Morgunblaðið - 24.06.1972, Side 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 24. JUNÍ 1972
Otgefandi hf. Árvalcuc Réy'kjavfk
Framkvaemda stjóri Haraldur Sveinsson.
■Ritetjórar Mattihías Johannessen,
Eyjóltfur Konráð Jónsson.
Aðstoðarritstjón Styrmir Gunnarsson.
Ritstjiómar.f«ll'trúi Þíorbljörin Guðmundsson
Fréttastjóri Björn Jöhannsson
Augíýsingastjóri Ámi Garðar Kristinssoo.
Ritstjórn og afgreiðsla Aðalstræti 6, sími 1Ö-100.
Augifýsingar Aðatetræti 6, sfmi 22-4-80.
Áskriftargjaid 225,00 kr á tméniuöi innanlands
í SausasöTu 15,00 Ikr eintakið
K J ARNORKU SPRENG JU-
TILRAUNUM
FRAKKA MÓTMÆLT
PÓLITÍSK ÁRÓÐ-
URSSAMTÖK í HÚS-
NÆÐI RÍKISINS
Frönsk stjómvöld halda enn
fast við þá ákvörðun
að framkvæma hinar um-
deildu kjarnorkusprengjutil-
raunir á Kyrrahafi. Fjölda
mörg ríki hafa borið fram
harðorð mótmæli vegna þess-
ara tilrauna. Umhverfis-
verndarráðstefna Sameinuðu
þjóðanna, sem haldin var í
Stokkhólmi, samþykkti álykt
un, þar sem allar tilraunir
með kjarnorkuvopn voru for-
dæmdar; sérstök áherzla var
þó lögð á andstöðuna við
kjarnorkusprengingar í and-
rúmsloftinu. Eðlilegt er, að
þjóðir heims beri fram kröft-
ug mótmæli gegn þessum til-
raunum, enda hafa þær veru
lega alvarlegar afleiðingar í
för með sér.
Frakkar hafa að engu haft
þau mótmæli, sem fram hafa
verið borin undanfarnar vik-
ur. Þrír ungir menn frá Nýja
Sjálandi hafa nú siglt segl-
skútu inn á tilraunasvæðið
og fjórir Ástralíumenn hyggj
ast stökkva úr fallhlífum
niður á svæðið og hafast þar
við. Þá hefur ríkisstjórn
Perú hótað að slíta stjórn-
málasambandi við Frakkland
ef tilraunin verði gerð.
Á þessu ári hafa samskipti
þjóðanna færzt í friðarátt.
Nokkuð hefur slaknað á
spennunni í Evrópu eftir
griðarsamninga Vestur-Þjóð-
verja við Pólland og Sovét-
ríkin og undirritun fjórvelda
samkomulagsins um Berlín.
Þá hafa leiðtogar Sovétríkj-
anna og Bandaríkjanna ný-
lega gert með sér samkomu-
lag um takmörkun á fram-
leiðslu gjöreyðingarvopna. í
ljósi þessarra staðreynda og
þeirra eindregnu mótmæla,
sem fram hafa komið, verður
að telja þessa ákvörðun
frönsku stjórnarinnar sér-
staklega ámælisverða. Til-
raunir þessar eru til þess
fallnar að draga úr þeirri
þíðu í samskiptum þjóða
heims, sem farið hefur vax-
andi á þessu ári. íslendingar
hljóta því að taka undir for-
dæmingu á þessum kjarn-
orkusprengjutilraunum, sem
nú standa fyrir dyrum.
Camband íslenzkra náms-
manna erlendis, SÍNE,
hefur um nokkur ár leigt
húsakynni í eigu ríkisins und
ir starfsemi sína. Það vakti
nokkra athygli fyrir skömmu,
þegar herstöðvarandstæðing-
ar, sem svo kalla sig, fóru að
auglýsa aðsetur sitt í þessum
húsakynnum stúdentanna.
Ekki sízt eftir að það upp-
lýstist eftir tilsjónarmanni
hússins fyrir hönd ríkissjóðs,
að til hans hefði ekki verið
leitað um neitt leyfi fyrir
áróðurssamtök af neinu tagi,
enda hefðu stúdentarnir
staðið skil á leigunni og því
hefði hann engin afskipti
haft af því, sem þar færi
fram. Það alvarlega í þessu
máli er, að pólitísk áróðurs-
samtök skuli ryðjast með
slíkum hætti inn í húsnæði
í eigu ríkissjóðs, sem leigt
hefur verið samtökum náms-
manna, styrktum af ríkisfé.
