Morgunblaðið - 27.02.1972, Síða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 27. FEBRÚAR 1972
JÓHANN HJALMARSSON^^STIKXJR
Bókmennta-
verölaun
N orðurlandaráðs
Bókmenntaverðlaun Norðurlanda
ráðs voru að þessu sinni veitt Sví-
anum Karl Vennberg fyrir ljóða-
bókina Sju ord p& tunnelbanan. Þessi
ákvörðun dómnefndarmanna kom
nokkuð á óvart því að búist var
við að Finninn Pentti Saarikoski
yrði fyrir valinu. Ljóðabók hans Jag
blickar ut över huvudet pá Stalin
er fersk og nýstárleg, margra hluta
vegna merkileg tilraun til að fanga
líf hversdagsins, gera skáldskap úr
því, sem mörgum virðist óskáldlegt.
Hin opinskáu ljóð Saarikoskis í þess
ari bók skiptast í tvo hluta og ger-
ist sá fyrri á íslandi. Flest verður
honum að ljóði, jafnvel íslenskir
þingmenn, svo að segja má að mann-
inum sé ekki fisjað saman. önnur
bók eftir Saarikoski hefur áður kom
ið tii greina við úthlutun bókmennta
verðlauna Norðurlandaráðs: Jag gár
dar jag gar, úrval ljóða hans.
En dómnefndarmenn greiddu at-
kvæði um fleiri ljóðabækur. Ein
þeirra hefur nokkra sérstöðu: Dikt-
er om ljus och mörker eftir Svíann
Harry Martinson. Dikter um 1 jus odh
mörker er stór ijóðabók, enda hefur
Harry Martinson látið lítið á sér
bera sem ljóðskáld síðasta áratug.
Rök má færa fyrir þvi, að nýja bók-
in sé ekki hátindurinn í skáldskap
hans. Það er ósanngjarnt að gera
kröfur til þess að skáld á borð við
Harry Martinson endurfæðist með
hverri nýrri bók. Ungur skip-
aði hann sér í fremstu röð sænskra
skálda, en með ljóðaflokknum Ani-
ara (1956) reis skáldskapur hans
einna hæst. Geimskipið Aniara á
vonlausri ferð út í óvissuna lýsir böl
sýni skáldsins, ótta þess um framtíð
mannsins. Dikter om ljus och mörk-
er gefur í raun og veru heildar-
mynd af skáldskap Harrys Martin-
sons, túlkunarhætti hans og viðhorf-
um til lifsins. Hér eru álika ljóð og
þau, sem hann orti þegar hann var
ungur sjómaður og „öreigaskáld";
einnig ljóð, sem minna lesandann á
að höfundur þeirra er virðulegur fé-
lagi í sænsku akademíunni. Það er
einkennandi fyrir Harry Martinson
að hann sameinar í ljóðuim sinum
myndræna sjón, sem oft fær útrás í
náttúrutilbeiðslu og frásagnarlist,
sem gerir ljóð hans óvenju nærtæk
og bein í framsetningu. Ljóðlist Mar-
tinsons hefur fleiri eiginleika; hún
er til að mynda ákaflega fjölbreytt.
Hann yrkir u>m fortíð og nútíð af
sömu ástríðu, en þó fyrst og fremst
lærdómi o>g yfirsýn. Náttú-ran í öll-
um sínum myndum: jörð, haf og ekki
sist geimur eru yrkisefni hans.
Flöskuskeyti á sautján ára hrakn-
ingi um Norður-Atlantshaf verður
honum jafneðlilegt tilefni skáldskap
ar og draumaborgin, þar sem menn
geta gengið á vatninu og lifað
áhyggjulausir í draumi sínum. Ferða
maðurinn Martinson, réttara sagt far
maðurinn, er alls staðar nálægur í
Dikter om ljus och mörker.
Harry Martinson hefur látið svo
ummælt að hann hafi litla trú
á félagslegri þátttöku rithöfunda.
Hann telur það enga lausn fyrir bók
menntirnar, að þær verði pólitískari.
Verðlaunahafi Norðurlandaráðs,
Karl Vennberg, er áreiðanlega ekki
á sama máli. Sem ritstjóri og gagn-
rýnandi við Aftonbladet hefur hann
fagnað þeim þjóðfélagslega áhuga,
sem mikið ber á í verkum sænskra
rithöfunda, einkum hinna yngstu. í
Sju ord pá tunnelbanan yrkir hann
um Víetnam, Karl Marx, Stalín og
Lyndon B. Johnson. En það merki-
lega við Sju ord pá tunnelbanan er
hve bókin er opin, skáldið reynir
Karl Vennberg.
ekki að dyljast, heldur sýnir lesand
anum inn í hugarfylgsni sín. Bókin
lýsir vonbrigðum, heimi efasemda-
manns, sem freistast þó enn til að
vænta einhvers betra og sættir sig
við þann tilgang ljóðsins að bjarga
einhverju frá gleymsku. En ljóðið
breytir ekki heiminum. Það veit
Karl Vennberg. Ef við lítum á skáld
skap sem vitnisburð, skýrslu um hug
arástand skálds og viðhorf þess til
umhverfis, hljótum við að meta
ljóðabók Karls Vennbergs mikils.
