Morgunblaðið - 17.06.1972, Blaðsíða 13

MORGUINBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 17. JÚNl 1972
13
Hannes Kjartansson sendiherra
Fapddiir 27. fefrrúar 1917,
l>áii«n 11. júní 1972.
Nseislkomandi m.án«daig 19.
júíní verðiur gerð útför Hannes-
ar KjaTtaaissoinar, sendlihenra,
frá Dóimlkiúkjuinn,i i Reyfkjavík.
Hann 'léat á sjúikrahfúsi í New
Yoik hinn 11. júni s.i„ S5 áæa
að aldiri. Hafði hann um noikk-
uirt s'keið kennit sjúkdóims
'þess, er leiddi hann tii dauða.
Þiráitit fynir vieikindi sín hélt
hann áfraim stör'fum um nokk-
um tiiima. Hann var maður m'jög
starfisaimur oig unni sér ekiki
hA/iildar fyrr en um seinan. S’lík
var starfslöngun hans og sam-
vizlk'usemi. Diiggur eftir hann
mikið og merkilegt stairf, oig
verðiur vandfyilit það skarð, sem
hann lœitur eftir si'g.
Það var vorið 1921. Éig hafði
fiiutzt, 5 ára gamaiC, ílrá Seyð-
isfirði ttil ReykjavCikiur og bjó
hjá afa mínum ag örnimiu í Aðal-
sfrætó 16, útjaðri Grjóitaþorps-
ins. Fyns-tiu nóittina í Reyilíjavík
svaf ég i hierbengi, sem sneri út
að Andersens'garðinum svokall-
aða. Bg var fuiiur •eftirvaeiniting-
ar fyrsta miorguninn m'imn
í Reyikjaviiik, en þó dáMtið
kviðinn, þvi að ég, þekkti ekk-
«ut ti'l i þessum störa bæ otg átti
þar onigan leiktfélaiga.
Á m'eðan ég vwr að kliæða mig,
| hey-rði éig til tvegigja d-remgja,
i sem virtus-t vera að leik i ná-
I grenninu, og köi - uð'u þeir hivor
tii annars með nöfnum. Ég fór
úit að ghigganium, en sá þá e'kki,
og tók þá að kalla nötfn þeirra.
Drenigirnir komiu þá að giuggan
um, og hófust nú mfiklar sam-
ræður okkar í milli, sem lauk
með þvii, að ég flýtti mér út i
leikinn t’if þeirra. >ar með hatfði
ég eignazt m'ina fyrstu vini I
Reykjavík, en þeir voru Sverrir
GwðmundBqDn, Grjótagötu 10,
og Hanmes Kjartansson, Grjóta-
göíu 7. Dundumst Við þá þegar
þeim vináftuböndum, sem aidrei
fiosnaði úr á meðan þeir lifðiu.
Sverrir lézt vorið 1931, aðeins
16 ára gamall, en vinátta okkar
Hann.esar hefir hald'zr ae siðan,
um háilfrar aldar skeið, enda
rökmiuðiu ekki þeir hnútar
vináífu, er hann batt, þvt að
tryggij’ndi var aðalsmerki hans.
Ég hefi oft sáðan hwgsað til
þessa vonmorgwns. Ég held, að
þé hafi ég í fyrsta skipti skynj-
að óOjóst, hivað vinátta er, en
sáðar á œviinni hefir már orðið
æ Ijósara, hvers-u mikils virði
það er að eignast vináittw góðra
drengja, oig hvað i því hiuigtaki
býr. En Hannes Kjartamssom
var óve'njw vinmairgwr og rækt-
arsamwr við alla v>ini sína, þótt
oft liði lanigt á miiJli vinafwnida,
þar sem hann starfaði í Band
rókjunum síðwsitu þrjá áratugi
ævi sinnar.
