Morgunblaðið - 02.12.1972, Qupperneq 3

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 2. DESEMBER 1972
3
Stofnfundur Torfusamtakanna;
„Enn er tími
til að vakna“
— sagði í*ór Magnússon, þjóð-
minjavörður í ávarpi sínu við
Bernhöftstorfuna — Mannf jöldi
og blysför við
Bernhöftstorfuna í gær
linigarvcrðmæti þjóðarÍMnar hafa
veráð tætt sundur og þeim eytt,
oft af Mtilli ástæðu. Lítum i
krjngum okkur þar sem við er-
um nú. Hvarvetna blasir við
ósamræmið, ný og hárreist hús
á milli lágreistra timiburhúsa frá
19. öilid eða byrjun 20. alitar.
Timtourhúis, seim í eina tíð voru
hugsuð og bygigð í samræmi við
umhverfi sitt, hafa verið söguð
niður að meira eða minma leyti,
kiaistrað við þau útfoyggimigum,
settir griðarlegir sýnirugarglugg-
ar, rafskilti og annað það, sem
fer oft i eámu orði saigt hörmu-
iega við hið upphaflega verk,
það sem í eina tíð var sam-
þykkt af byggingaryfirvöidum.
Og svo er nú viðhaldið og um-
hirðan efni í heiian kafátula.
Enn er tími til að vaikna. Enn
eigum við hér í Reykjavik og
viða úti um land dálitið af yfir-
bragði bæjanna frá þvi fyrir
Margt ungt fólk tók þátt í útifundinnm um verndun Bernhöfts
torfunnar. (Ljósm. Mbl.: Ól. K. Mag.)
MIKILL mannfjöldi safnaðiist
saman í gærdag við Bernhöfts-
torfuna, en tilefni fundarins þar
var stnfnun Torfnsamtakanna til
verndar húsumim víð Bemhöfts
torfuna. Margir keyptu folys, sem
voru seld í tileifni dagsins og
einnig voni selöar Bernhöftsboll
nr með rúsínum og öðru lcstæti
í. Kaísaveður var þegar fundur
inn stóð yfir, en fólk stóð af sér
norðangarrann og hlustaði á
ávörp, söng og skemmtiþátt. Har
aidur Ólafsson stjórnaði fundin
rnn, en ávörp fhittu Þór Magnús-
son þjóðminjavörður, Jónatan
Þómmndsson prófessor, og Páll
Líndal iiorgarlögmaður. Fiiittur
var skemmtiþáttur eftir I>órð
Breiðfjörð og fjöldasöngnr var á
svonefndum Torfubrag.
Að loknum ávörpum við Torf
nna fóru fnndamienn fylkt.u liði
með blys iim Aiisturstræti og að
Sigtúni þar sem húsfyllir var á
stofnfnndi Torfusamtakanna. For
maðtir samtakanna var kjörinn
Guðrún Jónsdóttir arkitekt, en
stjórn var kjörin til bráðabirgða.
Ætlunin er að fá sem flesta
Keykvíkinga i samtökin.
Hér fer á eftir ávarp Mrs
Magnússonar þjóðminjavarðar,
sem hann flntti við Bernhöfts-
torfuna í gær og á eftir þvi fer
þáttur Þórðar Breiðifjörð, en
hann lét óátalið að hann yrði
birtur.
„Góðir fundarmenn.
Nýlega höfum við haft nátt-
úruvemdarár og fyrst heyrðum
við þá talað að marki um þá
hrikaiegu staóreynd, að tæknd-
þróutn mannkynsins væri komin
laai'gt á leið með að siita hina
eðiiilegu lifskeðju náttúrunnar
óg viða vœri orðáð geigvænlegt
hættuástand. Þegar vaíkÍTi hafði
veráð atfoygli á hættuinni og ráða
menn þjóðanna sikildu, að hér
var ekkert gamanímál á ferðum,
fóru meran hvarvetna að reyna
ráðstaiaindr tii að snúa þróumánmi
við, hreinsa andrúmsloft, vatnið
og jarðveginm af aiffaUd menn-
inigarimnar.
