Morgunblaðið - 17.05.1972, Síða 17

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 17. MAÍ 1972
17
EFTIR ELÍNU PÁLMADÓTTUR
Landi okkar var um daginn gerð-
ur að höfðingja í svertingja-
þorpi siuður í Ghana. Hér í blaðinu
birtust myndir af athöfninni, sem
fram fór með pompi og prakt, tveim-
um hrúbum, 14 ára yngismey, lifvörð-
um, blásurum o.s.frv. Sjálfsagt telja
flestir íslendingar, að sögur af hvít-
um mönnum, sem eru dubbaðir upp
í höfðingja af svörtum kónum, komi
bara fyrir í ævintýrum á borð við
Limu lanigsokk, sem lesim var nýiega
fyrir börn í útvarpinu. En slíkt lifir
vissulega ffóðu lífi í Afríkulöndum,
við hliðina á evrópskum stjórnunar-
aðferðum og hvítra manna skrif-
finnskustússi. Okkur finnst þetta
harla broslegt. En álíka bros-
legir verða ma-rgir af ok’kar siðuim í
þessu framandi umhverfi. Fréttin
um Ingóif Blömdal, nýkjörinm höfð-
ingja blámanna, minnti mig á
Nígeríuprins einn, sem farinn var að
tileinka sér siði hvítra manna þjóð-
félagsins.
-— Má ég kymna prins Ade Ibin-
kule-Akintoy, sagði Hammond,
brezki framkvæmdastjórinn á vöru-
sýningunni í Lagos, sem haldin var
fyrir nokkrum árum, og stöðvaði mig
á sýningarsvæðinu. Ég leit á mann-
inn, sem með honum var: Maður hitt-
ir ekki alvöru prins á hverjum degi.
Þama stóð lítili og visinn svartur
maður í gulröndóttri skikkju og með
rauða kollhúfu. Annars staðar hefði
ég haldið að hann væri að fara í ból
ið, en i Nigeríu klæðast menn ein-
mitt þess háttar serkjum, þegar þeir
eru komnir úr bólinu. Prins-
inn brosti, svo skein í gular tenn-
urnar og kyssti höndina á mér,
sem sjálfsagt er prinsa siður.
Það kom á daginn, að þessi við-
hafnarpersóna kvaðst eiga við mig
erindi. Ég fann þó nokkuð til mín.
— Þyrfti ég ekki að fá íslenzku
sýningardeildina hreinsaða meðan á
vörusýningunni stæði? spurði prins-
inn. J-ú, svaraði ég dræmt, og hrap
aði úr sjöunda himni niður í 3ja eða
4ða. Það var alveg skínandi. Það
skyldi hans hátign sjá um fyrir mig,
bara tiltaka hvenær ég mætti vera
að þvi að taka á móti honum og gera
við hann samning.
Strax og ég náði í mann, sem
hnútum er kunnugur í Nígeriu,
spurði ég hver væri eiginlega prins
Ibinkule-Akintoy. Væri hann hðfð-
ingi í þessu landi? — Já, það er son-
ur konungsins i Lagos, var svarið.
— Já, en hann er að bjóðast til að
hreinsa sýningardeildina okkar,
sagði ég dálítið rugluð. — Já, einmitt.
Það sýnir að hann hefur aðstöðu.
Hann hefur fengið einkaumboð til að
hreinsa hér.