Hreinskilni hans er til dæmis aðdá-
unarverð. Hann er nútimalegra
skáld en Martinson að mörgu leyti;
hið hefðbundna andrúmsloft í ljóð-
um Martinsons er orðin staðreynd í
norrænni ljóðlist.
Þriðja ljóðabókin, sem send var til
keppninnar um bókmenntaverðlaun
in, er Isfuglen eftir Norðmanninn
Hans Börli. Norsk náttúra er of'tast
yrkisefni Börlis, einkum skógurin-n.
En i síðasta kafla bókarinnar beinir
hann skeytum sinum að velferð nú-
timans og Bandaríkjum Norður-
Ameriku, sem hann segir að eigi sér
ekki lengur framtíð. Walt Whitman
grætur í gröf sinni meðan bestu
menn þjóðarinnar eru skotnir (John
F. Kennedy, Martin Luther King) og
sprengjur falla í Víetnam.
Eins og sjá má af upptalningunni
hér að framan hafa ljóðskáldin ver-
ið fyrirferðarmikil í hópi þeirra
skálda, sem til greina komu við út-
hlutun bókmenntaverðlauna Norður
landaráðs. En fleiri bækur skulu
nefndar. Skáldsagan Sæt verden er
tfl eftir Danann Svend Áge Madisen
vakti mikla athygli. Skáldsögur
Madsens, sem eru mjög nýstárlegar,
hafa þótt erfiðar aflestrar, en Sæt
verden er til markar tímamót á rit-
höfundarferli Madsens að því leyti
að sagan er viðráðanleg fyr>ir al-
mennan lesanda. Það er greinilegt að
ungir danskir rithöfundar sækja nú
mjög á í skáldsagnagerðinni, saman-
ber nýjar bækur eftir Svend Áge
Madsen, Klaus Rifbjerg, Anders
Bodelsen, Peter Seeberg og fleiri.
Endurminningabækur settu einnig
svip sinn á val bóka í samkeppni
Norðurlandaráðs. Frá Danmörku
kom Fuglefri og fremmed, minningar
Else Gress, sem m.a. fjalla um Þýska
land nasismans fyrir stríð. 1 Ved
næste nymáne lýsir norska skáld-
konan Torborg Nedreaas Bergen og
Kaupmannahöfn i lok fyrri heims-
styrjaldar og á fyrstu árunum eftir
stríðið. Finninn Tito Colliander seg-
ir í Nára frá mönnum og menntum
I Helsingfors á fjórða áratugnum og
sinni eigin leit að staðfestu í lífinu.
Eins og mörgum er kunnugt voru
af íslands hálfu valdar þessar bæk-
ur: Iæigjandinn eftir Svövu Jakobs-
dóttur (í annað sinn) og Himinbjarg-
arsaga eða Skógardraumur eftir
Þorstein frá Hamri.
Er""“ BÓKMENNTIR
Skurðstofutöfrar
Frank G. Slaughter
HÆTTULEG AÐGEBÐ.
311 bls.
Akureyri, 1971.
Bókaforlag Odds Björnssonar
á Akureyri sendir frá sér á ári
hverju eina meiri háttar skemmti
sögu. Fyrst skal minna á sögu
Arthur Haileys, Hótel, sem er í
rauninni afbragðsgóð sem slík,
þegar hún er skoðuð niður í
kjölinn (hún var seinna þynnt
út í væminni kvikmynd), og
Airport eftir sama höfund, sem
nefnd var á íslenzku Gullna
farið, næstum eins góð, en ein-
hvern veginn tæpast jafn minn-
isstæð (hefur líka verið kvik-
mynduð; myndin sýnd hér þessa
dagana).
Nú hefur forlagið snúið sér að
Slaughter. Fyrir jólin ’70 gaf
það út Eiginkonur læknanna og
fyrir síðustu jól Hættulega að-
gerð, báðar eftir hann. Þýðandi
allra þessara sagna er Her-
steinn Pálsson.