Grjótaþorpið, í hjanta Reykja
völkur, var liitiill heiimwr úf af fyr
ir sig. Samgangur var mikill
mi'Mi þeirra fjöiskylidkna, ec þar
bjugigw, einkum þó barnanna
og lunglinganna. Leiddi þefta til
þess, að ég varð strax heima-
gangwr á hinu rausnarlega heim-
idi Coreidra Hannesar, Kjaontans
Gumnlaugssonar, kaupmanns, og
frú Margrétar Bemdsen, kornu
hans, sem bœði enu látin. Böm
þeirm vww 6, fjórir synir, Firitz,
er iézt árið 1951, Haiidór, er lézt
á siðastiiðnu ári, Ingvar, kaup-
maðwr í Reykjavik, kiviænt-
ur Hrefmu Matthíasdóttwr og
Hannes, en tvaar dæitwr, Ingi-
bjórg, gi.Pt Hávarði VaMimars-
syni, heildsala, og Ásta^
g'i-ft Eriendi Þoirsteinssynj, fram-
kvcemdastjóra. Hannes var
yngstur þeirra systkána.
Eins og geta má næmri var oft
margt um manninn á þessu stóra
heimili í Grjótagötw 7, sem ein-
kenndist bæðí af rawsn og mynd
arskap: Ró'kti þar jafmcan gSeði
æskunnar, þar sem bömin ÖJC
voro vel gerð og féiagslymd. og
virrir þeirra vöndiu mjög kom
ur sinar á þetta gUaðvœera og
géstrósná heimiQi.
"Engi»in vafí- er á þvi, að þessi
skiemnmtKegi heirmilldsbragur hef-
ir mótáð mjöig vtiðmót og skap-
gerð Hannesar og sysitkima hans,
eins og raiun bar vdtnd, þegar
þaw stófnuðu sán eigin heimiid.
Árið 1927 flu ttis't fjöCskyllda
Hannesar í Þrúðvang, að Lauf-
ásveigi, 7. Fækkaðli þá nokkuð
ftundum okkar Hannesar um
sinn, en atvákin hiögiuðu því
þannig, að fjáruim ánum si’ðar
urðuim við bekkjartoræður x 1.
bekk Menntaskóflans í Reykja-
vdlk.
Fór nú sem áður, að helmili
Hannesar í Þrúðvafnigi varð
samastaðwr margra okkar bekkj
arbræðranna. Rikti þar sami
myndairskapurinn og áftwr i
Grjótagötu, og er okkur fflest-
urn bekkjarbræðí-um hans,
og raunar mörgium ffleiri skóla-
systkina hans, mdnnis-stæðar
ánægjiudegar stundir þar á heim
ii'iniu, sem ávalit stóð oikkur op-
ið. Var svo öltt þau ár, sem börn
in dvöldiust í heimahúswm. Marg
ir oikkar minnast einnig
með sérs.t'ölkw'm hCýhiug Oigu,
móðursystur Hannesar, sem
var sérstök vinkona okkar fé-
laganna.
Vorið 1937 láiuk Hannes stúd-
entspxótfi úr stærðlfræðideild
M'enintasikólans, ag enu þvi nú
réitt 35 ár síðan. Við voriurn 50,
seim útskrifuðumst það ár, en
Hannes er sá áífiundi, sem fell-
ur firá úr þeim. hópi. Br vissu-
lega S'árt að sjá á bak svo mörg-
um bekkjarfélögium, sem ttátizt
hafa fyrir attdur fram.
Að loknu stúdentspi'ófi hóf
Hannes nám i bygigingaverk
fræði við verkfræðiháiskótta
í Danzig, en hvarf frá námi, er
heimsstvrjöld'n síðari skall á ár
ið 1939. S'twndaði hainm sáðan i
eitt ár nám við viðskiptadeild
Hásköla Isttands, en þá ffluttist
hann til Bandarikjanna og
veitti þar forstöðu fjTÍrtækhu
Eiding Trading C5o„ sem þeir
bræðlur, Hannes og Hattldór,
voitu eigendiur að. Rak Hannes
þar uimvsvifamdkii viðskiptá um
mangra ára skeið og wru faiin
margvísleg trúnaöarstörf fyr
ir Isiand. Árið 1965 var hann j
skipaðwr sendiherra ísiands hjá
Sameánwðw þjóðunum, og gegndi
hann þvi starfd til dauðadags.