Prinsinn kom, kyssti á höndina á
mér, brosti hátíðlega, leit á litlu
deildina okkar og senidi tilboð. Tviær
vélritaðar síður, þar sem mér voru
þakkaðar vinalegar móttökur, lýst
hinni miklu vináttu landa okkar,
sem hefði náð hámarki í skreiðar-
samskiptum. Um síðir komst bréfrit-
ari að efninu — sanngjarnt verð fyrir
hreinsun í 24 daga væri 30 sterl-
ingspund, þar sem reyndur hreins-
unarmaður mundi vera að hreinsa
litlu deildina okkar frá kl. 7.30 til
kl. 9.30 á morgnaná og frá kl. 1.30
til 3.30. Og á milli mundi annar vera
á ferðinni og tína upp rusl. Að auki
mundi þurfa 5 punda virði af kúst-
um, sápu, fægiskúffum o.s.frv., sem
allt væri í sérlega háum tollflokki i
Nigeríu. 30 sterlingspund væri sann
gjarnt. En — þar sem prinsinn væri
að reyna að tengja gagnkvæm vin-
áttubönd milli landa okkar, þá byði
hann upp á sérstakan vináttuafslátt
— 15 sterlingspund. Ég ætlaði
að fara að fieygja þessu hátiðlega
bréfi í ruslakörfuna, því „húsdhengn
um“ mínum greiddi ég 10 pund á
mánuði fyrir vinnu sex daga vik-
unnar, en þá rak ég augun i klausu:
„Þrátt fyrir þetta erum vér reiðu-
búnir að taka til athugunar og
ræða upphæð, sem yður finnst sann-
gjörn undir þessum kringumstæðum,
þar sem það er einlæg ósk vor að
verða yðar heiðraða landi að liði.“
Ég var búin að tala við guð má
vita hve marga ritara í símanúmer-
inu, sem gefið var upp í bréfínu, þeg
ar ég heyrði mjúka og kurteisa
rödd hans hátignar. — Prins Ibin-
kule Akintoy? Ég ætlaði að ræða
um hreinsunina á íslenzku sýningar-
deildinni, hóf ég mál mitt og
fór satt að segja hjá mér við þessar
samræður. — Yðar hátign, ég hefi
ekki fjárveitingu til að greiða svo
mikið fyrir hreinsun. Tíu pund er al-
veg hámarkið! — Jæja, við skulum
ekki tala um peninga, svaraði hans
hátign virðulega. Ég fullvissa yður
um að yðar deild verður tandur
hrein allan tímann.
Daginn eftir undirrituðum við há-
tíðlegan samning milli Elínar Pálma-
dóttur, fullgilds fulltrúa Islands og
prins Ade Ibinkule Akintoy, fram-
kvæmdastjóra Nigerian Internation-
al Ltd. með viðeigamdi brosum,
handakyssingum og kurteisishjali. 10
pundin skyldi ég greiða í tvennu
lagi ákveðna daga.
Nú skyldi maður halda að allt
væri klappað og klárt, og ekki sæist
rykkorn á sýningunni okkar. En þeg
ar ég var búin að fá lánaðan kúst
hjá vinum okkar í Libanonsdeild-
inni í 3 daga og fórna blússu í af-
þurrkunarklút, sem auðvitað
hvarf snarlega, þá fór ég að hringja
í prinsinn, sem ekkert skyldi í þessu
og lofaði persónulegu eftirliti.
Úr því áttum við reglulega þessar
skemmtilegu og hátiðlegu samræður
með konunglegri kurteisi um ryk og
óhreinindi. Og alltaf tapaði ég, þar
til daginn sem átti að greiða 5 pund-
in. Þá bannaði ég öllum að snerta á
afþurrkunarklút, og leiddi prinsinn
af mestu kiurteisi að lýsishringjun-
um undan glösum á borðunum og
rykfallinni skreiðinni, þegar hann
tók að kyssa á höndina á mér. Það
eina skipti átti ég leikinn.
En það slóst ekkert upp á vinskap
inn milli okkar eða landa okkar.
Nokkrum dögum áður en sýning-
unni lauk, fékk ég fínt boðskort,
undirritað af einkaritara prinsins,
sem bauð mér sem fulltrúa íslands
til kynningarveizlu með öðrum vin-
um hans á vörusýningunni í bústað
hans hátignar „Ombalufon’s Haven",
rétt bak við hús Chief dr. Mayja á
Victoriueyju kl. 7 laugardaginn . . .
Ég var svo forvitin að komast í
prinsaveizluna, að ég lét aka mér
þangað úr öðrum bæjarhluta næsta
laugardag. Hús höfðingjans Maya
stóð bak við stóra stöð, þar sem
svokallaðir „Mammywagons” eða
fólksflutningatrukkar höfðu bæki-
stöð. Þarna var mikið fjör. Mann-
mergðin var ótrúleg. Allir þekktu
bústað prinsins og voru fúsir til að
visa okkur leið. En bíllinn átti það
til að sitja fastur í sandleðjunni. Hús
höfðingjans reyndist vera hrörlegt
steinhús innan um leirkofana, þar
sem fólk sat úti, konur voru að laga
mat á hlóðum og krakkar hlupu ber
ir á eftir bílnum. En engin hreyf-
ing sást í húsinu. Þar leit ekki út
fyrir nokkurt boð. Ég fálmaði eftir
boðskortinu mínu. Jú, kl. 7 á laugar-
degi, en ekki fyrr en eftir hálfan
mánuð, þegar allir „vinirnir" á vöru
sýningunni væru örugglega löngu
farnir.
