Morgunblaðið - 13.07.1972, Side 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 13. JÚLÍ 1972
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 13. JÚLÍ 1972
17
Ú.tgefandi M Árvakuí', Róyfcjav'fk
Frem'k.vs&fndastjóri Har&Wut Sv«m&aon.
Rtetjórar Matthías Joharwessen,
Eýjólifur' Konráð Jórisson.
Aðstoðarr’rtstjóri Srtytmk Gurwarsson.
RrtstjómarfNltrúi Rorbijönn Guömundssofl
Fréttastjóri Björn Jóihanrvsaon
Auglýsingastijórí Árm' Gsröar Kristinsson.
Ritstjórn og afg-reiðsla AííaHstraeti 6, sírni 1Ó-100.
Aug.'ýsmgar Aðaiotr'saití 6, sfmi 22-4-60
Ás'krrftargjafd 226,00 kr á 'mónuði irmaniands
í fausasöTu 15,00 Ikr eintakiö
SKAMMSYNI
BRETA
17'eruleg von ríkti í gær fyr-
* ir fund samninganefnda
íslendinga og Breta um, að
samkomulag næðist í land-
helgisdeilunni. Því ber að
harma, að svo illa skyldi tak-
ast til, að viðræðurnar fóru
út um þúfur, og er málið
þannig komið í sjálfheldu.
Þó segja báðir aðilar, að hugs-
anlegt sé að taka það upp á
ný, °S gáfu ummæli Einars
Ágústssonar, utanríkisráð-
herra, í gær vonir um, að
enn kunni viðunandi lausn
að fást, en hann sagði m.a.:
„Ég tel alveg ótvírætt, að
ekki beri meira á milli held-
ur en það, að það ætti að
vera hægt með meiri vinnu
og kannski áframhaldandi
góðum vilja að sætta sjónar-
miðin þannig, að til sam-
komulags geti dregið.“
Morgunblaðið er þeirrar
skoðunar, að eins og nú er
komið, sé það helzt til ráða
að utanríkisráðherrar íslands
og Bretlands ræðist við milli-
liðalaust, eða forsætisráðherr
arnir eins og 1961, þegar
Ólafur Thors leysti landhelg-
isdeiluna í einkaviðræðum
við MacMillan.
Auðvitað færa íslendingar
út landhelgi sína eins og
ákveðið hafði verið og halda
rétti sínum til streitu. Á það
hafa slit samningaviðræðn-
anna nú engin áhrif. Á miklu
veltur, að báðir málsaðilar
gæti hófs í málflutningi og
forðist óþarfa illdeilur eða
ögranir.
Almenningsálitið í heimin-
um vinnur með málstað ís-
lands. Óhætt er að fullyrða,
að það hefur breytzt stór-
lega fslendingum í vil síðustu
mánuði, eins og m.a. má sjá
af skrifum í brezk blöð. Þess
vegna er lokasigurinn vís og
skammsýni Breta mikil, ef
þeir breyta ekki afstöðu
sinni, áður en það er um
seinan.
,Hin miskunnarlausu
lögmál efnahagslíf sins‘
að þurfti engum að koma
á óvart, að ríkisstjórnin
gripi til sérstakra ráðstafana
nú, eins og komið var efna-
hagsmálum þjóðarinnar.
Þetta staðfestir og, að það er
rétt, sem Morgunblaðið hef-
ur haldið fram á undanförn-
um mánuðum, að stefnt var í
fullkomna tvísýnu með hag
átvinnurekstrarins, sérstak-
lega útflutningsatvinnuveg-
anna, ef ekkert yrði að gert.
Stuðningsblöð ríkisstjórnar-
innar, einkum Tíminn, hafa
að vísu reynt að gera lítið úr
verðbólguvextinum síðustu
mánuði og komið fram með
alls konar talnaleiki í því
sambandi. Ráðstafanirnar nú
sýna svo glöggt, sem verða
má, hversu lágkúrulegur og
villandi allur sá málflutn-
ingur var.
