á þessu sviði. íslendingar
höfðu áður leytað ráðlegginga
norsks hershöfðingja. Þess
vegna tel ég ákvörðun núver-
andi ríkisstjórnar um að end-
urskoða eðlilega, en hitt óeðli-
legt hjá stjórninni að taka á-
kvörðun, áður en þessi mál hafa
verið athuguð. Ég held, að
menn hljóti að telja það eðli-
legri vinnubrögð í þessum mál
um sem öðrum, að ákvörðun
sé tekin eftir að málin hafa ver
ið í athugun, en ekki sé fyrst
tekin ákvörðun og síðan fari
fram athugun. Lýðræðisflokk-
ana hér á landi hefur ekki
greint á um nauðsyn þess, að
fsland eigi að vera meðlimur í
Atlantshafsbandalaginu, og ég
held að þeir, sem þessa afstöðu
hafa haft, hafi jafnan gert sé*r
ljóst, að eitthvað þyrftum við
og vildum á okkur leggja
til þess að njóta öryggis af
vernd anna-rra og sameiginlegs
varnarkerfis. Ég vona, að málið
komist í farsælan fairveg í við
ræðum utanríkisráðherra við
Bandaríkjamenn, sem hann hef
ur boðað að hefjast muni á
næsta á-ri. Þetta er eitt þeirra
stórmála, sem ekki er hægt að
afgreiða með fljótfærnislegri
pólitískri léttúð.
— Hver var niðurstaðan af
könnun hins kanadíska sér-
fræðings?
— Ég hef ekki aðstöðu til að
skýra frá því nú, enda tjáði
hann sig reiðubúinn til frekari
athugana, ef þess yrði óskað,
en þessi skýrsla er nú í hönd-
um ríkisstjórnarinnar, og hún
á þess kost, að ítarlegri álits-
gerð yrði látin henni í té, sem
myndi styrkja aðstöðu hennar
í endanlegum ákvörðunum um
öryggismál okkar. Mér þykir
líka næsta eðlilegt, að utanrík
isráðherra fslands ræði þessi
mál við utanrikisráðherra Norð
urlandanna, en á næstunni er
fyrirhugaður fundur milli
þeirra í Kaupmannahöfn. Það
er að mínum dómi mjög skiljan
legur sá kvíðbogi, sem fram hef
u.r komið í blaðaummælum for
sætisráðherra Noregs, Tryggve
Bratteli, vegná aukins vígbún-
aðar Sovétríkjanna í Norður-
höfum.
—Hvað viltu segja um þær
aðgerðir í efnahagsmálum, sem
ríkisstjórnin hefur beitt sér fyr
ir fram til þessa?
— Það er nú sennilega rétt,
að um þau mál verði frekar
fjallað, þegar kemur til kasta
Alþingis. Hins vegar er ég víst
ekki einn um það að telja, að
ýmsar af gerðum ríkisstjórnar-
innar beri of mikinn keim af
sýndarmennsku og ábyrgðar-
leysi. Það getur í sjálfu sér
ekki skipt neinu meginmáli,
Wvort tvö vísitölustig koma
fram við launagreiðslur 1. sept
ember, eins og lög gerðu ráð
fyri.r, eða 1. ágúst, samkvæmt
bráðabirgðalögum ríkisstjórnar
innar. Þegar efnt er til útgjalda
sem nema um 1890 milljónum
króna á ársgrundvelli, finnst
ýmsum undarlegt, að ekki sé
jafnframt séð fyrir einhverri
tekjuöflun, nema skilja eigi
slikar ráðstafanir þannig, að
ríkisstjórnin hafi talið sig hafa
úr svo miklu að moða úr búi
fyrrverandi ríkisstjórnar. Þá
fe.r lika að fara lítið fyrir hroll
vekjandi lýsingum á efnahags-
ástandinu, sem voru í hávegum
hafðar fyrir kosningar.
— f blöðum stjórnarflokk-
anna hefur verið skýrt frá því,
að senn eigi að taka ákvörðun
um virkjun Tungnaár. Hvað er
um það að segja?
— Jú, það er búið að segja
frá því oft I Þjóðviljanum að
undanförnu, að nú ætli iðnaðar
ráðherra að fara að standa í
stórræðunum og í Tímanum var
viðtai við ráðherrann sl. laug-
ardag um það sama, að bráðum
yrði ákveðið að virkja. Þegar
ég beitti mér fyrir löggjöf á síð
asta Alþingi um stórvirkjaúir
í Tungnaá við Sigöldu og Hraun
eyjafoss, þá hvarflaði vitaskuld
ekki að mér, að ekki yrðu hag
nýttar þær mikiivægu heimild
ir, sem löggjöfin veitti Lands-
virkjun að áskyldu samþykki
ráðherra.
— Þú segir ,,stórvirkjanir“.
Er þá víst að um stórvirkjun
verði að ræða?
