Morgunblaðið - 13.04.1972, Blaðsíða 16

16 MORjGUNBLAÐIÐ, FEMMTTJDAGUR 13. APRlL 1972
Útgefandi M Árvdkuc Reylcjavfk
Framkvaemdas.tjóri Harafdur Svams&on.
R'íteitjómr Matthías Johanrtessen,
Eyjólifur Konréö Jónsson.
Aðstoöarritstjóri Styrmir Gunnarsson.
Rits'tjór.n'arfiuWtrúi Þiorbjjönn Guðmundsson
Fréttastjóri Bjöm Jöhannsson
Auglýsingastjöri Árni Garðar Kristinsson
Ritstjórn og afgreiðsia Aðaistra&ti 6, sfmi 10-100.
Augíýsingar Aðalstr'aeti 6, sifmí 22-4-80
Áskriftargjal'd 225,00 kr á 'miámuði innanlands
f iausasöTu 15,00 Ikr eintakið
ber saman um, að
^ þróunin í efnahagsmálum
landsmanna sé að verða mjög
ískyggileg og kom það m.a.
glöggt fram á ársfundi Seðla-
banka íslands í gær. Að von-
um hefur sú hlið efnahags-
málanna, sem snýr að öllum
almenningi vakið mesta eft-
irtekt og umtal á undanförn-
um dögum og vikum, en það
eru þær stöðugu verðhækk-
anir, sem dynja yfir dag frá
degi, viku eftir viku og hef-
ur fólk jafnvel við orð, að
dagsprísar séu á helztu nauð-
synjavörum. En um leið og
menn gera sér grein fyrir
þeirri kjaraskerðingu, sem
launþegar verða fyrir af völd-
um hinna gífurlegu verð-
hækkana, sem nú ríða yfir
landið, er nauðsynlegt að átta
sig einnig á þeirri staðreynd,
að þessar verðhækkanir og
sú víxlverkun kaupgjalds og
verðlags, sem fylgir í kjöl-
farið, hafa mjög alvarleg
áhrif á stöðu atvinnulífsins í
landinu.
Á aðalfundi Vinnuveitenda
sambands íslands, sem hald-
inn var fyrir nokkru, gerði
Jón H. Bergs, formaður Vinnu
veitendasambandsins að um-
talsefni kjarasamninga þá,
sem gerðir voru í desember
sl. og minnti á, að þeir hefðu
verið gerðir við mjög óvenju-
legar aðstæður. í stjórnar-
sáttmála ríkisstjórnarinnar
hefðu verið gefin ákveðin
fyrirheit til launþega um
kjarabætur, sem hefðu tak-
markað mjög samningsgrund-
völl aðila vinnumarkaðarins.
Síðan sagði Jón H. Bergs:
„Var því margsinnis lýst
yfir af hálfu vinnuveit-
enda að vinnutímastytting
sú, er ríkisstjórnin hefði
gefið fyrirheit um í mál-
efnasamningi, gerði meira
en að tæma þá mögu-
leika, sem atvinnureksturinn
hefði til að veita kjarabætur.
Verður að segja, að lítill ár-
angur varð af viðræðum við
ríkisstjórnina um aðgerðir til
þess að létta af atvinnu-
rekstrinum og því miður hef-
ur nú skattalögum verið
breytt á þann veg, að teljast
verður mjög til íþyngingar
fyrir atvinnurekstur lands-
manna frá því, sem verið
hefði, ef skattalagabreyting-
ar, sem gerðar voru á sl. ári,
hefðu komið til framkvæmda
eins og gefin voru fyrirheit
um við inngöngu íslands í
EFTA, svo að íslenzk at-
vinnufyrirtæki væru sam-
keppnisfær á erlendum mörk-
uðum.“
Eins og glögglega kemur
fram í þessum ummælum
Jóns H. Bergs voru at-
vinnufyrirtækin alls ekki
undir það búin að taka
á sig þær miklu kostn-
aðarhækkanir, sem leiddu
af kjarasamningunum, sem
gerðir voru í desember sl.
og þess vegna hlaut svo að
fara, að verulegur hluti þess-
arar útgjaldaaukningar rynni
beint út í verðlagið. Það má
því furðu gegna, þegar stjórn-
arblöðin hamast við það dag
eftir dag að kenna viðreisnar-
stjórninni um þær verðhækk-
anir, sem nú eru að verða og
varð einhverjum að orði, að
svo virtist sem viðreisnar-
stjórnin væri enn við völd,
ef marka mætti ummæli
stuðningsblaða ríkisstjórnar-
innar,
En með sama hætti og
verðhækkanirnar valda kjara
skerðingu hjá launþegum
auka þær mjög erfiðleika at-
vinnufyrirtækjanna. í fyrsta
lagi urðu kaupgjaldshækkan-
ir til muna meiri en atvinnu-
fyrirtækin geta staðið undir
að óbreyttu verðlagi. í öðru
lagi valda verðhækkanir í
landinu margvíslegum kostn-
aðarauka í rekstri fyrirtækj-
anna. í þriðja lagi eru nú
boðaðar af hálfu Seðlabank-
ans peningalegar aðgerðir
til þess að draga úr þeirri
miklu þenslu, sem er í efna-
hagslífinu og hljóta óhjá-
kvæmilega að hafa þau áhrif
að þrengja mjög að á fjár-
magnsmarkaðinum í landinu,
sem aftur leiðir til erfiðleika
í daglegum rekstri fyrirtækj-
anna.
