Morgunblaðið - 22.12.1971, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐÍÐ, MIÐVIKUDAGUR 22. DESEMBBR 1971
Útgafsndi hf. Atvakur, Raykjavlk.
Framkvnmdastjóri Híraldur Sveinsaen.
Ritatjórar Matthfes Johannoeaen.
Eyjólfur KonréS Jónoton.
Aðotoðarritetjóri Styrmir Gunnarseoa.
Ritotjómarfulltrúi Þorbjttm Guðmundaaon.
Fróttaotjóri Bjðm Jóhannaaon.
Auglýaingaatjóri Aroi Qarðar Kriatinaaon.
Ritatjóm og afgraiðola Aðalatraoti 6, sími 10-100
Augiýaingar Aðalotraati 6, sími 32-4-80.
Atkriftargjald 185,00 kr. á mónuði Innanlonds.
f lauoesölu 12,00 kr. aintakið.
GENGISLÆKKUN
/^engi íslenzku krónunnar
^ var fellt til jafns við
Bandaríkjadollar í gær eða
um 7,9% gagnvart gulli.
Gengislækkun krónunnar
gagnvart þýzka markinu er
um 11%% og flestum öðrum
Evrópumyntum 5—7 % f rá
því að óvissan í gengismál-
um hófst. Þetta er formleg
ákvörðun Seðlabankans en
raunveruleg ákvörðun ríkis-
stjómar Ólafs Jóhannesson-
ar, sem lýsti því yfir í sumar,
er hún tók við völdum,
að hún mundi ekki beita
gengislækkun gegn þeim
vanda, sem við væri að glíma
í efnahagsmálum. Lækkun á
gengi krónunnar til jafns við
gengislækkun Bandaríkja-
dollars gerir það að verkum,
að útflutningsatvinnuvegirn-
ir fá jafn margar íslenzkar
krónur fyrir hvern dollar og
áður. Þetta er ákaflega mik-
ilvægt fyrir sjávarútveg og
fiskvinnslu sérstaklega, en
framan af þessu ári hafa um
39% af útflutningi þessara
aðila farið á Bandaríkja-
markað.
Hins vegar hefur þessi
gengislækkun í för með sér,
að þær vörur, sem við kaup-
um frá Evrópulöndum, verða
mun dýrari en ella. Lækkun
á gengi íslenzku krónunnar
gagnvart ýmsum evrópskum
gjaldmiðlum er mun meiri
en nemur lækkun krónunnar
gagnvart gulli. Þótt megnið
af útflutningi okkar sé selt
fyrir Bandaríkjadollara kem-
ur megnið af innflutningi
okkar frá Evrópulöndum.
Þær vörur, sem við kaupum
frá Evrópulöndum verða því
mun dýrari en þær voru fyrr
á þessu ári. Gengislækkun
krónunnar mun því, eins og
jafnan gerist er gengi krón-
unnar er lækkað, hafa í för
með sér hærra vöruverð fyr-
ir almenning í landinu og
hærra hráefnisverð fyrir þær
iðngreinar, sem kaupa hrá-
efni til framleiðslu sinnar frá
Evrópulöndum. Gengislækk-
un krónunnar mun því enn
ýta undir þá verðbólguöldu,
sem fyrirsjáanleg er fram-
undan.
Þeir kjarasamningar, sem
gerðir voru í desember, fyrst
og fremst að fyrirlagi ríkis-
stjórnarinnar og Ólafs Jó-
hannessonar, sem ráðlagði
atvinnurekendum að kasta
sér til sunds, þótt þeir sæju
hvergi til lands munu á næstu
13—14 mánuðum leiða til um
65% útgjaldaukningar fyrir
fiskvinnsluna, sem er undir-
staðan að útflutningsfram-
leiðslu okkar. Ef útflutnings-
atvinnuvegirnir stæðu ekki
frammi fyrir svo gífurlegri
útgjaldaaukningu er vel hugs
anlegt, að þeir hefðu getað
staðið af sér gengislækkun
dollarans. En vegna þess, að
vinstri stjórnin hafði stuðlað
að svo mikilli útgjaldaaukn-
ingu í undirstöðuatvinnuvegi
þjóðarinnar, var fyrirsjáan-
legt, að ekki yrði komizt hjá
því að lækka gengi krónunn-
ar til jafns við gengislækkun
dollarans. Þessi gengislækk-
un er því ekki aðeins til orð-
in fyrir áhrif utan lands frá
heldur leiðir hún einnig af
heimatilbúnum vanda, sem
ríkisstjórnin og stjórnar-
flokkamir bera ábyrgð á.
