Morgunblaðið - 13.10.1972, Síða 16

1 0 MOR.GUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 13. OKTÓBER 1972
Oitgafandi W Árvökuf, R'ay^av'*
Frsmfcvaemdastjóri HaroWur Svei«*aon.
R'ítatíórar M.at#iías Johetvneaaen,
Ey^ótfur KonráO Jónsson.
AOstoSarntstíóri Styrm-ir Gunírarsson.
Rrtstjómarfu+hirúí Þwrbföim Guðmufldsaon
Fréttastíóri Björn Jóhanne&an
Augtýsirrgastjóri Ámi Garöar Krietinssoo.
Rrtstjórn og afgraiðsla AðtHstræti 0, sfrni 1Ó-100.
Augíyaingor AOaiwti'eeti 6, afrm 22-4-60
Ásfcriftargjatd 225,00 kf á tnérruði innanlaod*
I teusasöTu 15,00 Ikr eintakið
I^jármálastjórn eða öllu held
* ur stjórnleysi Halldórs
E. Sigurðssonar, hefur leitt
til þess, að á tveimur árum
hafa fjárlög hækkað um
100%. Á síðasta ári viðreisn-
arstjórnar námu niðurstöðu-
tölur fjárlaga rúmlega 11
milljörðum króna, en í fjár-
lagafrumvarpi fyrir næsta
ár, sem lagt hefur verið fyr-
ir Alþingi er gert ráð fyrir,
að þessi tala verði um 20
milljarðar króna. Alkunna
er, að fjárlagafrumvarp
hækkar jafnan verulega í
meðförum Alþingis, og ekki
ólíklegt, að niðurstöðutölur
fjárlaga næsta árs verði um
22 milljarðar króna eða 100%
hækkun á tveimur árum.
Þessi gífurlega hækkun fjár-
lága og það 20 milljarða fjár-
lagafrumvarp, sem nú ligg-
ur fyrir Alþingi, bendir ein-
dregið til þess, að vinstri
stjórnin hafi gjörsamlega
mísst tök á stjórn fjármála
ríkisins eins og á öðrum
sviðum og hyggist seilast
dýpra og dýpra ofan í vasa
skattborgaranna.
En það er ekki nóg með
að fjárlagafrumvarpið boði
vaxandi skattheimtu vinstri
stjórnarinnar, þar sem tekju
skattur á að hækka um 1,3
milljarða frá yfirstandandi
ári, heldur verður ekki ann-
að lesið út úr fjárlagafrum-
varpinu en ríkisstjórnin
hyggist beita sér fyrir stór-
felldri vísitöluskerðingu. I
athugasemdum við fjárlaga-
frumvarpið er skýrt frá því,
að niðurgreiðslur muni nema
tæplega 1600 milljónum á
næsta ári en sú aukning nið-
urgreiðslna, sem ákveðin var
með verðstöðvunaraðgerðun-
um í sumar verði felld nið-
ur um áramót. Leiðir það
augljóslega af sér verulega
hækkun verðlags, sem sam-
kvæmt gildandi kjarasamn-
ingum á að koma fram í
hækkaðri kaupgjaldsvísitölu.
En í athugasemdum fjárlaga-
frumvarpsins er einnig greint
frá því, að sú forsenda, sem
það byggir á, sé m.a., að
kaupgjaldsvísitalan verði ó-
breytt næsta ár frá því sem
nú er.
Þetta verður ekki skilið
öðru vísi en svo, að ríkis-
stjórnin hyggist framkvæma
stórfellda skerðingu vísitöl-
unnar um næstu áramót, og
láta almenning taka á sig
bótalaust þær verðlagshækk-
anir, sem þá skella fyrirsjá-
anlega á. Á erfiðleikaárunum
1967—1969 náðist samkomu-
lag um það við verkalýðs-
félögin að takmarka vísitölu-
uppbætur á laun verulega, en
ríkisstjórnin boðar þessar að-
gerðir ekki á hallæristímum,
heldur þvert á móti á mesta
veltuári, sem þjóðin hefur
kynnzt frá því á síldarárun-
um miklu. Það sem fjárlaga-
frumvarpið gefur í skyn í
þessum efnum er mjög í sam-
ræmi við fréttir, sem borizt
hafa úr herbúðum ríkisstjórn
arinnar um þær fyrirætlanir
hennar að skerða vísitöluna.
Sú mynd, sem f járlagafrum
varpið dregur upp af fyrir-
ætlunum ríkisstjórnarinnar í
efnahagsmálum er því í
stuttu máli á þann veg, að
hún hyggist annars vegar
sækja enn meira fé í vasa
skattborgaranna á næsta ári
en yfirstandandi ári og í
þokkabót gera ráðstafanir,
sem munu stórhækka verð-
lag í landinu án þess, að laun
þegar fái þær verðhækkanir
eða skattaálögur bættar.