Eln nú kveða við önmur neyð-
aróp. Hvað eftir ainniað berast
nú bréf, samþykktir, ábendimgiax
og viðvarandr erlendis frá, þar
jsem gerð er heyrinkumm sú geig-
yapniega eyðdmg memningar-
miinja, sem nú á sér stað um
heiim aiian. Styrjatdimar tvær
ollu miklu hér í Evrópu, en nú
á sdðustu áratugum fer maður-
inn með svo gei gvaailegan hem-
að á hendur sjálfum sér, á hend-
ur menniingamadnjum, því þokka
fulla umhverfi og listræmu sköp-
unia.rverkum, sem fyrri kynslóð-
ir hafa gert, að viða er sem
stJprmsveipur fari um löndin og
áilt sem ekki eru handaverk
okkar tima er þurrkað út og
fómiaö á altard hraðforauta, verk-
smiðja eða hriikasmíða annarra
aif stáli og steypu og viða ligg-
ur við, að ekki sjái stein yfir
steiini þess sem var.
Nú er svo komið, að skorin
hefur verið upp herör viða um
lönd tii að spoma við þessari
þróun eða reyna að hafa hemil
á henni innan þeirra marka,
sem sikynsamlegiast má teija.
Það má ölium vera ljóst, að nýj-
ar íbúðir þarf að reisa, verk-
smiðjur að byggja og hraðbraut-
ir að léggja i stómm mæii, en
viða verðúr reyndin sú, aö ný-
smíðin hefur óaðláðandi yfir-
braigð, nær þvi að segja ómann-
eskjuiegt viðmót, sem fólík á
erfitt með að sœtta sig við. En
það versta erað nýbyggin.gamar
eru látnar útrýma öllu þvi, sem
fyrir er, iátnar ryðja brott eða
leggjast yfir ÖM þau handaverk
kynslóðamna, sem kannski hafa
orðið t'ii á árþúsundum, þax sem
hver kynslóð hafði lagt aihug
sinn í handaverk sin, skapað
ummerki sinis timasmekks þann-
ig, að viða hefur fram að þessu
mátt lesa þróunarsögu margra
kynslóða i einni og sömu borg.
Erlendis er nú þegar búið viða
að taka frá tffl friðunar og varð-
veiziu einstök mannvirkd, byggð-
arheildir eða byggðahverfi, sem
ákveðið er að láta standa tii
framfoúðar sem mánnisvairða um
genginn tima, minnisvarða um
fólkið, sem bjó við og skóp
byggingamar, minnisvarða um
listastíil kynslóðamna hvernar
fyrir sig. Þetta hefur þó ekki
gerzt af sjálfu sér. Hvairvetna
hefur þurft að heyja harða áróð-
ursbaráttu tdl að opna augu
landsfeðra og glæða skilming
skipuleggjenda borga og þétt-
býlishverfa á þessum þætti
meranimgarvemdar. Enn er þó
baráttunni hvergi lokið og verð-
ur i raunánnd aldrei lokið.
Hér á Islandi erum við heldur
seinni að taka við slíkum boð-
skap. Það hefur reyndar lengi
verið talið sjálfsagt að varð-
veita fomiar byggingar og öran-
ur menninigarvirki fyrri tíðar,
þar sem þau koma ekki í bága
við hugdettur nútknamarana um
meistaraverk sin. Torfbæi og
kirkjur úti um land var enginn
vandi með. Þau vom í raiumámni
ekki í vegi fyrir neinum. En
strax og meraningarminjar lenda
umdir reglustdkurani á teikni-
borði skipuiagsmanna er Mnari
dregin yfir þær og öriög þeirra
iransigluð. Þær verða að fara. Ef
eirahver hreyfir síðam athuga-
semdum eða andmælum er svar-
ið aMajafna: Þetta hefur verið
ákveðið.
Við Islendiragar höfum horft
sijóuim augum á, hvermig menn-
daga löngu reglustikanna. Við
verðum að snúa taflinu við og
taka til við að hlúa að þvi, sem
tengir okkur við okkar eigin
fortið og sögu. Menniragarminj-
ar, sem eimu sinni hafa verið
éyðiiagðar, verða ekki endurskap
aðar, hversu svo sem við reyn-
um.