Þær breytingar, sem orðið
hafa á gengismálum helztu
viðskiptalanda okkar hafa
óhjákvæmilega í för með sér
verulega rýmun á viðskipta-
kjörum þjóðarinnar út á við
og er talið, að sú rýrnun
nemi um 400—500 milljónum
króna á ársgrundvelli. Eins
og nú horfir er þjóðarbúið
lítt undir það búið að taka
á sig þetta áfall, vegna fárán-
legra aðgerða vinstri stjórn-
arinnar í efnahagsmálum.
Reynslan mun leiða í ljós
hver framvinda verður í
efnahagsmálum okkar á
næstu mánuðum. En eftir
stendur sú staðreynd, að
vinstri stjórnin, sem lýsti því
skilyrðislaust yfir í sumar, að
hún mundi ekki beita gengis-
lækkun gegn þeim vanda,
sem við væri að glíma í efna-
hagsmálum, felldi gengi ís-
lenzku krónunnar í gær.
Kauprán
egar vinstri stjórn tók við
völdum sumarið 1956 var
það eitt fyrsta verk hennar
í efnahags- og kjaramálum
að taka nokkur vísitölustig af
launþegum í landinu. Þegar
vinstri stjórnin settist í
valdastóla í sumar mun fá-
um ef nokkrum hafa komið
til hugar, að hún mundi láta
það verða meðal sinna fyrstu
verka að hafa nokkur vísi-
tölustig af launþegum. Ástæð
an var sú, að þeir flokkar,
sem að ríkisstjóminni standa,
ráku upp ramakvein haustið
1970, þegar ákveðið var sem
liður í Verðstöðvunaraðgerð-
um að fresta greiðslu tveggja
vísitölustiga fram á sumar
1971.
En það kemur alltaf betur
og betur í ljós, að sú vinstri
stjóm, sem nú situr við völd,
er til alls vís. Ekki voru
Spegill, spegill
herm þú mér
„Við höfum verið að leitast
við að skipta tekjum ríkisins til
hinna ýmsu þarfa án þess
að hafa hiugmynd um, hwersu
mikið gæti komið til skipta".
Þessi voru orð fjárveitinga-
nefndarmannsins Steinþórs
Gestssonar við 2. umræðu fjár-
iaga. Formaður neifndarinn-
ar, Geir Gunnarsson, orðaði það
svo: „Ég viðu.rkenni fuil-
komlega, að það er ekki ákjós-
anieg afgreiAsla á f járlagafrum-
varpi, að við endanlega af-
greiðslu í fjárveitinganefind fyr-
ir 2. umræðu liggi tekjuáætlun
ekki fyrir, a.m.k. í grundvailar-
atriðum." Þessi orð tveggja af
nefndarmönnum fjárveitinga-
nefndar, annars í stjómarand-
stöðu og hins, sjálfe for-
matms nefndarinnar, sem gerst
þekkti th, sýna, svo að
óvefengjanlegt er, hvffliteur
skrípaleikur var setitur á svið af
fjármálaráðherra að krefljasit af-
greiðslu fjáriaga fyrir áramót,
eins og allt er í pottinn búið.
Enda hefur það flogið fyrir, —
hvort það er satt, skal ég láta
ósagt, — að forsætisráðherra
haffi lagzt gegn afgreiðslu fjár-
laganna nú, en orðið að láta í
minni pokann.
Eins og á stóð var það þvi
fullkomlega eðlilegt, þegar for-
maður Sjálfstæðisflokksins, Jó-
hann Hafstein, lýsiti þvi yfir, áð-
ur en 2. umræða fjárlaganna
hófst, að eftir atvikum gæti
hann á það fallist, að 2. umræð-
an færi fram, en efcki væri verj-
andi að afgreiðsla fjártaganna
færi fram fyrir þinghié, „eins og
til er stofnað og sérstaklega með
an afgreiðsla tekjuöfflunarfrum-
varpanna hefur ekki farið
fram.“
Til þess að menn geti áttað
sig á, hvemig andrúmsloftið var
í þintgsölumum þann dag, sem 2.
umræða fjárlaga fór fram, tel ég
nauðsymlegt að rifja upp nokk-
ur atriði.
Eins og fjárveitinganefnd
hafði gengið frá útgjaldaliðun-
um fyrir umræðumar var um
700 millj. kr. h£ulli á fjárilögun-
um. Þrátt fyrir margitrekaðar
fyrirspumir kom fjármálaráð-
herra sér undan því að svara,
hvernig brúa ætti þetta bil. Á
>essu stigi lá það með öðrum
orðum ekki fyrir, úr hverju rík-
isstjórnin teldi sig bafa að spila
á næsta ári, þrátt fyrir það, að
lögð hefðu verið fram frumvörp
um byltingu á tekjustofn-
um sveitarfélaga og tvöfalda
hækkun tekjuskattsins.