— Það veit ég að sjálfsögðu
ekki um, frekar en ráðherrann
sjálfur. Hann segir í viðtalinu
við Tímann, að verið sé nú að
athuga kostnaðinn af smærri
áfangavirkjun við Sigöldu. Með
þeim hætti y.rði stofnkostnaður
inn á hvert MW tvöfalt meiri
miðað Við fullnýtingu virkjun-
arinnar, en Tíminn hefur það
eftir Magnúsi Kjartanssyni, að
50 MW áfangavirkjun í Sigöldu
kosti 2000 milljónir króna en
100 MW síðari áfangi 1000 millj
ónir króna. Ein heiildarstórvirkj
un mundi þá væntanlega kosta
ve-rulega innan við þennan sam
anlagða kostnað og skila marg
földum arði, ef sala raforkunn
ar væri tryggð. Fleira kemur til
sem skiptir öllu máli varðandi
hágkvæmni rafvirkjana, þ#5
er, hvers konar nýting orkunn
ar er ráðgerð. Þegar stórvirkj
un grundvallast á stóriðju, eins
og raunin er um Búrfellsvirkj
un og álverið í Straumsvík, þá
er verið að selja orku til iðju-
vers, sem nýtir hana jafnt og
þétt nætur sem daga og á sumri
sem vetri. Allt öðru máli gegn
ir um hina margumtöluðu húsa
hitun Magnúsar Kjartanssonar
með raforku. Hún byggist á
mjög misjafnri nýtingu orkunn
ar á hverjum sólarhring og allt
annarri nýtingu að sumri en
vetri. Mér sýnist hvorki mikil
hagspeki né stórhugur í því að
keppa við sjálfa okkur um húsa
hitun með raforku, þ.e.as. að
ætla henni að koma í stað jarð
varmans. En ráðherrann sagði
í umgetnu viðtali, að það ætti
að athuga, hvort hægt væri að
fá Kópavog og Hafnarfjörð til
þess að hætta við ráðagerðir og
raunar ákvarðanir um hita-
veitu.
— Iðnaðarráðherra sagði í
viðtali í Ríkisútvarpinu fyrir
nokkru, að kostnaðurinn á kíló
wattstund við Sigöldu sannaði,
að orkusölusamningurinn við
álverið væri óhagstæður.
— Já, ég heyrði þetta í út-
varpinu. Þetta er algjörleiga
rangt, og Magnús Kjartansson
veit vel, hversu fádæma blekk
ingar hann fer með. Vissulega
væri miklu kostnaðarsamari
stórvirkjun við Búrfell nú en
þegar hún var framkvæmd
góðu heilli, þrátt fyrir andstöðu
allra núverandi stjómarflokka,
en stórvirkjun við Búrfell væri
ekki fyrir hendi í dag, ef þeir
hefðu ráðið. Fyrsta áfanga
væri ef til vill lokið, en lands-
menn þyrftu þá að greiða marg
falt dýrari raforku en þeir nú
gera frá Búrfellsvirkjun. Magn
ús Kjartansson, iðnaðar.ráð-
herra, verður að gera sér ljóst,
að sem ráðherra getur hann
ekki leyft sér að endurtaka
blekkingar Magnúsar Kjartans
sonar, Þjóviljaritstjóra — og
allra sizt í hlutlausu Rikisút-
varpi.
— Telur þú raforkusölusamn
ing Landsvirkj unar við álverið
hagkvæman?
— Á því leikur enginn vafi.
Ég skal aðeins tæpa á nokkr-
um staðreyndum. Hann tryggði
lántökumöguleika til Búrfells-
virkjunar, hann tryggði lands-
mönnum miklu ódýrari raforku
en ella, raforkan er greidd í er
lendum gjaldeyri og álverið
skuldbundið til greiðslu rafork
unnar, hvort sem hún er notuð
eða ekki, en vegna erfiðleika á
álmarkaði nú, hafa álbræðslur
sums staðar lokað og aðrar dreg
ið úr framleiðslu. Tekjur af raf
orkusölunni til álbræðslunnar
munu á 25 árum nema um 6.500
milljónum króna eða 74 millj-
ónum dollara. Samtals munu
gj aldeyristekj ur af sölu raf-
magns til álbræðslunnar og
skattgjald hennar í 25 ár nema
um 11.000 milljónum króna eða
hátt í þrefalt hærri upphæð en
allur stofnkostnaður Búrfells-
virkjunar. Gjaldeyristekjur af
sölu rafmagns til álbræðslunn-
ar og skattgjalds munu fyrstu
15 árin nægja til þess að endur
greiða öll lán vegna Búrfells-
virkjunar með 7% vöxtum. Oft
hefur reyndar verið bent á þess
ar staðreyndir og margt flek'a
mætti nefna.
— Hvaða viðbúnað hefur
Sjálfstæðisflokkurinn nú í
stj órnarandstöðu?
— Við höfum haldið allmarga
fundi þingflokks og miðstjórn-
ar, þar sem m.a. hefur verið
fjallað um undirbúning þing-
haldsins. Jafnframt hefur ver-
ið ákveðið að halda Flokks.ráðs-
fund eftir að þingið kemur sam
an. Ennfremur erum við að
undirbúa fundahöld í öllum
kjördæmum á haustinu. Sam-
bandsþing ungra Sjálfstæðis-
manna verður haldið á Akur-
eyri seinast í september. Fleiri
þætti,r aukinnar flokksstarfsemi
eru í athugun.
— Og að lokum, Jóhann, nú
hefur þú látið af ráðherrastörf
um og ekki vitað til þess, að þú
hafir tekið við öðru embætti. —
Hvað hyggst þú fyrir?
— Fyrst um sinn mun ég ein
göngu helga mig starfsemi í
þágu flokksins. Sem formaniji
Sjálfstæðisflokksins í stjórnar-
andstöðu er mér ljóst, að við
þurfum að herða róðurinn og
vissulega dylst ekki nauðsyn
þess, að við í stjórnarandstöð-
unni veitum núverandi ríkis-
stjórn aðhald, eins og við höf-
um nú þegar gert með góðum
árangri í landhelgismálinu.
— StG