Allt eru þetta staðreyndir,
sem stjórnendur atvinnufyr-
irtækja verða nú að horfast
í augu við og ekki fer hjá því,
að hlutskipti þeirra verður
sífellt erfiðara eftir því sem
á árið líður. Við þær kostn-
aðarhækkanir, sem atvinnu-
reksturinn stendur nú frammi
fyrir, bætast svo íþyngjandi
skattaálögur eins og Jón H.
Bergs hefur vakið athygli á.
Á kreppuárunum 1967—
1969 gerðu margir sér ljósari
grein fyrir því en áður, að
blómlegur hagur atvinnufyr-
irtækjanna væri forsenda
þess, að afkoma launþeganna
í landinu yrði góð. Þess vegna
er mikil hætta á því, að
versnandi afkoma atvinnu-
fyrirtækjanna leiði til þrengri
afkomu launamanna í land-
inu almennt. Hagsmunir þess-
ara aðila eru svo samtvinn-
aðir, að þar er ekki hægt að
skilja á milli, en því miður
bendir fátt til þess, að ríkis-
stjórn Ólafs Jóhannessonar
hyggist bregðast við þeim
vandamálum, sem atvinnu-
reksturinn í landinu stendur
nú frammi fyrir, af raunsæi
eða yfirleitt að gera á nokk-
urn hátt ráðstafanir til þess
að létta undir með honum.
Þvert á móti bendir margt til
þess, að innan ríkisstjórnar-
innar ríki fjandsamlegt við-
horf í garð einkaatvinnurek-
enda í landinu og að miklu
fremur megi vænta enn meiri
álaga á atvinnureksturinn úr
þeirri átt.
AFKOMUHORFUR
ATVINNUVEGANNA
forum
world íeatures
Risinn í Bengal
Eftir R. M. Lala
Fáir menn, sem hafa verið til þess
kvaddir að stýra þjóð sinni, hafa að
baki jafnáhrifaríka reynslu og
Mujibur Rahman fursti. Þegar hann
sat í pakistönsku fangelsi í níu mán-
uði reyndu ríkisstjórnir um allan
heim að beita áhrifum sínum til þess
að fá hann leystan úr haldi. Allt
kom fyrir ekki, og dag nokkurn sá
hann opna gröf fyrir utan klefa
sinn — gröf sem var ætluð honum.
Bhutto forseti, sem tók við af Yahya
Khan, neitaði að myrða furstann.
Hann var iátinn laus og lagði upp
í flugferðina frægu til Lundúna og
sneri síðan aftuir til lands síns, sem
hafði öðlazt frelsi. Nú heyr hann erf
iða baráttu fyrir því að bjarga 75
milljónum landa sinna frá hörmung
unum, sem Pakistanar leiddu yfir þá
með hrottalegri kúgun, hörmungum
sem eiga engan sinn lika í sögu síð-
ari tíma.
Ég hef nýlega hitt hann tvisvar
sinnum að máli. „Hvaða tvö eða
þrjú mál eru þér efst í huga?“
spurði ég hann fyrst. „Matur og húsa
skjól hánda þjóð minni,“ svaraði
hann án þess að hugsa sig um. „Tíu
milljónir flóttamanna eru komnar aft
ur frá Indlandi. Aðrar 25 milljónir
hafa misst heimili sín. Ég verð að
gera einhverjar ráðstafanir fyr-
ir þetta fólk áður en regntíminn
hefst í maí. Atvinna er stopul, sam-
göngur eru í lamasessi og iðnfyrir-
tæki eru í rústum, Stundum er ég
andvaka á nóttunni. Ég veit ekki
hvað tekur við. Það veit guð einn.“
Furstinn er risi að vexti, öfugt við
flesta landa sína, sem eru lágvaxn-
ir. Hann er snillingur í með-
flerð þerugalskrar bunigu, ágætur
ræðumaður og gæddur miklum per-
sónulegum áhrifamætti. Áheyrendur
hans á fjöldafundum verða því fyr-
ir töluverðum sefjunaráhrifum firá
honum.
Þegar hann sneri aftur frá Lund-
únum sem foringi þjóðar sinnar, ríkti
megn andúð á þeim mönnum, sem
höfðu verið handbendi pakistönsku
yfirvaldanna, sérstaklega á hópum
fólks af öðru þjóðerni en bengölsku,
því að í röðum þess var margt
manna, sem höfðu staðið fyrir mörg-
um grimmdarverkum gegn beng-
ölsku þjóðinni á dögum pakistönsku
stjórnarinnar. En furstinn sagði:
„Hættum öllum ófriði í hjarta hins
gullna Bengals."