Þessi litla saga segir svo sem ekki
neitt. 1 henni er enginn mórall. Hún
er bara um lítinn, svartan prins og
rifjaðist upp fyrir mér við lestur
Mbl. einn morgun fyrir skömmu.
Jóhann Hannesson, prófessor:
Hjúkrun og mannúð-
arsamfélagið
Fyrri grein
I. BREYTT LÍF OG
BREYTTUR DAUÐI
Mannfélaigið er að breyt
ast, segja menn. Og þó er ein-
att þagað um flestar mark-
verðiustu breytingarnar. Flóð
afþreyingarefnisins í fjöl-
miðliunium flæðir yfir menn í
svo stríðum straumi að
alvara lífsins verður útiund-
an. Hryðjuverkum er hamp-
að, en haldið er niðri tíðind-
um frá merkustu mannúðar;
störfunuim.
Margir sjúkdómar hafa
hörfað fyrir framsóknt lækn-
islistar og hjúkrunar.
Reyndax sækja aðrir sjúk
dómar fram, studdir óholl.um
liífsvenjum og stressu, er af
þeim myndast. Siysum fjölg-
ar, einkum að nóttu til, og
frernur hjá ungu fólki en öðr
um, þvú það vill nú gleym-
ast að nóttin er sett inn í
náttúruna til svefns og hvíld
ar.
Aðkoma dauðans er líka
önntur en fyrruim. Tími hans
er að visu óviss enn. „Allt
eins og blóstrið eina“ heldur
enn sínu gildi. Fáir andast
nú á beimili sinu, en flestir
á einhverri stofnun. I sum-
um löinduim deyr öainur hver
manmesikja á einhivenri sjúkra
deild, og stafar þetta af því
að oft er gert allt sem í mann
legu valdi stendur til
að lengja lífið. Og þó eru
margar manneskjur einmana,
ekki sízt í miðhlutum gam-
alla stórborga. ,,1 vikunni
dóu sex manns hér i söfnuð-
inum, en enginn veit dánar-
dag neins þeirra — a-f því að
enginn var viðs-taddur and-
lát neins.“ Þessa ömiurlegu
mynd dró einn danskur
borgarprestur upp á ráð-
stefnu ekki alls fyrir lön-gu.
Það er því eðlilegt að menn
þrái að komast inn á
ieinhverja hjúkruinarstofnun
og vilji vera hjá góðiu fóliki
síðustu stundir ævinnar, þar
sem hjálp er veitt unz yfir
lýkur. Ála-gið á sjúkrahús
stórborga er afar þungt og
ærin yfirvinna leggst á hjúkr-
unarlið og lækna.
2. KVEINSTAFIR í
ÝMSUM LÖNDUM
Blöðin liggja ekiki á liði
sínu með því að lýsa því yf-
ir að íslendimgar hafi „sér-
stöðu“ eða standi í „sér-
flokki". Miklu minna er
talað uim samstöðu lands-
manna með öðrum. Þetta sér-
stöðutal landsmanna stappar
naarri þráhyggju og þjóðar-
drambi, en er þó ekki með
öllu úr laus-u lofti grip-
ið. Það er á nokkrum rökum
reiist að sum vanöræði ber-
ast ekki hingað fyrr en
þau eru orðin landlæg hjá
ððrum. Má sem dæmi nefna
fíiknilyfjamálið, sem er ofar-
lega á bauigi nú. En
við þess-u var þó varað fyrir
meir en einum áratug.
