Morgunblaðið - 20.10.1972, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 20. OKTÓBER 1972
Jóhann Hjálmarsson;
Stríðið og eftir-
leikur þess
Heinrich Böll
Um Heinrich Böll
ÞAÐ var hin merkilega þýska
bókmenntahreyfkiig Gruppe
47, sem fyrst vakti verulega
athygli á skáldsagnahöfund-
inum Heinrich Böli (f. 1917).
Hanin fék'k bókmenntaverð-
laun Gruppe 47 1951 og sú
viðurkenning hjálpaði honum
mikið. Ritstörfin utrðu upp
frá þvi aðalstarf hans og
hann hefur verið mjög af-
kastamikill rithöfundur síðan
fyrsta bók hans Der Zug war
piinktlich kom út 1949. Skáld-
sagam Wo warst du, Adam?
(1951) skipaði Heinrich Böll
í fremstu röð þýskra s'am-
tímahöfunda. Hann er enn
þeirrar skoðunar, að þessi
skáldsaga sé eitt af því besta,
sem frá honum hefur komið.
Der Zug war púnktlich
fjallar um hermenn, sem
sendir hafa verið heim úr
striðinu. Heimkomu þeirra er
lýst af vægðarlausu raunsæi
og innsýn í matnnleg vanda-
mál. Wo warst du, Adam?
fjallar eininig um stríðið, en
segja má að verk Heinrichs
BölLs lýsi fyrst og fremst
stríðinu og afle'ðingum þess;
stríðsárin og eftirstríðsárin
eru viðfangsefni hans.
Heinrich Böll var tuttugu
og eins árs þegar hann var
kvaddur ti) herþjónustu.
Hann gegnd herþjónustu öll
stríðsárin jg var tekinn til
fanga af bandamönnum, en
eftír strrðið settivst hann að í
fa'ð,'n<'drborg sinni Köln.
Ham- vanm fyrir sér og fjöl-
sk’’.du sinni sem srniður á
vt rkstæði bróður síns, en fað-
ir beirra var smiður. En hug-
ur He’nrichs Bölls var ailur
við r:tstörfin og hann var al-
ráðirnn í að gerast rithöfund-
ur. Hanm hafði frá mörgu að
segja, þar sem var reynsla
hans úr stríðimu, en um
fyrstu verk sin hefur hann
sagt: „Að sjálfsögðu skrifar
maður um það, sem maður
þekklr af eigin raum. Ef strið-
ið hefði ekki skollið á, þá
hefðj ég vafalaust samið ást-
arsögu, en nokkrar slíkar hef
ég samið síðar á ævinmi. Af
því að ég vissi mikið um
strið, þá samdi ég stríðsskáld-
sögu.“ 1 Þýskalandi nefnist
sú tegund skáldsagnagerðar,
sem Heinrieh Böi.1 er þekkt-
astur fyrir, Triimmerlitera-
tur, þ. e. a. s. skáldsögur,
sem voru samdar fyrstu ár-
im eftir stríðið um lok stríðs-
ins og þá, sem lifðu í skugga
þess. Erfitt mun að benda á
rithöfund, sem hefur betur
lýst amdrúmsiofti eftirstriðs-
áranna i Þýskalandi em Hein-
rieh BöM, em nefna má annan
rithöfumd með lík viðf’angs-
efni Wolfdietrich Schnurre.
Tvær skáldsögur eftir Heim-
rich Böil um striðið og eftir-
ieik þess er vert að nefna í
viðbót við þær, sem áður hafa
verið nefndar. Skáldsagan
Und sagte kein einziges Wort
(1953) lýsir heimkomn-
um hermanni og hjómabandi
hams og Haus ohne Hiiter
(1954) fjallar um börn eftir-
stríðsáranma.
Áður en sú skáldsaga, sem
ef til vill er höfuðverk Hein-
richs Bölls, kom út, varð
nokkurt hié á rithöfundarferii
hans. Þessi skáldsaga Biliard
um halib zehn, sem kom út
1959, táknar timamót i skáld-
sagmagerð hans. Þessi skáld-
saga er lömg og umfangsmik-
il og hefur verið iíkt við
Ulysses eftir James Joyce.