Sumir útitendiinigar hafa látið í Irjós
ugg um velferð einnar og hálfrar
milljónar Bíhara, sem búa í Bengal,
en þeir eru Múhameðstrúarmenn,
sem fluttust frá Indlandi eftir skipt
inguna. Ef öryggi þeirra er tryggt,
þá er það næstum því eingöngu
áhrifum furstans að þakka.
Erlendur stjórnarerindreki minn-
ist þess þegar æstur múguir þúsunda
manna safnaðist saman á fundi, sem
furstinn hélt í marz í fyrra og hróp-
aði á hefnd yfir fólki af öðru þjóð-
erni en bengölsku. Yahya Khan
hafði þá rofið þing, en flokkur furst
ans hafði bryggt sér þar algeran
meirihluta eftir kosningarnar, sem
höfðu verið haldnar skömmu áður.
Megn andúð ríkti á Pakistönum frá
vesturhlutanum og á Bíhörum. Er-
lendi stjórnarerindrekinn sagði mér
hvernig Mujibur talaði við fólkið i
eina klukkustund og brýndi fyrir
mönnum að sýna umburðarlyndi og
standa vörð um lög og reglu. „Allir
sem í Bengal búa eru Bengalar, hvað
an sem þeir koma, og við verðum að
líta á þá sem jafningja okkar,“ sagði
hann við múginn.
Stjórnarerindrekinn sagði mér
líka hvernig greinilega sljákkaði í
múgnum eftir því sem leið á ræðu
furstans, og þegar hann hafði lokið
máli sínu dreifðist hópuirinn skipu-
lega og ailir héldu rólegir á brott.
Nú er furstinn hvort tveggja í
senn, faðir þjóðar sinnar og höfuð
stjórnarinnar. Hann sameinar þau
tvö hlutverk, sem Mahatma Gandhi
og Nehru gegmdu, þegar IndTand öðl-
aðist frelsi fyrir 25 árum. Að sumiu
leyti eru verkefnin, sem bíða úr-
lausnar hans, meiri, þvi að hann ræð
ur yfir lamaðri þjóð, sem aðeins á
eitt sterkt vopn — ódrepándi frels-
isþrá.
Hann sagði við mig: „Þeir hafa
drepið átta af hverjum tíu lögreglu-
manna okkar, sem voru 30.000 tals-
ins. Ég á enga einkennisbún-
inga handa nýliðum í lögreglunni.
Þeir hafa lagt skólahús í rústir og
eyðilagt bókasöfn skólanna og meira
að segja borðin og stólana. Þeir hafa
tekið gull okkar og eyðilagt banka-
seðla okkar. Ég veit af hverju þeir
gerðu þetta. Ég á engan erlendan
gjaldeyri og varla nokkurn eyri í rík
iskassanum. Ef þessi ógnarstjórn
hefði haldið áfram í tvö ár til við-
bótar, hefðu þeir drepið alla þjóð
mína.“
Umhygigja furstans fy-rir öðru
fólki er furðuleg. Þegar ég ræddi
við hann öðru sinni vóru ástralskir
þingmenn viðstaddir. Þegar Ástra-
líumennirnir spurðu hann hvers kon
ar aðstoð hann vildi fá frá Can-
berra, bað hann ekki um matvæli
eða rekkjuvoðir eins og búast hefði
mátt við. 1 þess stað sagði furstinn,
að hann hefði mestar áhyggjur af
500 frelsishetjum, sem taka hefði
orðið af útlimi í baráttunni við Paki
stana. „Ég vil sjá til þess að þeir
fái gervilimi, svo að þeir geti lifað
nytsömu lífi í framtíðinni," sagði
hann við Ástralíumennina.
MUji'bur fursti er hlýliegur maður
og töfrandi og hiefur haift afs'kipti af
stjórnmálum síðan á stúdentsárum
sínum. Hann þekkir þúsundir áhuga
manna um stjórnmál, kaupsýslu-
menn, iðnrekendur, bændur. Hann
er ánægðastur í hópi þessa fólks.
En vinna hans eykst stöðugt, og
þess vegna rekast á störf hans í
stjórninni og áhugi hans á því að
ræða vlð alþýðufólk. Um leið og
hann vaknar kl. 6.30 f.h. hringiir
dyrabjallan og inn koma vinir sem
bera upp við hann vandamál. Kl.
8,30 hefst vinnudagurinn. Mestallan
morguninn dvelst hann í stjórnarráð
inu. Muji'bur fursti viill helidiur lesa
fyrir en skrifa sjállifur fyrirmæli sín
á blað, og han.n leggur mitala áherzliu
á að mál séu leyst skjótt og greið-
lega. Hádegisverð snæðir hann kl.
2.45 e.h. Hann heldur síðan aftur til
hins opintoera bústaðar síms og bek-
ur á móti fjölda áhrifamanna, sendi-
herra, flokksforingja og forystu-
manna toæjar- og sveitarstjórna.
Þessn l'ýkur ekki fyrr en kiomið er
lanigit fram á kvöild.
Einn aðstoðarmawna hans sagði
FramJhald á bls. 20.