Slíkt framsal leigusamnings
er að sjálfsögðu með öllu
óheimilt, — fyrir utan það
siðleysi, sem fram kemur
bæði hjá forráðamönnum
SÍNE og þeim, er skipa svo-
nefnda miðnefnd herstöðvar-
andstæðinga, að misnota að-
stöðu sína svo rækilega. Þótt
vinstri stjórn sé í landinu,
þýðir það ekki^ að samtök
á borð við miðnefnd her-
stöðvarandstæðinga geti vals
að um eigur ríkisins, sem
sínar eigin, jafnvel þótt þar
sé flaggað með fín nöfn.
Eins og fram kom í Morg-
unblaðinu á miðvikudaginn,
telur umsjónarmaður húss-
ins, að hann hafi ekki heim-
ild til afskipta af málinu,
meðan ríkisstjórnin hefur
ekki gefið honum fyrirmæli
um það. Þess verður að
krefjast af ríkisstjórninni, að
hún gefi slík fyrirmæli. Það
er hægt að sína öfgamönnum
visst umburðarlyndi, meðan
þeir láta sér nægja skríls-
læti í portum úti. En eftir að
þeir hafa ruðzt inn í hús-
eignir ríkisins og hreiðrað
þar um sig í algjöru heimild-
arleysi, er óhjákvæmilegt að
slík uppivöðsla sé tekin föst-
um tökum.
V
Guömundur Magnússon Prófessor■■
ÍSLENZK VERZLUN
Samviimufélagsverzlun II
HÉR fer framhald af viðtali við Er-
lend Einarsson, forsitjóra Sambands
íslenzkra samvinnufélaga. Fyrri
hluti viðtalsins fjallaði einkum um
sögu samvininuhreyfingarinnar hér á
landi og hlutdeild Sambandsins í
heildarsölu, iðnaðarframleiðslu og út
'flutningi. Nú verður vikið að verzl-
uninini úti á landi, skipulagsmálum,
verðlagsmálum o. fl.
G. M.: Vandamálin i verzlun úti á
landsbyggðinni eru oft gerólík þvi,
sem gerist á höfuðborgarsvæðinu.
Fróðlegt væri að fá stutta lýsingu
á þvi, hvemig samvinnureksturinn
kemur þar inn á landakortið.
E. E.: Aðstaða tii verzlunar á fs-
landi er mjög misjöfn. Víða úti á
landsbyggðinni skortir fjölmenni til
þess að unnt sé að reka hagkvæma
verziun, en viðast eru gerðar kröfur
til kaupfélaganna, að þau hafi sem
mest vöruval. Hinar smáu markaðs-
einingar hljóta að skapa meiri dreif-
íngarkostnað. Veltuhraðinn verður
miklu minni og meira fjármagn
binzt í vörubirgðum. Verkaskipting
rninni. Flutningskostnaður er oft
'sitór liður, en flutningur innanlands
er ekki viðurkenndur álagningar-
'stofn, þótt lagt sé á flutningskostn-
að erlendis frá. Fleira mætti nefna.
Nú er vandamálið m.a. það, að
sölulaun í verzlun úti á landi, oft
við mjög erfiðar aðstæður, eru
'ákveðin þau sömu (að hundraðs-
hluta) og á hinum stóra markaði á
þéttbýlingu við Faxaflóa. Þetta er
'stórt vandamál fyrir verzlunina úti
á landsbyggðinni og kaupfélögin eru
að reyna að halda uppi góðri verzl-
unarþjónustu, viða við erfiðar að-
stæður, enda er það ósk félagsfólks-
ins, að svo sé gert. Ef verzlunin úti
á landsbyggðinni er dæmd í halla-
rekstur með opinberum ráðstöfun-
um, er verið að vega að landsbyggð-
'inni, en einimitt þar fer mjög mikið
af framleiðslu þjóðarinnar fram. Fé-
lagsfólkið í kaupfélögunum hefur í
mörgum tilfellum treyst á framtak
'kaupfélaganna í atvinnumálum
byggðarlaganna.