Það alvarlega við hið ugg-
vænlega ástand í efnahags-
málunum nú er, að það skap-
aðist af heimatilbúnum ástæð
um. Þegar ríkisstjórn Ólafs
Jóhannessonar kom að völd-
um, voru öll ytri skilyrði til
þess, að unnt yrði að halda
þvi jafnvægi, sem tekizt
hafði að koma á í efnahags-
málum þjóðarinnar eftir
áfallaárin 1967 og 1968.
Þannig hafði smám saman
tekizt að draga úr verðbólgu-
vextinum og bjartsýni ríkti á
öllum sviðum þjóðlífsins. Það
var því engin goðgá, þegar
núverandi ríkisstjórn setti
sér það mark á sl. sumri, að
halda verðbólgunni innan
þeirra marka, sem orðið hef-
ur í helztu nágranna- og við-
skiptalöndum okkar. Með
heilbrigðri stefnu í efnahags-
málum var þetta unnt, —
með því að halda sama striki
og tekið hafði verið af fyrr-
verandi ríkisstjórn.
Efnahagsstefnu núverandi
ríkisstjórnar tók fyrst að
gæta á þessu ári. Allt árið
1971 nam hækkun fram-
færsluvísitölunnar ekki nema
2 stigum, en hins vegar hafði
hún hækkað um 9% 1.
maí sl. og fyrirsjáanleg
hækkun 1. ágúst nk. nam
a.m.k. 5—6%, ef ekkert yrði
að gert. Þannig urðu afleið-
ingar stefnubreytingarinnar
aukin þensla á öllum sviðum,
sívaxandi tilkostnaður og
hækkandi skattar, en greiðslu
hallinn út á við geigvænleg-
ur. Þessar staðreyndir voru
að vísu viðurkenndar í orði,
en á borði var ekkert gert til
þess að draga úr spennunni.
„Verður að sæta því, þótt
nokkuð gangi á gjaldeyris-
forðann á árinu, í von um að
miði í jafnvægisátt á næsta
ári,“ eru orðrétt ummæli
fjármálaráðherra í skýrslu til
Alþingis í maímánuði. Fram-
kvæmdaáætlun ríkisstjórnar-
innar fylgdi svo í kjölfarið,
talandi dæmi þess, hvernig
öllu átti að koma til vegar í
einni svipan, án þess að
minnsta hliðsjón væri höfð
af ástandinu í þjóðfélaginu
og aðstæðum öllum.
Ummæli Björns Jónssonar,
forseta Alþýðusambands ís-
lands, í umræðuþætti í sjón-
varpinu í júlílok hafa nú orð-
ið að veruleika fyrr en nokk-
urn óraði, en þá sagði hann
um efnahagsástandið: „Sann-
leikurinn er nú sá, að ef eitt-
hvað fer úrskeiðis, þá koma
þessi miskunnarlausu lögmál
efnahagslífsins og segja til
sín og knýja sitt fram, hvort
sem hann er ljúfur eða leið-
ur.“ Viðbrögð launþega- og
bændasamtakanna nú við
ráðstöfunum ríkisstjórnarinn-
ar verða að skoðast í því ljósi,
að forystumenn þeirra gera
sér g^ein fvrir þessum sann-
indum. Þess vegna sætta þeir
sig við kjararýrnun í bili í
von um, að úr rætist, láta
ráðstafanirnar „óátaldar“,
eins og það er orðað.
En því miður bendir ekkert
til þess, að núverandi ríkis-
stjórn beri gæfu til að koma
sér niður á leiðir, sem að
haldi mega koma í því öng-
þveiti, sem hún hefur leitt
þjóðina í.
Minning um mikinn landkönnuð
---—iTT-
í \skaM
^ THE OBSERVER
Eftir Roland Huntford
JsT’ts
\ «
Gjoa, fyrsita skipið, sem sigldi
norðvesturleiðina, er nýkomið aft-
ur til Noregs, eftir að hafa verið til
sýnis í 66 ár í Golden Gate Park
í San Francisco. Þetta er gert-í heið-
ursskyni við skipstjórann, norska
heimskautsfaranin Roald Amundsen
sem fæddist fyrir 100 árum hinn 16.
júlí. Lokaaðsetur skipsins verður
Oslo Museum, og mun skipið standa
þar í minningu um hetjutima heim-
skautaleiðangranna.