Árið 1941 gekk Hannes að
eiga eftirttifandí konw sína,
Blínu, dóttur Jónasar S'giurðs-
sonár, prests, er starfaði í
Bandari'kjwintum og Kanada, og
kanu hans, Steíaníiu Óttafsdótt-
ur, EQin er þvi íslerizk í báðar
ættir, en fædd og aiin upp vest-
an hafs. E5in tók ætið mikim.n
þáft i starfi manns sins, enda
reyndi mjiög á húsfneyjtuna, þar
sem heimi'li þeirra hjóna S'tóð
ávallit opið öllum Isiendingwm.
Miunu fjö’margir fslendingar,
sem ag erlendir starflsbræðiur
Hanmesar og aðrir vinir fjött-
skyttdunnar, minnast margra
ánægjiusfunda á hinu gestkivæma
heim'itti þeirra.
Þegar ég hiugsa um
Hannes nú, að loknu æviskeiði
hans, minnist ég hans fýrst og
fremst sem mikiQs drengskapar-
manns og góðs féJaga. Ótaldar
voru þaar ámægjWstundrir, sem
við áttwm saman. Hanines var
giaðiyndwr maður og haPðd rika
kimniigáifu. Hann var mjög hug-
kvœmwr, og ttrom það hornum að
góðu gagni i S'törfwm hans. En
hann var líka virðui.egiur fwll-
trúi þjóðar sinnar. Hanm var
myndairttegiur á veKi, svo að eft-
ir honuim var tekið. Framkoma
hans var fágwð, og sóp
aði að honum I ræðustótt, enda
var hann mjög vtel máili farinn.
Er miikil eftinsjá að slikwm
mannkostamanni, ekki einungis
fjalstttj’fldu hane og vinwm, held
ur þjóðínni attttri.
Þau E’nn og Hannes eignuðiust
3 börn, Jón, Margxéti og Önnu.
Hafa þau ötttt stumdað nám vestra
og starfa þar.
Ég vitt að ttokumn votta Efiánu
og börmim heranar, svo og systk-
inwm Hanmesar, inniflegustiu
samúð mina og ’konu mimmar.
Mégi Drottinn verða þeim styrk
ur í hanmi þeirra.
Þarstöinn Am:t.Uls.
Frétitin um andttát Hannesar
Kjartanssonar, sendiherra, kom
efcki á óvart, því að hanm hafði
undanfarin ár eteki gen.gið heill
til skógar og nýl'ega orðíð að
taka sér hvíttd frá stöi”.fum. En
Prétitán var samit hörmuleg fyrir
hina f jölmörtgiu vini hans og ætt-
imgja og sorgtteg fyrir þjóðina
altta, sem þar miststi ágætan full-
trúa sinn hjá Sameimuðiu þjóð-
unwm á bezta afldri.
Við andlát Haranesar rifjast
upp margar ljúfar endurminn-
iragar alttit frá þvi að vinátta
öklkar hóifist i fyrsta bekk
Menntasfcólans fyrir rúmum
fjörutiiu árum. Hann hatfði strax
þá lag á þvtí að laða að sér
marga og eimlæga vini. Heimili
hans i Þrúðvangi, rétt við
Menntasfcól.anm, varð ffljótflega
mdðstöð, þar serai skó’.aféflagarn-
ir hitt'Uíit í tíma og átiíma til að
sfcrafa saman, taka slag eða
fara í tusk. Ég hef seinraa dáðis't
að þeirrd þoflinmiæði og umiburð-
arlynd’i, sem forettdrar Hannes-
ar, Margrét og Kjartara Gunn-
Iiau.gssan, og möðiursyst'jr hans,
Oflga lierndsen, sýn.dw ottík-
ur atrákun'um, sem trufttluöum
he: m il isfr i ð: nn á ö’.ttwm tim-
um sóttarhrimgisins.