Opinberar ákvarðanir, sem dæma
verzlunina i taprekstur, eru beinlín-
is að grafa undan uppbyggingu úti
á landsbyggðinni. Þá er það skerð-
ing á lýðræði og félagsfrelsi, að fé-
lagsfólk samvinnufélaga skuli ekki
fá heimild til þess að ákveða þá
‘álagningu, sem tryggir góða verzl-
unarþjónustu. Samkeppni, endur-
greiðslur tekjuafgangs og afslættir
til félagsmanna ætti vissulega að
vera næg trygging fyrir hóflegri
álagningu.
G. M.: Nú hafið þið samvinnu við
samvinnuhreyfinguna á Norðurlönd-
um um ýmis mál. Hver helzt?
E. E.: Sambandið gerðist aðili að
N.A.F. árið 1949. Við kaupum nokk-
uð af vörum fyrir milligöngu Sam-
vinnusambands Norðurlanda. Þá
hafa samvinnufélögin á Norðurlönd-
um látið okkur í té tæknilega að-
stoð á ýmsum sviðum og námsbraut
ir fólks héðan að heiman eru opnar
hjá samvinnufélögunum á Norður-
löndum. Æði margir hafa notfært
sér þetta á undanförnum árum.
G. M.: Sérhæfingin hefur náð það
langt í þessurn löndum, að verka-
skipting er orðin á milli landa, eitt
framleiðir smjörliki, annað pakkar
kaffi o.s.frv. Kemur þessi sérhæf-
ing til með að ná til okkar?
E. E.: Samnorrænn samvinnuiðn-
aður hefur verið mjög á dagskrá
Erlendur Einarsson.
undanfarin ár. Nú þegar eru starf-
andi nokkrar verksmiðjur á Norður-
löndum, sem eru eign tveggja eða
fleiri samvinnusambanda. Við í Sam
bandinu töidum rétt að vera með í
tveimur samnorrænum samvinnu-
verksmiðjum, annarri í Finnlandi,
sem fnamleiðir úðavörur (airosol) og
hinni í Noregi, sem framleiðir sáp-
ur.
Árið 1970 fengum við þvi fram-
gengt, að athugun færi fram á því,
að sett yrði á stofn á íslandi niður-
suðu- og niðurlagningarverksmiðja
'fyrir sjávarafurðir á vegum Sam-
vinnusambandanna á Norðurlöndum.
Var þá gert ráð fyrir, að framleitt
yrði undir einiu merki og vörunum
dreift í gegnum dreifingarkerfi sam-
vinnufélaganna á öllum Norðurlönd-
unum. Ég hafði persónuiega mikinn
áhuga á þessu máli. Hér var upp-
lagt tækifæri að láita reyna á, hve
hugsjónatalið um samvinnu í iðnaði
á vegum samvinnufélaganna á Norð-
'urlöndum hafði mikinn vilja á bak
við sig hjá hinum stóru.
Því miður ákváðu Svíar að vera
ekki með, enda þótt hagkvæmnis-
rannsókn hefði sýnt, að góður
rekstrargrundvöllur var undir svona
verksmiðju (árið 1971). Sænska
Sambandið var þá að byggja mjög
stóra niðursuðuverksmiðju i Suður-
Svíþjóð. Ég vona, að sá dagur
komi, að við getum fengið samvinnu
félögin á Norðurlöndum með í iðn-
að á íslandi.
G. M.: Seljið þið mi'kið undir eig-
in vörumerki og hvert stefnir í þeim
málum?
E. E.: Við erum erlendis að byggja
upp vörumerkið SAMBAND OF
ICEI.AND og nýlega hefur verið
gert nýtt merki (logo) fyrir Sam-
bandið, sem við notum á okkar vör-
ur.
G. M.: Komið hefur fram, að þið
hafið í hyggju að reisa stórt vöru-
hús á höfuðborgarsvæðinu. Er það
afráðið?
E. E.: Kaupfélag Reykjaví'kur og
nágrennis hefur ákveðið að reyna
að koma upp stóru vöruhúsi á höf-
uðborgarsvæðínu. Sótt mun hafa
verið um lóð undir vöruhúsið. Sér-
fræðingar frá sænska samvinnu-
sambandinu hafa unnið að áætlana-
gerð fyrir vöruhúsið eða markaðinn
og þeir munu veita tæknilega aðstoð
á ýmsum sviðum. Að öðru leyti er
mál þetta í höndum stjórnar og kaup
félagsstjóra KRON.
G. M.: Verða verzlunareiningarnar
stærri og stærri?
Framhald á bls. 21.