Amundsen var siðastur hinna hefð
bundnu heimsikautsfara, sem settu
traust sitt á hunda, sleða og eigið
afl. Það gleymist aúðveldlega á tím-
um geimflauganna, að það var ekki
fyrr en rétt fyrir fyrri heimsstyrj-
öldina, að lokið var síðasta mikla
landkönnunarleiðangrinum.
Um aldamótin höfðu menn hvorki
náð til Norður- eða Suðurpólsins og
enginn hafði enn siglt alla norðvest-
urleiðina, hina þjóðsagnakenndu leið
meðfram heimsskautsströnd Norður-
Ameríku milli Atlantshafs og Kyrra-
hafs.
Amundsen er bezt þekktur fyrir
að hafa unnið kapphlaupið um að
komast á Suðurpólinn. Þangað náði
hann í desember 1911, mánuði á und
an hinum brezka keppinauti sínum.
Og honum tókst að snúa aftur heilu
og höldnu, en Scott fórst með öllum
mönnum sinum. En fyrsta siglingin
um norðvesturleiðma er sambæri-
legt afrek, þótt hún sé ekki jafn-
fræg.
Hún stóð i þrjú ár, frá því í júní
1903 að GJOA fór frá Noregi og þar
til í október 1906, er skipið kom til
San Francisco. Á þessum tíma höfðu
Amundsen og hinir sjö skipsfélagar
hans verið þrjá heimskautsvetur i
Norður-Kanada og Alaska og ferð-
azt þúsundir mílna á hundasTeðum
meðan skipið var fast I isnum. Þeir
höfðu komið á nyrðra segulskautið
og uppgötvað óþekktan Eskimóa-
flokk. Er förinni var lokið hafði
GJOA, sem var 72 feta skip úr rtorsk
um viði, staðizt verstu ísskilyrði og
komizt yfir sum torfærustu hafsvæði
í heimi.
Fyrir Amundsen voru vísindaupp-
götvanirnar tilviljanir. Hann hafði
satt að segja aðeins áhuga á að
verða fyrstur. Líf hans hafði þann
tilgang einan. Allt frá því í æsku,
hafði hann aðeins eina hugsjón, þá
að verða he i m skau takönnu ð u r og
verða fyrstur á Norðurheimskautið.
Hann varð fyrir miklum áhrifum frá
öðrum merkum norskum heim-
skautsfiara, FriðþjóÆi Nansen.
Nansen er einn merkasti landkönn
uður sem uppi hefur verið. Hann
varð fyrstur til að fara yfir Græn-
landsjökul árið 1888 og einnig fyrst-
ur til að notfæra sér heimsskauts-
fara Friðþjófi Nansen.
Nansen er einn merkasti landkönn-
uður sem uppi hefur verið. Hann
varð fyrstur til að fara yfir Græn-
landsjökul árið 1888 og einnig fyrst-
ur til að notfæra sér heimskauts-
rekið til rannsókna. Sigling FRAM,
sem var sérstaklega byggt tréskip,
og Nansen sigldi viljandi inn í heim-
skautsísinn, er ein frægasta ferðin.
FRAM rak frá strönd Síberíu til
Svalbarða á árunum 1893—1896. Frá
þeirri ferð er sú aðferð nútímans að
nota ísbreiðurnar undir heimskauta-
rannsóknastöðvar ruinnin.
Noregur þótt lítið land sé, hefur
lagt geysimikið atf mörkum til
heímskautarannsókna. Að hluta
stafar þetta frá eðli fólksins, sem er
sæfarar og fjallabúar, er býr
býr við hrjóstruga strönd og erfitt
norðlægt lofslagt og hefur neyðzt
til að afla sér lifsviðurværis úr sjón
um. Nítjánda öldin, öld þjóðernis-
hreyfinganna, varð mönnum hvati.
Landkönnun var Norðmönnum eitt
þeirra fáu verkefna þar sem þeir
gátu látið vaknandi þjóðernisvitund
sina koma fram, er þeir börðust fyrir
sjálfstæði sinu frá Svíum, sem þeir
fengu endanlega 1905. Enginn vafi
leikur á þjóðernislegri undiröldu
bæði í skrifum Amundsens óg Nans-
ens.