Að ttaknu stúdantspróf; árið
1937 lagðd Hannes stund á verk-
fra?ðmám við Verkfræðiháskó’-
ann í Danzig og bjó þá hjé
Frtttz, bróðiur sinum, sem var um
boðsimaður Sáfldarútvegsnefnd
ar i Póttttandi. Hettmisstyrjöttdin
kom i veg fyrttr, að Hannes lyki
verfcffl'æðcnémí, en hann sttapp
með einu siðasta skipinu frá
Gdynia titt Kau psnannahafn-
ar, þegar Þjóðverjar réðwst inn
í Póttland. Bftr heimfcoim-
una haustið 1939 settist hann
um tíima í nýsitofnaða viðisk.ipta-
deild Háskóláns, en á útmániuð-
um héi't ham.n í vestfurveg til
New York sem fwiltrúi fyrirtæk
isins EQdáng Traddng Oompany,
sem Halttdór bróðir hans var þá
nýtoúinm að stofna.
Með vesturförinni hefst nýr
kaffli i liifi Hannesar, sem lauk
með andlláti hans i New York
11. júni, eftir þrjátíw og tveggja
ára samfettttda búsetf þar. Það
var mikið traust, sem Hannesi,
aðeiras 23 ára gömluim, var sýnt
með þvi að gera hann innkaupa
stjóra i Bandaríkjwnum, sem við
skipti voru þá að opnast við
vegna heimsstyrjattdarinnar.
Hann sýndil það ffljótt, að hamra
var traustsdns veiðwgwr, og kom
þá í ttljós, að hann hafðó miktta
hæfiJeika sem kaupsýsJwmaðwr.
Samifara sflcarpri greind og mikj
um dugnaðd fór glæsiieg fram-
fcoma og >gott lag á að umgang-
ast menn, háa sem ttága. Hans
róttega fas var traustvekjandi og
vindlartnir, sem hann reyJoti alJt
firá fyinstw árwm í memntaskóflan
um, áittu vel vdð stitt og gerð
Hannesar. Sigarettur sást hann
attdrei reykja.
Á stri’tteárunum var mikið um
ísfendinga í New York, ekki að-
e«ns fcaiupsýsliumenn, hettdiur ttíka
iiámsmenn, listamenn og sjó-
rnenn. Stóð fi®agslif meðatt Is-
tandinga með md'klwm bttóma og
var Hannes þar fremstwr i
ffiökki. Var hann bæði þá og
seinna formaður ísttendimgatfé-
la,g»ins. Var þvtí' oftt leitað ti!
hans um margvisíttega aðistoð, en
um hjáflpsemi og gestrisni átti
Hannes fáa sina lílka.
Að stríðinu íoknu dró smám
saman úr innfllutnttngi Islands
frá Bandaxilkj'unwm, og íslenzteu
kaupsýsttumiennimir, sem þar
höfðiu dvalizt, fiuttusit fttestir
heim atftur. ttEttra Hiannes bjó
átfram i New Yorfc og tii að
bæta upp samdráttdnn. i viðlsikipt
unum við ísland hóf hamn við-
skipti við önnur lömd, einkurax
Kanada, með góðum árangri.
Hann stofnaði fyrirtælkið Gener
al American and Damináon Ex-
port Oorporatian, em hélt jafm-
framt ááram samstarfi við Elld-
ing Tradttnig Company. Hann
varð eimniig sfcömmu efitir strið
umtooðismaðwr Sittdarútvegs-
neflndar i Bandarittcjiunium ag
simnti þvú starfi með prýðd.
Þegar ákveðið var að legigja
niður emtoætti laiunaðs aðalræð-
isonanns i New York árið 1948,
var vamdasamt að veflija heppileg
an rœði’smann, serai vittdi, taika að
sér stjórn ræðismannsskrifstof-
unnar, án þess að fá nolfckra
þókmum fyrir. Thor Thors, sendi
heira, fékk þá Hannes tdi að
taka að sér ræðiamammsstartfið,
vitandi það, að i hans höndium
væri starfinu vel borgið. Árið
1950 var hann síðan steipaður að-
alræðismaður. ttÞessú starfi
fyttgdu ýmsar sk.yldwr, mdkl-
ar fyrirgreiðlslur og verwleg
risna. I>að kom sér vej,
að Hannes gat af tekjwm sinum
af kawpsýsttu staðið undir þeim
margvisllega kostnaði, sem af að-
alræðismannsstartfiniu leiddS. En
Hannes hafði ánæg'jiu af að
hjáttpa öðrum, og aldrei minnist
ég þess, að hamn liatfi taiið eftir
sér þaran táma og koatnað, sem
í þe-ttá fór. Þetta var óeigin-
gjarnt starf, vel unndð og verð-
skuttöar þakk'ir attþjóðar.