1 greinargerð ofannefndra
frumvarpa var hvergi að því
vikið, hversu mikið þeim var ætl
að að gefa i aðra hönd. Heldur
ekki, hversu mitoium byrð-
um væri velt af sveitarfélögun-
um yfir á ríkissjóð með frum-
varpinu um tekjustofna sveitar-
félaga. Allra sízt var grein fyr-
ir þvi gerð, hvermlg sveitarfé-
lögin stæðu, ef frumvörpin yrðu
í lög leidd.
Síðast en ekki sízt kvisaðist
>að ffljött, að meðal stuðnings-
manna rikisstjórnarinnar var lit
il sæla yfir þessu síðasta flram-
taki stjórnarinnar. Menn áttu
>vl eins von á þvi, að tekjuöffl-
unarfrumvörpin færu ekki
óbreyitt í gegnum þingið í veiga-
miklum atriðum, þegar þar að
kemur. Á þeim dögum, sem síð-
an hafa liðið, hefur sá grunur
styrkzt. AJlt um það á að knýja
f jáiriögin fram fyrir áramót.
Þegar þessar línur eru skrii-
aðar, hefur fjárveitingainefnd
lagt fram breytingartilllögur sín
ar fyrir 3. umræðu, sem nánar
verður fjallað um Síðar. Það er
þó óhjákvæmilegt að vekja at-
hygli á því hér, að fjárlögin
koma til með að hækka um
5,6 milljarða eða um 48%.
Bftirfarandi orð Matthíasar
Bjarnasonar eiga því sannarlega
hér við: „það þarf lífea að gera
sér grein fyrir, hvað sfeattborg-
ararnir og atvinnutækin í land-
inu geta lagt mest af mörfeum
til rikisins og verða útgjöld rik-
issjóðs að fara efltir þvi. Fari
skattíiálögur einstaklinjga og
fyrirtæki mikið fram úr því, sem
almennt gerist í þeim löndum,
sem búa við svipaða lifnaðar-
hætti og lifskjör og við gerum,
mun það hafa margvislegar og
sfcaðlegar afleiðingar á alla upp
hyggingu atvinnulífsins og leiða
aif sér samdrátt i atvinnulífi og
minnkandi atvinnu fyrir al-
menning í landinu."
Áður en lengra er haldið er
rétt að geta þess, að samstarf
nefndarmanna í fjárveitinga-
nefnd var mjög gott eins og ver
ið hefur undanfarin ár. Þanmg
var í mörgum tilfellum komið
mjög tii móts við óskir Sjálfstæð
ismanna um ráðstöfun þess fjár,
sem á annað borð var til skipta
og áttu Sjálfstæðismenn í fjár-
veitinganefnd aðild að mörgum
þeim tillögum, sem nefndin stóð
að, þótt þeir stæðu ekki fyrir
sjálfstæðum tillögufflutnin.gi.
Enda þótti þeirn það ógerlegt,
þar sem allt var á huldu um
tekjuöflunina. Það er og mála
sannast, að heildarblær fjárlaga
frumvarpsins hefði orðið allur
annar, etf Sjálfstæðismenn hefðu
borið þar ábyrgð á. Var
það raunar viðurkennt af sjálf-
um f j ármálaráðherranum, Hall-
dóri E. Sigurðssyni, þegar hann
sagði við 2. umræðu f járlaga orð
rétt: „Enda hefði fjárlaga-
afigreiðslan öll orðið að vera
með öðrum hætti, hefði átt að
byg'gjá á því tekjukerfi, sem fyr
ir var. Þetta veit ég a háttvirt
ir þingmenn skilja.“
Fjármálaráðherra hefur kom-
izt svo að orði, að fjárlög séu
hverju sinni spegilmynd af efna
hagsstefnu þeirrar ríkisstjómar,
sem að völdum situr. Hann get-
ur nú virt fyrir sér sin eigin
fjárlög, sem hækkuðu um full-
an þriðjung frá fjárlögum fyrra
árs þegar við 2. umræðu og
munu hækka um nær 50%, áð-
ur en yfir líkur. Svo getur hann
sagt við sinn sálarspegil: Speg-
ffl, spegffl, herm þú mér. Ég
veit ekki, hverju sá spegill svar
ar, en borgarar þessa lands hafa
svarið á reiðum höndum, þegar
skattskráin liggur fyriir á sumri
toomanda. Fjárlögin hæfctoa meir
en dœmi eru til í sögu íslenzkra
fjárlaga og undir þeiim verður
þjóðin að standa. Það er því
eðlilegt, að menin spyrji með
Jóni Árnasytni: „Mér er spum,
hvað hefði þessi háttvirti þiinig-
maður (þ.e. fjármálaráðherra
meðan hann var oddiviiti stjóm-
arandstöðunnar I fjárveitinga
nefnd) sagt um f j ármálasukkið
og útþenslumetið, sem þetta
fyrsta fjárlagafrumvarp vinstri
stjómarinnar setur, ef það heifði
feomið frá fyrri ríkisstjóm.“
En nóg um það.