Amundsen, sem var einlífismaður
og kvæntist aldrei, var sérlega ein-
lægur I gerðum sínum. Þegar Banda-
rikjamaðurinn Robert Peary varð
fyrstur á Norðurpólinn 1909 fór
Amundsen ekkert I felur með
gremju sína. Þegar hann sneri sér að
Suðurheimskautinu, játaði hann, að
hann væri næstbeztur, og gerði með
því tilraun til að bjarga einhverju
úr skipbroti dagdrauma sinna. Og
eins og hann sagði sjálfur, var það
hin mikla kaldhæðni örlaga hans að
hann varð fyrstur á Suður- en ekki
Norðurpólinn.
Amundsen var mjög nýtízkulegur í
því, að hann var mjög nákvæmur
skipuleggjandi. Hann hélt áfram að
bæta útbúnað sinn fyrir áhlaupið á
Suðurbeimskautið fram á síðustu
stundu, þvi hann sagði, að það væri
fyrsta reglan að alltaf væri rúm fyr-
ir framfarir. Berið þetta saman við
þá fullyrðingu Scotts, að útbúnaður
hans væri fullkominn og engra breyt
inga væri þörf. Ef til vill er það
þess vegna að Amundsen komst af,
en Scott ekki.
Amundsen hefur verið sakaður um
að hafa gert leiðangrana á Suður-
skautið að kapphlaupi og fyrir misk-
unnarlausa meðferð á hundum sínum,
en án þeirra hefði hann aldrei náð
settu marki. En tíminn hefur mild-
að dómana og nú er almennt talið,
að hann hafi farið rétt að.
Hafi förin til Suðurskautsins verið
síðasta gamaldags ferðin, eyddi
Amundsen ekki því sem eftir var æv-
innar í endurminningunum. Hann
gekk lika í lið með nútímaland-
könnuðum. Hann var meðal forystu
manna í fyrsta fluginu yfir Norður
skautið milli Svalbarða og Alaska i
flugskipinu NORGE árið 1926.
Hann hvarf 1928, þegar hann var að
reyna að bjarga italska landkönnuð-
inum Nobile, eftir að flugskip hans,
ITALIA, fórst við Svalbarða. Það
voru verðug ævilok mikils landkönn-
uðar.
Jóhann Hafstein:
Meginmunur verðstöðvana
Morgunbiaðið hefur snúið sér
til formanns Sjálfstæðisflo'kks-
ins, Jóhanns Hafstein, og beðið
hann að tjá sig um verðstöðvun-
araðgerðir núverandi ríkisstjórn
ar. Hér fer á eftir grein Jóhanns
Hafstein.
Mér er ánægja af þvi að rifja
upp ýmis atriði í sambandi við
verðstöðvun fyrrverandi ríkis-
stjórnar á haustinu 1970 og bera
saman við þá verðstöðvun nú-
verandi ríkisstjómar, sem stofn
að er til.
Þann 1. júlí 1970 ritaði þáver-
andi forsætisráðherra, Bjarni
Benediktsson, aðilum vinnumark
aðarins bréf, bæði Alþýðusam-
bandi íslands og Vinnuveitenda-
sambandi Islands, þessa efnis:
„Þar sem margföld reynsla
sýnir:
1. að víxlhækkanir á kaupi
og verðlagi hafi mjög orðið til
þess að draga úr gildi kauphækk
ana fyrir launþega, jafnframt
því, sem þær hafa ofþyngt at-
vinnuvegunum, svo að gagnráð-
stafanir hafa orðið óumtflýjan-
legar og,
2. að mjög er áfátt um undir-
búning og aðferðir við samninga
gerðir i kaupgjaldsmálum, ósk-
ar ríkisstjórnin samstarfs við
Alþýðusamband íslands og Vinnu
veitendasamband íslands um
rannsókn þessara vandamála og
tillögugerð, er verða megi til
varaniegra umbóita í þessum efn-
um.“
Það kom i minn hlut sem for-
sætisráðherra, eftir andlát
Bjarna Benediktssonar, að hafa
forgöngu um framangreindar
viðræður við aðila vinnumarkað-
arins ásamt viðskiptaráðherra,
Gylfa Þ. Gíslasyni, og fjármála-
ráðherra, Magnúsi Jónssyni, en
fulltrúar bænda voru einnig til-
kvaddir að þeirra eigin ósk.