í næsta mánuði kemur þing
Alþýðusambands íslands sam
an til fundar og verður áreið-
anlega fylgzt af mikilli at-
hygli með störfum þess. Erf-
itt er að trúa því, að Alþýðu-
sambandsþing sætti sig við
aðgerðir af því tagi, sem
fjárlagafrumvarpið virðist
sýna, að ríkisstjórnin hafi í
hyggju. Og ótrúlegt má telja,
að fulltrúar á Alþýðusam-
bandsþingi krefji ekki ríkis-
stjórn „hinna vinnandi
stétta“ sagna um það, hvern-
ig hún ætli að leysa þau al-
varlegu vandamál, sem steðja
að atvinnu- og efnahagslífi
landsmanna, en þau eru í
stuttu máli þessi:
í fyrsta lagi verður að gera
ráðstafanir til þess að tryggja
hallalausan rekstur útflutn-
ingsatvinnuveganna, útgerð-
ar og fiskvinnslu, og ekki að-
eins hallalausan rekstur
þeirra, heldur að þessar at-
vinnugreinar geti skilað það
miklum arði að þær standi
undir þeim gífurlega kostn-
aði, sem fylgir endurnýjun
fiskiskipaflotans og endur-
bótum á frystihúsum lands-
manna á næstu árum. í öðru
lagi er ljóst, að ríkisstjómin
verður að gera ráðstafanir
til þess að afla verulegra
fjármuna bæði til þess að af-
greiða greiðsluhallalaus fjár-
lög og eins til hinna ýmsu
fjárfestingarsjóða, sem tæmd
ir hafa verið á stuttum tíma
eftir að ríkisstjórnin tók við
völdum. í þriðja lagi verður
ríkisstjórnin að gera grein
fyrir því, hvernig hún ætlar
að leysa verðbólguvandann,
en því vandamáli skaut hún
á frest í sumar fram til ára-
móta og tilkynnti, að verð-
stöðvun væri gengin í gildi
fram að þeim tíma. Það vita
hins vegar allir almennir
borgarar að þessi verðstöðv-
un hefur verið að engu höfð.
Fjölmargar vörur og marg-
vísleg þjónusta hefur hækk-
að þrátt fyrir verðstöðvunar-
boðskap ríkisstjórnarinnar.
Hvernig ætlar hún að leysa
verðbólguvandamálið um
áramót? Þetta eru þær þrjár
meginspurningar, sem fulltrú
ar á þingi Alþýðusambands
íslands munu setja fram við
ríkisstjóm Ólafs Jóhannes-
sonar og krefjast svara.
Á þessu stigi skal að sjálf-
sögðu engu spáð um væntan-
legar aðgerðir ríkisstjórnar-
innar, annað en það, sem í
fjárlagafrumvarpinu má sjá,
en vissulega benda 20 millj-
arða fjárlög og fyrirhuguð
stórfelld vísitöluskerðing
ekki til þess, að landsmenn
eigi skemmtilega jólagjöf eða
áramótagjöf í vændum.
VÍSITÖLUSKERÐING
Karólína T»orsteinsdóttir:
í SKJÓLI VALDSINS
Lítil vsaga frá Seyðisfiröi
Þegar talað er um verzlun á
íslandi í dag eru það veniulega
verzlunarhallir i Reykjavik sem
eru til umræðu. I>að eru færri
sögur sagðar af þeim fyrirtækj-
um úti á landi, sem rekin eru
við þröngan kost, í dreifbýli, við
mikla samgönguerfiðleika. Þeir
einstaklingar, sém við þetta fást
eru haidnir þeirri þrjózku Is-
lendingseðlisins, sem enn lifir
frá dögum Bjarts í Sumarhúsum,
sem barðist vonlausri baráttu
örvrkjabóndans, við það aö
verða sjálfstæður maður á kot-
inu i heiðinni, í nágrenni við
stórbýli Rauðsmýrarmaddöm-
unnar. Það hefur verið stefna
Sambandsins undanfarin ár að
ná yfirhöndinni í allri verzlun úti
á landsbyggðinni, og hér á Aust
urlandi hafa þeir náð einstak-
lega góðum árangri. Á Seyðis-
firði var svo komið málum að
heita mátti að Kaupfélag Hér-
aðsbúa væri orðið einvaldur i
verzluninni, eftir að Kaupfélag
Austfirðinga, Seyðisfirði, var
gert upp á sínum tíma, og er
það mál kapítuli út af fyrir sig,
sem æskilegt væri að kæmi enn-
þá betur fram í dagsljósið.