Sagan gerist öM á einum degi,
6. september 1958, em með því
að hverfa aftur í tímamm
hermir hún frá lifi þriggja
kynslóða i Þýskalandi. Sagt
er frá Þýskaliandi keisaratím-
anna, rmgulreið nasismans og
loks velferð hims nýja Þýska-
lamds. Heinrich Böll beinir
skyggmuim sjónum skáldsims
að því, sem leymist undir yfir-
borðinu og boðskapur hams er
mótaður af ksaiþólskri trú og
siðferði'legri alvöru. Aftur á
móti virðist megintilgangur
Ansáchten eines Clowns
(1963) vera sá, að afhjúpa við
brögð hims kaþóiiska borgara-
lega siaimféiags við árekstrum
í ástamálum.
Heinrieh Böli leggur mikia
áherslu á að suimar skáld-
sögur sínar séu aðeins æfing-
ar, undanfairi veigameiri
verka. Hartn segir til deemis
um bókina Entfernung von
der Truppe (1964) að hún sé
Ansichtem eimes Clowns í fág-
aðri mynd og fyrstia gerð
hinniar þeikktu skáldsögu
Ende einer Dientsfahrt (1966).
í Ende einer Dienstfahrt er
sagt frá rétta-rhaldi í líitilli
borg við Rín. Fyrir þessa bók
var Heinrich Böll ásakaður
um að vera próvimsáal, að
skálja ekki þróun stjórmmál-
anma og hneigjast til ídyllisku.
Hann .svaraði með þvi að
fullyrða, að aliir miklir rithöf
undar væru próvinsáal: Kafka,
Joyce. Hann tetar að með því
að lýsa þrönigu sviði sé í raun
og veru verið að draga upp
mynd af heimimum. íslendinig
ar ættu að skilja þetta svar
Bölls manna best því hvað eru
íslendingasögumar anmað en
ættarsögur, sem vegna sál-
fræðilegs skiilnings fjalla um
mamninm á öllum tímum?
Um það að skáldsa.gnahöf-
undur fjalli um tímabær póli-
tísk efni hefiur Heinrich Böil
sagt, að það sé rangt af rit-
hötfundi að keppa að því að
taka tii umræðu i skáldverk-
um það, sem í eðli siínu sé yf
irborðslegt, bara vegna þess
að það sé i samræmi við tím
ann. „Að vera vakandi stjórn
málalega er nauðsynlegt fyrir
stjórnmálamenn og blaða-
menn en ekki rithöfunda,“
sagði Böll eitt sinn.
Á síðari árum hefur Hein-
rich Böll engu að síður látið
mikið að sér kveða í deil'umád
um samtímans. Hann hefur
komið löndum sínum á óvart,
m.a. með jákvæðri afstöðu
sinni tid ýmissa mótmælahópa
samtimans, j afnvel þeirra,
sem lengst hafa gengið í of-
stækisfudliuim aðgerðum gegn
ríkjandi stjómarfari. Hann er
umdeildari í dag en nokkru
sinni fyrr. Um leið eflist skáld
sagnagerð hans, svo að fáir
eða engir þýskir rithöfundar
geta jafnast á við hann. Gunt
er Grass er eini þýski skáld-
sagnahöfundurinn, sem hægt
er að nefna í sömu andránni,
enda kepptu þeir nú um hylli
sænsku akademiunnar. Hein-
rich Böll vann þann leik og er
vel að heiðrinum kominn.
Hann er fyrsti þýski rithöf
undurinn eftir stríð, sem hiýt
ur bókmenntaverðlaiun Nób-
els. Þýskaland er áftur orðið
stórveidi í bókmenntuinum og
engínm setur það fyrir sig þótt
Nóbelsverðiaunin falli að
þeissu sinni í skaut fyrrver-
andi hermanni Hitlers.
Til leigu
Skrifstofa og geymslubúsnæði, 300—600 fm, er til leigu á
Iðngarðasvæðinu. Innkeyrsla.
Lysthafendur leggi nöfn ski á afgr. Mbl. fyrir nk. þriðjudag,
merkt: „1485".
Rennismíði
Framkvæmum rennismíði.
VÉLAVERKSTÆÐIÐ VÉLTAK hf.,
Dugguvogi 21, sími 86605.