Itarlegar viðræður fóru fram
á fundum, sem haldnir voru á
timabilinu frá því um miðjan
ágúst og fram í október.
Á fundunum voru lögð fram
yfirlit og gefnar upplýsingar m.
a. um eftirfarandi:
1. Yfirlit um ástand og horfur
í peningamálum og fjármálum.
2. Fjármálaráðherra gerði
grein fyrir tekjum og gjöldum
ríkissjóðs, stöðu og horfum varð
andi rikisf jármál.
3. Inn- og útflutningsspá.
4. Greiðslujafnaðartölu frá
Seðlabanka Islands.
5. Launa- og verðlagsmál, eink
um tölur um samtímakaupmátt
og töflur Hagstofu Islands um
verðhækkanir.
6. Hugsanlegt hækkunarmark
launa.
7. Athugun á verðlagsgrund-
velli landbúnaðarins.
8. Gæða- oig magnbreytingar
hjá hinu opinbera (vegafram-
kvæmdir, heilbrigðisþjónustu o.
fl.)
9. Horfur i gjaldeyrismálum.
10. Ýmsar aðrar upplýsingar
varðandi þjóðarbúskapinn.
1 stuttu mál rná segja, að rík-
isstjórnin hafi þá látið þeim aðil
um, .sem að þessum viðræðum
stóðu, í té allar þær helztu upp-
lýsingar, sem þeir óskuðu eftir
og hún hafði með höndum, til
þess að hver um sig gæti sem
bezt gert sér grein fyrir stöðu
þjóðarbúsins og þeim aðstæð-
um, sem kölluðu á sérstakar
ráðstafanir.
TJNDIRSTAÐAN ÞREFÖLD:
Eins og kunnugt er, varð ekki
samkomuTag um tillöguigerð fyrr
greindra aðila. Þó að mikil á-
herzla hafi verið á það lögð að
kynna fulltrúum launþega, vinnu
veitenda og bænda, þróun og
horfur efnahagsmála, þá var
aidrei til þess ætlazt, að þeir
tækju á sig ábyngð á lausn
vandamálanna, sem hliutu að
hvíla á ríkisstjónn og Alþingi.
Um það sagði ég, þegar verð-
stöðvunarlögin voru rædd á Al-
þingi: „Á hinn bóginn hefur rík
isstjórnin ekki ætlazt til að
þessir aðilar tækju á sig ábyrgð
á lausn vandamálanna, sem að-
eins Alþingi og ríkisstjóm geta
borið, þegar allt kemur til alls.“
Af framanrituðu er það ljóst,
að mjög vandaður og mikill und
irbúningur var að verðstöðvun-
inni haustið 1970. Það má segja,
að aðdragandi hennar af hálfu
ríkisstjórnarinnar hatfi verið um
3 mánuðir og þáttur aðila vinnu-
markaðarins og bænda sá, sem
að framan greinir.
Verðstöðvunin hófist 1. nóvernb
er 1970, en frumvarpi til iaga um
ráðstafanir til stöðugs verðlags
og atvinnuöryggis fylgdi ég úr
hlaði á Alþingi þann 9. nóvember.