Reynslan sýndi, að þjónustan
var eins og vænta mátti af kaup
félagi, sem rekið var af utanbæj
armönnum. Greiddu þeir ekki
einu sinni opinber gjöld til bæj-
arins.
Við hjónin lögðum því í það
fyrirtæki fyrir þrem árum, að
stofnsetja verzlunina Brattahlíð.
Síðan hefur sú verzlun ver
ið helzti samkeppnisaðilinn, þó
að frammámenn K.H.B. hefðu
stór orð um það í upphafi, að við
yrðum gerð upp eftir þrjá mán-
uði, þegar vixlarnir færu að
falla.
Hin frægu mjólkurmál hafa
verið leyst á þann hátt, að við
höfum keypt mjólkina i smásölu
hjá kaupfélaginu, til endursölu,
og síðan var eðlileg samkeppni
og samskipti verzlananna.
En síðastliðinn vetur var ráð-
inn nýr deildarstjóri, sem var
fliótur að sýna vald sitt. Hann
setur ströng fyrirmæli um
það að við megum ekki kaupa
mjólk á Egilsstöðum nema með
hans leyfi. Og nú þegar Héraðs-
menn eru búnir að leggja fram
milljónir, til þess að styrkja sam
keppnisaðstöðu sína hér er
hann orðinn sá stóri.
Þegar starfsfólk okkar kemur
i verzlun kaupfélagsins, sýnir
hann því svo fáheyrðan rudda-
skap, að slíks tel ég ,fá dæmi.
Fólk er spurt, ef það er á ein-
hvern hátt tengt verzlun okkar,
hvort það sé að kaupa
fyrir okkur, ef það leyfir sér að
biðja um meira en einn lítra af
rjóma, og nú síðast þegar starfs
fólk okkar ætlar að gera smá
verzlun hjá kaupfélaginu,
stendur við kassann og ætlar að
borga, tekur deildarstjórinn vör
urnar af því, og það er rekið
út með ofsa. Síðan hringir þessi
góði maður i mig, titrandi af
heift og tilkynnir mér, að
ef starfsfólk mitt eða venzla-
fólk láti sjá sig í verzlun kaup-
félagsins, skuli hann sjá til þess,
að við fáum ekki keyptan dropa
af mjólk framar. Þarna er vald-
ið. Tvær af þeim konum sem
urðu fyrir þessum árásum hafa
flutzt hingað frá Vestmannaeyj-
um, og hafa þær ekki kynnzt
þessum verzlunarháttum fyrr.
Ég spyr. Er hægt að
reka opna kjörbúð, og visa út
með ruddaskap fólki, sem búið
er að gera sína verzlun og ætlar
síðan að greiða vöruna? í öðru
lagi: Er hægt að beita slíku of-
ríki í opinberri samkeppni, án
þess að lögin nái til?
Ef þetta er hægt, hver er þá
réttur einstaklingsins hjá þjóð-
inni í dag? Ég vona að einhver
af okkar ágætu lögfræðingum
svari.
Einn laugardag i sumar kom
til okkar kokkur af rækjubát
og bað um kost, svo að hann
kæmist út um kvöldið. Að sjálf-
sögðu fékk hann afgreiðslu, en
þar sem hann hafði áður verzlað
við kaupfélagið, spurðum við
hvort hann hefði ekki náð i
neinn þar. Jú, kokkurinn hafði
náð í deildarstjórann og fengið
þau svör, að hann stæði ekki í
því að afgreiða svona smáskit á
laugardegi. Kokkurinn á þess-
um bát var ung kona, og
kannski sýnir það bezt, hve stór
karl þessi fulltrúi Sambandsins
er, að í öll skiptin er það kven-
fólk sem hann ræðst á.
Þegar ég hugsa um sögu
kaupfélaganna gegnum árin,
dettur mér alltaf i hug, að þeg-
ar ég var barn ætlaði móðir min,
fátæk bóndakona að gera daga-
mun á heimili sinu fyrir jólin.
Hún bað meðal annars um lyfti-
duft i kaupfélaginu, og kaupfé-
lagsstjórinn sagði: „Fátækt fólk
kaupir ekki ger, það kaupir natr
on.“
Mér finnst að þeir sem
fást við verzlun úti á lands-
byggðinni i dag standi í sporum
Biarts í Sumarhúsum. Hann náði
að byggja sitt hús, en varð síð-
an að flytja á ennþá aumara
kotbýli, þar sem hann gat raunar
huggað sig við hvað sólarlagið
var faliegt. Á meðan jókst vald
Rauðsmýrarmaddömunnar, enda
sonur hennar kominn á þing.
Seyðisfirði, 30. sept. 1972,