Við amdlát Thor Thors, sendi-
herra, verður mikill breyting I
lífi Hannesar. Hann leg’gur
kaupsýsttiustörfini á liittliuna og
gerist eftirmaðiur Tthiors lijá Sam
einiuðu þjóðuraum sem sendilberra
Islands. Það kom sér vel, að auk
þeirrar reynsiiu, sem Haranes
hafðfl fengið sem aðattræðismað-
ur, hafði ttxanin verið futtltrúi ís-
lands á mörgum þingum Samein
uðu þjóðanna írá 1957 og var
þvi máliuim þeirra vei kwnnugur.
Sjö siðustu árin gegradi hanra
þessu þýðflngarmikla starfi og
g-ekik haran þar til vecttks með
sama áihwga og dugnaði og hann
hafð’i áður sýnt kawpsýslumál-
um á meðan heiJsan leyfðd.
ttEraginn maður getwr unnið vel
öll sOörí sendiherra og aðaflræð-
ismanns nema hann sé vel
kvæntur, og það var einm-
ig grefa Hannesar að eignast
ágæta eigdnkonu, ESíinu, dóttur
séra Jónasar Sdgwrðssonar, æm
var prestur vestan hafs og var
föðurtoróðir Siigurðar Ssgurðs-
sonar, landttæknds. Vorw þau
bœðd góðír iwlltrúar ísiands og
er það mikill fjöMi isttenzkra og
erttendra manna sem raotið hefur
gestriani á hinu gfcasiilega heám-
ili þeirra. Börn þeirra eru þrjú,
Jón, sem rekur fyrirtæki það,
sem faðdr hans stotfnaði, Margrét,
féflagsráðgjatfi, og Anraa, kenn-
ari.
Hinsr mörgw vinir Hannesar
senda Blinu og börnunum hlýj-
ar samxwðarkiweðjur og biðja, að
minnimgin um þann góða dreng
létti þeim httria þun.gbæu ii sorg.
Þórhalhu- Asgeirsson.
Fallinn er í valinn fyitfr ald-
ur fram Hannes Kjartansson,
ambassador, fastafuHtrúi ís-
iands hjá Sameinuðu þjóð-
unum. Háhn andaðist i sjútera-
húsi í New Yorte sunnudaginn
11.’ júní 's.l. eftir uppskurð, séfn
gerður var i sskyndx að morgni
þess sama dags.
Með Hannesi er genginn einn
af útvörðum Islands, sem um ára
bil hefir gætt hagsmuna lands
og þjóðar I einni af stærstu feorg
um heims og verið fulRrui þjóð-
atf sinnar á þewn umíangisrikasta
diplomatistea vettvangi sem til
er, starfsviði Hinna Sameinuðti
þjóða. Hið vandasama hlutverk
sitt leysti Hánnes af hendi með
sóma, rausn og xeisn. Hann var
glæsimenni sem sópaði að og
sómdi sér vel í sölum alþjóða-
stofnunarinnar, þar sem hátt er
til ttoftis og vítft til vegigja. Sem
ræðismaður tttslands i stórborg-
inni i nærri aldarfjórðung að-
stoðaði Hannes hundruð, ef
ekki þúsundir landa, sem til
hans leituðu með vandamál sín,
stór sem smá, að þeim mörgu
Bandarikjaborgurum ótöldum,
sem rautu aðstoðar ttxaras í marg-
vislegum viðskiptum simwm við
Isttand. Með frátfalii Hannesar er
nú sttcarð tfyxir skittlldi.