Hættuleg aðgerð er lækna-
saga par excellence; mikið um
sjúkdóma, slys, lækningar, lifs-
von og dauða. Inn á milli svell-
ur svo blóðheit skurðstofuást,
sem er orðin eins konar andlegt
fiknilytf fyrir ástsjúka borgara
í okkar kæra allsnægtaþjóðfé-
lagi. En sagan hefur /leiri fleti
en skurðarborðið: rekkjan er
hennar annað skaut; þar endar
sú historia venjulegast, sem
uppbyrjast í lævi blöndnu lofti
skurðstofunnar. Skammtar höf-
undur hvort tveggja í útreikn-
uðum hlutföllum og með til-
teknu millibili, svo lesandinn er
teygður á hvoru tveggja sam-
kvæmt því, sem ætla má, að eigi
bezt við þol hans og eftirvænt-
ing hverju sinni. Auðsjáanlega
vill höfundur fylgjast með tím-
anum (og gerir það líka sjálf-
sagt), þvi læknisfræði hans
er vísindaleg: mikið um mæling-
ar og rannsóknir ýmiss konar,
sem töldust að minnsta kosti
ekki til alvanalegs skáldsögu-
efnis fyrir stuttu síðan.
En að sjálfsögðu er líka nóg
af holdi og blóði til að sagan
skírskoti einnig til þeirra
ástríðna, sem lærðir menn telja
frumstæðastar, en kynslóð
Helgakvers kallaði „lægstu
hvatir“.
Rekkjufarirnar eru vafalaust
einnig nútímalegar, en þær hafa
nú tekið við af kossaflensinu,
sem reið húsum í öllum skemmti-
sögum í gamla daga, eins
og menn muna, fari það og veri.
Slaughter ætlar ekki að vera
sakaður um væmni. Og það er
kannski tímanna tákn, að sá
kvenmaðurinn, sem er einna
„klárastur" i sögu hans, er
hvorki meira né minna en —
doktor. Hún þarf þá ekki held-
ur að ala með sér neina minni-
máttarkennd gagnvart karlkyn-
inu, því t. d. býður hún manni
nokkrum lag við sig með þeim
orðum; að hann skuli „byrja á
húsverkunum nú þegar.“
Sá, sem þessar linur ritar,
gerir sér ljósa lífsnauðsyn þess
starfs, sem unnið er á sjúkra-
húsum, en kann ekki að meta
það sem skemmtiefni. En
það breytir engu um þá stað-
reynd, að fjöldi fólks er á ann-
arri skoðun og svelgur í sig sög-
ur af þessu tagi.
Skemmtigildi þessarar um-
ræddu sögu verður hver og
einn að meta fyrir sig. Hitt fer
ekki á milli mála, að höfundur
Framhald á bls. 20.
Vor í lofti hjá Kammer-
músikklúbbnum
ÞAÐ var ferskleiki, líkt og vor-
koma, yfir tónleikum Kammer-
músíkklúbbsins, þar sem Ingvar
Jónasson, Helga Ingólfsdóttir og
Strengjasveit nemenda Tónlistar
skólans í Reykjavík léku sl.
sunnudagskvöld.
Fyrst léku þau Helga og Ingv
ar tvær sónötur, aðra eftir Bach
(í D-dúr) og hima eftir Hándel
(í C-dúr). Leikur beggja sónat-
anna einkenndist af hnitmiðuðu
hraðavali. Hægu þættirnir
streymdu með eðlilegum söng-
hraða, en hinir hröðu urðu lif-
andi og eftirvæntingarfullar dans
hreyfingar. Þau beittu fjölda blæ
brigða — m.a. dempara á víól-
unni — sem alltaf var af smekk
vísi og kunnáttu.
Það verður víst langt þangað
til að hér heyrist annar eins víólu
leikur aftur, því að Ingvar er að
slíta „átthagafjötnana", enda orð
inn eftirsóttur listamaður, þar
sem meiri metnaður er í múslklíf
inu en hér á landi. Áður nefndur
ferskleiki var samt ekki sízt að
þakka Strengj asveitinni, sem lék
undir stjórn Ingvars. Strengja-
sveitina skipa stúlkur mislangt
komnar á listabrautinni, en gáf-
aðar og vel samæfðar.
Þamna heyrðist sú rödd, sem
fjölmiðlar eru undantekningalitið
daufir fyrir, rödd memningarlega
ÞORKELL SIGURBJÖRNSSCDN SKRIFAR LJM
ungs fólks. Það er vissulega eitt
hvað annað en skrílslæti
skemmtiiðnaðarins, sem að jafn-
aði eru eignuð ungu fólki og
sögð „fyrir unga fólkið".
Strengj asveitin lék D-dúr Con
certo grosso eftir Corelli og a-
moll Konsert fyrir tvær fiðlur
og strengi eftir Vivaldi. Eims og
flest annað, er Vivaldi samdi var
þetta skrifað fyrir kvennaskóla-
stúlkurnar, sem hann kenndi á
Sínum tíma. í broddi fylkingar
voru þær Dóra Björgvimsdóttir
og Júlíana E. Kjartansdóttir, og
léku eimleikinn af öryggi oig
myndarskap.
Að lokum var óvæntur „desert'*
þjóðlagasyrpa, sem Ingvar hafði
kostulega satnan sett hamda
strengjasveitinni sinni með sörng
og leik.