Kvöldsími 82710 og 31247.
Rennismíði
— Hækkerup
Framh. af bls. 1
málum, ef eftir því yrði leitað.
K.B. Andersen var eins og
kunmugt er mikill talsmaður
þess á sínum tíma, að íslend-
ingar fengju handritin óg
átti mikinn þátt í afhendingu
þeirra, enda fsdandsvinur af
lifi og sál.
Á blaðamannafumdinum
kom jafnframt fram, að rik-
isbanikar EBE-landanna eiga
að ræða fjármá! astefmuma á
næstu mánuðum og skila
áliti simu fyrir 1. apríl 1973.
Ráðherrunum bar saman um,
að dýrtíðarmálin hefðu verið
heizta umræðuefnið á fund-
inum í dag og fjármáiaráð-
herrum landanna falið að
finna sameigindega lausn á
þeim hið bráða-sta.
Að lökum má geta þess, að
Anker Jörgensen skýrði frá
því, að memn hefðu nú geirt
sér gnein fyrir því að aiuka
þyrfti ailmennan áhuiga á
sitörf'uim bandial'agsins. Mans-
holt, forseti þess, hefur taiað
um, að nú þyrfti að fiinna
nýja lieið, hin-a húmiamísku
lieið, og væri ödl tidlhneiging
í þá átt. Aftuir á móti hafa
komið fram raiddir um það.
að ótfci riktí hjá ýmsium um
beinar almeninar kosnimgar á
vegum EBE, og að fáir
mundu taika þáfct í þe:m og
lýðræðisíegur andi yrði efcki
aMsráðandi a. m. k. ekis og nú
stæðu sákir.
Þá kom það jafnframt fram
á fundinum að Frakklandsfor
seti heifði í fyrsta skipti í sög-
ummi tadað um Evrópiubanda-
lag (Union), á þessum áratug,
mieð stóru U. í lok ræöu sinn-
ar, og væru frömsfc bflöð þeirr-
ar sfcoðuinair, að þefcta stóra U.
væri emm mierkasta firéttin af
fundimum.
hargreiðslustofa
Gu
ÆSUFELLI 6 ■ SÍMI 43720
EINA HÁRGREIÐSLUSTOFAN
I BREIÐHOLTI III.
SCAUPUM
hreinar og stórar
Í.ÚIEFTSTUSKUB
jilovaumWaíiiíi
prentsmiðjan.
- Smygl
Framh. af bls. 32
Hafnarfirði. Yfirheyrsluir voru
sfrax hafnar í Siglufirði og ját-
uðu tveir sfcipverjar að þeir ættti
þétta viðtoótarmagn. Hafa þá
allis sjö skipverjar á Ljósafossi
játað eignaraðiid að smyglinú.
Tpllverðir héldu síðan áfram
nieð skipinu og fór annar af á
Húsavík, en hinm á Esfcifirði, því
að þaðan hélt skipið til Bret-
lands.
- Thor
Framh. af bls. 32
umgis fulitrúa þingflokkanna.
Einar Ágústsson, utanríkisráð-
herra, sagði, að Thor Vilhjálms-
son, ráðgjafinn, sem Matthías Á.
Mathiesen bæri svo mjög fyrir
brjósti, væri staddur í Bandaríkj
unuim um þessar miundir. Sér
hefði borizt beiðni frá heilbriigð-
isráðherra um, að Thor Vilhjálms
son gæti fylgzt með umræðum
um mengtunarmál i þeirri nefnd
allsherjarþingsins, sem um þau
fjallaði. Utanríkisráðherra sagð-
ist síðan hafa failizt á að útnefna
Thor Vilhjálmsson, rithöfund,
ráðgjafa íslenzku sendinefndar-
innar um þessi málefni.
Ráðherrann tók einnig fram,
að rétt væri að biðjast afsökun-
ar á þvi, að hann hefði ekki tal
ið þetta mál svo mikillar nátt-
úru að hann hefði getið þess á
fundi utanríkisnefndar. Hér væri
ekki um sérstaka stöðu að ræða
og hann vonaði, að þessi útnefn
ing myndi ekki varpa skuigga á
störf Svövu Jakoþsdóttur.