Önnur hiið á Hannesi Kjart-
anssyni, sem eftir verður og efist
er í minningu góðvina hans verð
ur án efa tryggð hans og attúð
til ættingja og vina og dagfiar
hans á heimiM þeirra hjóna, Ettín-
ar og hans. Við, sem höí-
um átt því ttáni að fagraa
að kynnast þeim nátttð gegn-
um áirin msunwm fyrst og
fremst sakna vinar í stað, senx
ávailit var hasgt að leita til i gtteði
sem sorg, og mæta skilningi og
aðstoð ef á þuríti að halda. Gest
risni þeirra hjóna og glæsi
mennsttka á öllum sviðunx náði þó
ekki aðeins til einkavina hettd-
ur og til allra þeiira fjölda
möngu sem að igarði þeirra bar.
Á yngri árum stóð hugur
Hannesar till verkfræði og efifir
stúdentspióf hélt hann 131
Danzig, sem þá var fríriki og
innritaðist í verkfræðideittd bá-
skólans þar. ttEn þegar heims-
S'tyrjöldttm siðari brauzt út, 1939,
neyddist hann til að hætta námi
í Danzig og snúa heim til Is-
ttands. Hann settist þá i Háskóla
Isiands við nám í viðskiptafræði
einn veitur. 1940 réðst hann til
fyrirtæltís Haildórs bróður sins,
sem þá hafði nýttega sefct á .stofn
inn- Ofg útfíwtningsverzijun í
Bandari'kjunutn. Mun Hannes
hafa tailið það bráðabirgðaráð-
stöfiun að starfa í New York, «n
raunin varð sú að hann íieratist
hér til ævittoka, eða rúm 30 ár.
Árið 1945 stofnaði Hannes sltt
eigið innflutnings- og útflutn-
ingsifyrirtæki sem fljótt varð
umfangsmikið, enda fór svo, að
af öllum þeim fjölda isttenzlcra
verzlimarmanna, sem settust að
x New Yorte á styrjafldacárun-
um varð Hannes sá eini, sem eft-
ir varð. Viðskiptin lágu vel fyr-
ir Hannesi og dafnaði fvrttrtæte;
hans mjög, þótt í harðri og óhlíf
inni samkeppni væri. Árið 1948
var Hannes skipaður heiðxirs-
ræðismaður Islands í New
Yorte og heiðursaðattræðismaður
árið 1950. Heiðurinn var vafa-
laust fyrir hendi, en mér er nær
að leggja áherzluna á að þetta
starf var ólaunað. Það er þeim
er þetta ritar kunnugt, að ræðis-
mannsstarfið var erilsamt, en
aldrei lét Hannes á því bera,
enda ávaflttt rettðubútttnn að greiða
hvers manns götu sem titt ttxans
leitaði.
Þegar Thor Thors sendiherra
lézt, 1965, var Hannes skipaður
fastafuttJtrúi Is’.ands hjá Samein
uðu þjóðunum, 1 maí það ár.
Hann varð fljótt vinsælll meðal
fulltrúanna og átti einkum nána
samvinnu við sendiherra Norð-
urlandanna, sem margir urðu
einkavinir hans. Ásamt fulltrúa
starfi sínu hjá Samexnuðu þjóð-
luuim gegadi Hanraes störfum,
sem sendihetra Islands í Perú.
. Hannes Kjartansson var
fæddur í Rey’kjavik 27. febrúar
1917, sonur hjónanna Kjartans
Guftnlaugssonar störkaupmanns
og Margrétar (f. Bemdsen).
Óttst upp með stórum systkina-
hóp á heimili foreldra sinna I
Grjótagötu. Stúdent frá Mennta
skölanum í Revtejavik 1937.
Hannes var kværatur Elínu, dótt
ur sr. Jónasar Sigurðssonar
prests og skáids. Hún var fædd
í Bandariteiunum og óist upp
þar og í Kanada, þar sem faðir
hennar var prestur. Hjónabamd
þeirra Ettinar og fDnnesar var
einkar farsasttt. Þau hjón sam-
tt'i - Framhaid á W 'Nt.