Hér var um mjög ítarlegt frum-
varp að ræða og vandlega undir
búið. Þvi fylgdi mjög nákvæm
greinargerð með útskýringum á
öllum helztu þáttuim mála, sem
verðstöðvunina snertu, svo sem
greinargerð um kauphækkanir
þær, sem orðið hötfðu i júnímán-
uði fyrr um árið og áhrif þeirra
á verðhækkanir i landinu, áætlað
ar hækkanir framifærsluvisitölu
og kaupgjaldsví'sitölu og með
hverjum hætti þá var ráðigert
að hefta hækkun kaupgjaldsvisi-
tölunnar 1. desember. Gert hafði
verið ráð fyrir því, að bygigja
verðstöðvunina í aðalatriðum á
því, að hún væri borin uppi, ef
svo má segja, af þrem aðilum
aðallega, atvinnurekendum, með
launaskatti, sem á var lagður,
launþegum, með fre&bun tveggja
vísitöl ustiga, sem í reyndinni
var frestað um 6 mánuði, og svo
ríkissjóði. Því má ekki gleyma,
að öllum þessum aðilum var
svo verðstöðvunin til góðs, eins
og ætlazt var til. Fyrir ölilu þessu
var gerð nánari grein i greinar-
gierðinni og í umræðunum á Al-
þingi, sem voru mjog umfamgs-
miklar og ítarlegar. Á þessum
tiima var staða rikissjóðs góð oig
yfirdráttur hjá Seðlabankanum
sáralítill. Yfirdráttarskuld ríkis-
sjóðs við Seðlabankann nú mun
hins vegar ekki vera fjarri tvö
þúsund milljónum króna. Yfir-
dráttarskuld ríkissjóðs hjá Seðla
bankanum var 350 milljónir
króna í júlí 1970.
EÐLILEGAR
YERÐHÆKK ANIR:
Um verðhækkanir . þær, sem
urðu eftir gerð kjarasamnimga i
júnimámuði 1970, urðu miklar
deilur. Stjómarandstæðingar
töldu þær alltoif miklar og eyddiu
miklum tíma á Alþingi í að tí-
unda það og fluttu einnig tillög-
ur um rannsóknir þar að lút-
andi. Á hitt vil ég mimna, að ei.tt
megi'ninntak kjarasamninganna
var það, að vixlhækkanir kaup-
gjalds og verðlags skyldiu gilda
sjáifkrafa. Að sjálfsögðu gat út-
flutningsframleiðslan, hvorki i
sjávarútvegi né íðnaði, velt kaup
hækkunum út í verðTagið. Eng-
ar breytingar voru gerðar á
ströngum verðlagsböndum, er
giltu á vöruflökkum og þjón-
ustu, sem á'kvarðanir verðlaigs-
nefndar náðu til. Hækfcanir á
verzlunarálagningu, sem sam-
þykktar voru i júnílok, gerðu að
eins ráð fyrir beinni hækkun
verzlunarkostnaðarins, sem
leiddi af kjarasamnin.gum við
verzlunarfólk. Hámairksverð eða
hámarksálagtning gilti um all-
flestar vörutegundir, sem verð-
lagsnefnd hafði vald ti'l að fjalla
um. Mín skoðun er sú, að um-
beðnar verðhækkanir, sem líta
varð á sem sanngjarnar og ó-
hjákvæmitaga aflleiðingu þeirra
kauphækkana, sem orðið höfðu,
hafi verið leyfðar með þeim tak-
mörkunum, sem færar þótbu. Þó
er það rétt, að nokkrar verð-
hækkanir, sem gátu talizt eðli-
legar og sanngjarnar, voru ekki
fram komnar, þegar verðstöðv-
unin hófst. Það hafði svo sérstak
tega verið hlutazt til um, að
hækkun kaupgjalds samkvæmt
vísitölu þann 1. september, 4,2%,
kæmi hvergi inn í leyfðar verð-
hækkanir, og var þetta einn þátt
ur þeirrar byrði, sem lögð var á
Jóhann Hafstein.
atviinnureksturinn, jafnhliða
launaskattinum.
TILÆTLUÐUH ÁRANGRI
NÁÐ:
ón tilætluð áhrif verðstöðvun-
airinnar 1970 komu fram. Víxl-
hækkanir kaupgjalds og verð-
lags stöðvuðust. Þanniig losnuðu
atvinnuvegimir við . geysilegar
kauphækkanir, sem leitt hefðu
af síhækkandi kaupgjaldsvisi-
tölu, en launþegunum ►ar jafn-
framt tryggt atvinnuöryggi, þar
sem allar greinar atvinnulifsins
voru yfirleitt reknar með fullum
afköstum og betri afkomu en
áður, en án nokkurra aðgerða
hefði að sjálfsögðu vferið mikil
hætta á samdrætti og stöðnun í
atvinnulífinu með þeim afleiðing
um, sem verstar eru, atvinnu-
leysi, minni raumtekjum og minni
kaupmætti aflaðra tekna. Kaup-
máttur launa jókst meira en
gert hafði verið ráð fyrir við
gerð kjarasamniniganna 1970 og
nálg'aðist 20% aukningu á einu
ári. Fram færsluvísitalan hækk-
aði aðeins um 2% á árinu 1971.