Þegar u.m er að
ræða „hjúkrunarkvenna-
skort", hafa Islendingar
enga sérstöðu. Sama kvein
kveður við, einmig hjá frænd
urn vorum i Danmörku, og er
þó bæði hjú’krun og mann-
úð gömul og gróin þar í
landi. Nýlega bárust þaðan
þau tíðindi að blaðamaður
fylgdi hjúkrunarteonu heila
dagvakt og var að þrotum
kominn þegar henni lauk og
fór heim til að hressa sig. En
þá átti hjúterunarkonan eft
ir að vinna aðra vakt í við-
bót, og frá þeirri vakit var
ekki sagt í greininni. Fyirri
vaktin nægði til að ganga
fram af blaðamanninum.
Velferðarríkið vill vera
miannúðlegt gagnvart sjúkum
og öidruðum, og vel er um
það áform, því fyrrum sinnti
riikisvaldið lítt þess-um mál-
um, heldur lét Mknarsystur
og heilaga hjúkrunarmenn
eina um að líkna bágstödd-
um. Samt vill ríkið ennþá
spara á kostnað þeirra sem
ieggja fram þá vinnu, sem
það kostar að gera mannfé-
lagið að mannúðarsamfélagi.
Hvernig var málium tekið áir-
ið 1963 hér á landi, þegar
rætrt var um þessi mál? Svar-
ið var að setja upp sjónvarp
— sem menn spáðiu að yrði
þunnit og leiðinlegt —
og reyndar rættist sú spá.
Kaldranaleiki ríteisins fæl-
Jóhann Hannesson
ir ungar konur frá hjúikirun-
arstörfum, þótt fullmenntað-
ar séu. Þær — og aðrir lítea
— sjá að ríikið hefir nóg fé
í afþreyingariðnaðinn o-g
annan hégóma, enda er ekki
skortur á fólki þar.
3. HLUTUR KARLMANNA
Isiendingar hafa „sér-
stöðu" í því að hér gera mjög
fáir karlmenn hjúkrun að
ævistarfi sínu. 1 nágranna-
löndum eru hjúikrunarmenn
allmargir og hafa verið í meir
en hálfa öld og alilmiklu leng
ur í Þýzkalandi, enda voru
þar ýms frjáls félög á und-
an ríikinu i velferðarmálum.
Kirkjusaga Þýztealands og
fleiri landa er jafnframt
hjúkrunarsaga. Kirkjan pré
dikaði um hjúkrun-arskyld-
una. Yngri hreyfing díakon-
íunnar varð til sökum mikils
áhuga einstakra presta
(Fliedners, Löhe og Wich-
ems). Sams konar hreyfingu
reyndi sr. Jón Helgason (síð-
ar biskup) að hefja hér í
borg. „En þá fylgdu mér eng
ir“ segir hann um fyrsta
áfangann í baráttu sinni til
að stofna hér hjú'krunarfélag.
Kirkjufólikið — og þar með
alþýða manna — hefir ver-
ið heldur hálfvoligt um hjúkr
unarmálin, og resmdar sumir
lætemar lika á þeim tíma, svo
sem sjá má af heim,ildum.
Að áhugi meðal almenn
ings á hjúkrunarmálefnium er
miklu meiri í nágrannalönd-
unum en hér, er að verulegu
leyti að þakka kirkjum þess
ara landa, en einnig skólum.
Hér er ekki vanþörf á að
gera nokkra yfirbót, því að
hjú’krun sjúkra, aldraðra og
annarra bágstaddra er snar
þáttur i fagnaðarboðskapn-
um, svo sem lesa má í guð-
spjöMium, bréfum og kirkju-
sögu marigra alda.
Hérlendis tóku ODD Fell-
ows upp hiutverk, sem kirkj
an hefði átt að berjast fyr-
ir — og var hlutur þeirra mik
il’l á fyrstu tímum skipulegr-
ar hjúkrunar hér á
landi. Meðan Hjúkrunarfélag
Reykjavíkur starfaði, var
framlag sr. Jóns Helgasonar
meira en við mátti búast, þar
sem hann gegndi umfangs-
miklum kennslustörfum við
Prestaskólann og síðar Há-
steólann áður en hann varð
biskup.
Hvetja þyrfti pil’ta mi’klu
meira en nú er gert til að
ganga inn í hjúkrunarstörf-
in og afia sér mennt-
unar til þeirra. Ekki mun
verða nein vanþörf á vinnu
hjúkrunarmanna, karla jafnt
sem kvenna, á komandi tím-
um.
Um framtíðina er ætlunin
að fjalla í naastu grein.