Þegar Utið er yfir þær breyt-
ingartfflögur, sem samþykkt-
ar voru við 2. umræðu, toermir
þar margra graisa. Alls fólu ti!L-
lögurnar í sér 764 mfflj.
kr. hækfeun, þar af var um stóra
útgjaldapósta að ræða, sem
námu tugum miil'ljóna allt niður
í óverulegar upphæðir eins oig
150 þús. kr. til handa Óiafi
Ragnari Grimssyni til söfnunar
samtimaheimilda um íslenzík
stjórnmál. Svava Jafeohsdótt-
ir varð að láta sér nægja 200
þús. kr. hæfebun á byggimgar-
styrkjum til dagheimila og ætli
það láti ekki nærri, að þar feomi
ein feróna fyrir hvert orð, sem
hún hefur látið falla um það,
hvert ófremdaráistand riki í
þeim efmum.
Nú eins og endranær er mjög
að því gáð, hvernig fyrir fram-
kvæmdaliðum fjárlaga er séð.
Þar munar mest um fjárveitinig-
ar tiil byggingar bama- og gagn
fræðaskóla, skólastjóra- oig
feennarabústaða og íþróttamann
virkja. Þar sem fjánlög hæfeka
svo mjög, mætltd ætla, að þar
væri óvenjulega vél að verki
staðið. Um það fórust Matthiasi
Bjarnasyni svo orð: „Á fjárlög-
um ársins 1970 vaæ varið 206.860
þús. kr. til byggimgar skóla-
mannvirkja í landinu á bama-
og gagnfræðaskólastiigi. Á árinu
1971 hækkar þessi liður upp í
288.091 þús. kr. eða um 39%.
Núna hækkar þessi sami liður
úr 288.091 þús. kr. í 394.360 þús.
kr. eða um 37%. Hækkun er
minni nú heldur en var við aif-
greiðslu síðustu fjárlaga. Þar
við bætist, að þegar við af-
greiddum síðustu fjárlög sáum
við fram á, að hækkanir ytrðu
ekki neitt gifurlega eins mikiar
og við sjáum nú við afgreiðslu
fjárlaga fyrir árið 1972, svo að
framkvæmdamáttur þessara pen
inga er i raun og veru mun
minni héldur en framkvæmda-
máttur þess fjármagns, sem weitt
var á f járlögum 1971“.
Þegar minnzt er á skólamálin,
get ég ekki látið hjá liða að
minna á hin ótrúlegu yfirboð,
sem Framsóknarmenn höfðu
í frammi á síðasta þingi varð-
andi jöfinun námsaðstöðu nem-
enda í strjálbýli og þéttbýli.
SBfet framlag var í fyrsta skipti
tekið inn í fjárlög 1970 og nam
þá 10 millj. kr. Á þessu ári var
það hækkað í 15 mfflj. kr. og
þótti lítið af stjórnarandstæðing
um, sem ég dreg enga f jöður yf-
ir, að það var. En þess ber að
gæta, að þarna var um byrjun
að ræða og menn höfðu ekki þá
áttað sig á því eins og nú, við
Framhald á bls. 21
mmSm
BRÉF UM
ALÞINGI
margir dagar liðnir frá und-
irritun nýrra kjarasamninga,
jegar í Ijós kom, að ríkis-
stjórnin mundi stefna að því
að hafa af launþegum nokkur
vísitölustig eða sem svarar
um 4% í launum. Hér er ekki
um að ræða frestun á
greiðslu þessara vísitölustiga
eins og haustið 1970, þegar
verðstöðvunin var sett á. Hér
er um það að ræða, að 4%
verða tekin aftur af launþeg-
um. Þetta gerist á þann veg,
að vegna afnáms persónu-
skatta lækkar kaupgjalds-
vísitalan um nokkur stig. Rík
isstjórnin ætlar að nota tæki-
færið og lækka niðurgreiðsl-
ur á landbúnaðarvörum o fl.
með þeim afleiðingum, að
búvörur hækka í verði. Með
þessari aðgerð rýrna laun
launþega um sem nemur
4%. Fróðlegt verður að fylgj-
ast með því, hvort forseti
ASÍ og formaður Dagsbrún-
ar, sem báðir eru í þing-
mannaliði stjórnarinnar, fall-
ast á þetta kauprán.