Tímasetning verðstöðvunarinn
ar, að henni skyidi ljúka 1. sept-
amber 1971, var við það miðuð,
að ríkisstjórnin, sem við tæki
eftir alþihigiskosningar 13. júiní
1971, gæfist tóm til þess að undir
búa aðgerðir sinar, sem við
skyldu taka, þegar verðstöðvun-
inni lyki. Það var ekki hægt að
ætlazt til þess, að í einstökum
atriðum væri hægt að gera grein
fyrir því við upphaf verðstöðv-
unar, en ég sagði m.a. um það
atriði þegar ég fylgdi verðstöðv-
unarfrumvarpinu úrhlaði:
„1. Við ve.rðum reynslunni rik-
ari.
2. Aðgerðarleysi mundi leiða í
strand.
3. Árferði og viðskiptakjör á
næsta ári segj’a til um aðgerðir
þá.
4. Nýir kjarasamningar taka
við í ljósi þessara staðreynda á
haustinu 1971.
Ég viil vekja athygli á því, ,að
eftir verðstöðvun hér í ársílok
1966 koma áíallaárin 1967 og
1968. Ef við rnegum vænta oikfcur
betra hiutskiptis en þá er aug-
ljóst, að hverjum sem er, laun-
þegum, atvinnurekendum, ríkis-
stjórn og Alþin.gi, er búin betri
staða á hausti 1971 til þess að
bregðast við vandamálum, sem
þá kaila að, eftir gildistíma lög-
gjafar, sem hér er óskað eftir,
en ám hennar.“
Þetta er mergurinn málsins.
Þar sem við áttum því láni að
fagna, að viðskiptakjör voru
mjög hagstæð á verðstöðvunar-
tímabilinu, stöðugar og mi'klar
hækkanir á verði útflutninigsaf-
urða okkar, þá liggur það í aug-
um uppi, að staða atvi'nnuveg-
anna í iok verðstöðvunartíma-
bilsins var allt önnur til þess að
mæta þá kauphækkunum að ein
hverju teyti á haustinu 1971,
heldur en hún var haustið 1970
og hún hefði orðið, ef ekkert
hofði verið að gert.
BlómTegt viðskiptalif í lok
verðstöðvunartimabils 1971,
sterkari og stæltari atvinnuveg-
ir voru í stórum dráttum með
mjög svipaða kostnaðarliði i
rekstri sínum eins og við upp-
haf verðstöðvunarinnar. Vitnis-
burður forráðamanna K.E.A., —
eins stærsta kaupfélags lands-
ins, — liggur fyrir um það, að
árið 1971 hafi verið þeirra h'ag-
stæðasta ár frá upphafi. Fram-
'leiðsluauknin.g i iðnaði hefir
aldrei verið meiri. Og verð á út-
fluttum sjávarafurðum hefir
aldrei verið hagstæðara.
ÓUÍKU SAMAN AÐ JAFNA:
Nú skal ég í flljótu bragði gera
nokkurn samanburð á fyirri verð
stöðvun og þeim ráðstöfunum,
sem rikisstjórnin hefur að þessu
sinni stotfnað til:
1. Nú er í Skyndi skellt á verð-
stöðvun, ám þes að vitað sé, að
þær ráðstafanir, sem að er
stefint, hafi hlotið nokkurn u'nd-
irbúning. Það er eins og það
renni upp fyrir ríkisstjórninni
allt í einu, að hún sé að steypa
öllu í voða með ráðstöfunum sín
um eða aðgerðarleysi.
2. Hvers vegna hófst ríkis-
stjórnin ekki handa á síðastiiðnu
hausti, þegar lögbundnu verð-
stöðvunartímabili lauk, eins og
gert hafði verið ráð fyrir, að
verða mundi fyrsta hlutverk sér
hverrar rikisstjórnar að aflokn-
um kosningum?
3. Núverandi ríkisstjórn er að
reyna að berja í breistina, að berj
ast við afleiðimgar eigin aðgerða
og stjórnarstefnu fyrst og
fremtst, eða eims og forsætisráð-
herra segir í Timanum, „að
freista þess að stöðva þá þróun
víxlhækkana verðlags og kaup-
gjaldis, sem nú virðist blasa við“.
Það fer ekki dult, að á ráðstefnu
alþýðusamtaikanma um síöustu
helgi kom það mjög skýrt fram,
að það væru fyrst og fremst
margháttaðar aðgerðir ríkis-
stjórnarimnar sjáltfmr, sem
hefðu hleypt úr skorðum fyrri
áætlunum sérfræðimga um þró-
um verðlaigs og kaupgjalds.
4. Nú eru læstar inni umbeðn-
ar verðhækkanir, sem fyrir
liggja beiðnir um og hljóta að
teljast sanmgjarnar og reyndar
óhjákvæmilegar sumar, eins og
t.d. í iðnaðd, vegna þeirra kaup-
hækkana, sem urðu 1. júmí, og
ekki er ósennilegt, að vera ættu
uim 8%, miðað við kostnaðarhlut
fall vinnulauna í iðnaðarfram-
leiðslu.
5. Nú er aðeins frestað vanda-
m.álinu I fáti til áramóta, með
þeim hætti, að alls ekki er gert
ráð fyrir, að atvinnuvegir eða
viðskiptalítf verði þá stæltara,
nema síður sé, til þess að mæta
þeirri sprengimgu, sem þá mun
ríða yfir.
6. Nú er gripið til verðstöðv-
umar af mönnum, sem áður hafa
gjörsamlega fordæmit slíkar að-
gerðir, og alveg sérstaklega að
skerða vfeitölu launa, sem sé
sambærilegt við það að ógilda
gerða kjarasamninga og svipta
launafólkið samningafrelsi sínu.
Það er hulin ráðgáta, hversu
mörgum visitölustigum er frest
að, þar sem aukinn skattþungi er
ekki reiknaður með.
7. Aðgerðirmar eru framkvæmd
ar „bak við tjöldin," með bráða-
birgðalögum, án þess að fyrir
almenningi liggi nokkrar grein-
argerðir um tildrög aðgerðanna
og nauðsyn, né hverju þær eigi
að afstýra. Aðeins er um að
ræða fárra mánaða frest vand-
ans, en sá frestur mun að sjálf-
sögðu hafa aukið vandann enn
um áramótin. Til þess er vitnað,
að ráðstefna Alþýðusambandsins
hafi ályktað að láta aðgerðirnar
óátaldar, og eins, að aðalfundur
Stéttarsambands bænda láti þær
óátaldar, en hvaða gögn voru
lögð fyrir þetta góða fólk, —
um anmað en það, að ríkisstjóm-
in sjálf væri búin að koma efna-
hagsmálunum í fullkomið óefni?
8. Alþingi er lítilsvirt með þess
um aðgerðum. Það er einsdæmi
að fjárlögum sé breytt með
bráðabirgðaiögum á öðrum mán
uði eftir að Alþingi lýkur. Eins
er það furðulegt, að ríkisstjórn-
in þurfi nú að breyta fram-
kvæmdaáætlun, sem aflgreidd
var á Alþin.gi í maimánuði. Rík-
isstjórnin var reyndar marg-
brýnd á þvi af Sjálfstæðismönn-
um, að útgjöld fjárlaga væru gá-
laus og firamkvæmdaáætlun úr
hófi, þá var ekki hlustað, — en
nú taka menn sig á.
9. Þess er engin von að verð-
stöðvunin nú, með bráðabirgða-
lögum, geti haft nokkur áhrif í
þá átt að atvinnuvegirnir verði
megnugri að mæta vandanum
um áramót en nú.
Aðfarirnar minna á strútinn,
sem stinigur höfðinu í sandinn,
þegar hættan vofir yfir.