Hér fyrir framan okkur höí-
um við dáliítinm part af Reykja-
vik 19. aidar enn ósnortiran að
mestu. Þetta er hluti af Reykja-
vik Jóns Sigurðssonar, og sam-
tiðarmanna hans, sem við nefn-
um oft á degi sem þassum og
þökkum baráttuna fyrir sjálf-
stæði landsims. Þessi húsaröð,
frá Stjórnarráðshúsdrau og tii
Bókhlöðu Menntaskólains er hið
eiraa samfeMda, sem nú er eftir
af byggðinni í Reykjavik frá
þvi um mdðja 19. öld.
Við höfum svo sem feragið að
heyra, að þessi látlausu og
simekklegu hús fái ekki að
stainda leragi eran. Em er til of
mifciQs mælzt, að við, sem finm-
um eirahverja fróun í því að
garaga um dyr liðinna kynslóða,
fáum að eiga svoiítið af meran-
iragararfiraum kyrrt. Hinir, sem
sraeyddir eru smekk eða ánægju
af miaranvirkjum af þessu tagi
eiga hvort sem er svo mdkið af
nýjum hverfum úti um ailan
bæ til að gleðjast yfir.
En hvað er það þá, sem gerir
þessii hús merkileg. Það er bezt
að reyna að svara því, þvi að
þessa spumingu ber oft á góma.
Hér er hluti af Reykjavík, frá
því hún var enn í bernsku. Þessi
látlausu hús eru reist á þeim
tíma, þegar nýklassiski bygg-
iragarstíMiran var að ryðja sér
til rúms í Norðurálfu, og þeir
sem augu hafa og örlitla þekk-
ingu geta séð araga hins evr-
ópska nýklassisma í byggdrag-
arsniði húsanna. Þannig voru
íveruhús og verkstofur þeirrar
tiðar i Reykjavík, reist af timbri,
lágreist, þakbrött, yfirlætíslaus,
án pjatts. Þannig var Reykja-
vík, þannig var umgerðin um
líf Reykvikiinga á 19. öld, hér
höfum við eiran kafla í memn-
ingarsögu þjóðarinnar opinn fyr-
ir fraiman okkur. — Svarið er
þvi einf aldiega: Húsin eru
merkileg fyrir það, að þaiu eru
Mtið en eirakar gott sýnishom
þess, sem nú er naar horfið, hluti
af Reykjavik 19. aldar, i ó-
breyttu umhverfi hið næsta, svo-
MtiM kjarni úr byggðirani.
Danskar fúaspýtur, segja sum
ir. Ég var. ekki alinn upp í þvi
blinda Danahatri, sem sumir
menn, uppaldir í byrjun þessarar
aldar, virðast enn gegnsýrðir af.
Þess vegna skil ekki fyrirslátt-
inn. Hér bjuiggu að vísu dansk-
ar fjölskyldur að hluta og húsin
eru reist eftir danskri fyrirsögn,
sum þeirra, en það skiptir ekki
máii. Hver einasti hlutur, jafnvel
það sem við köllum sérísleinzkt
og aMslenzkt, hefur einhverja er
ienda kveikju í sér, annaðhvort
íyrirmýnd eða neistann að hu.g
myndinni. Danir voru þó hér,
staðreynduraum verður ekki kast
að, en ef klippa á úr sögúbókun-
um okkar hvarvetna þar sem
Dana er getið yrðu þær ærið göt
óttar. Þrátt fyrir aMt voru það
Danir, sem færðu okkur drjúg-
góða bita af heimsmenniragunni.
— Þar á ofan held ég að það sé
vafasamt að nokkur spýta í hús-
unum sé dömsk. Kannski mætti
það hugga einhvern að vita, að
þær munu flestar norskar.
Ekki eru húsin borgarprýði
eins og þau eru nú útlits, neglt
íyrir glugga, járnið ryðgað og
þau liða af vanhirðu. Þau eru i
mdnum auigum eins og skítugur
maðuir í rifraum iörfum. Haran er
svo sem hvergi til prýði um-
hverfi sinu, en þegar hann er
þveginn otg kominn í betri fötin
kemur hann fram sem nýr mað-
ur.“
ÞÁTTUR ÞÓRÐAR
BKEIÐFJÖRÐ
ÞRÖNGSJÁ
Fersónur:
Fréttamaður sjónvarps
Bólafur Jóhannesson
Bernhöftstorfi Ólafsson
(Sami maður leild þá tvo).
Fréttamaður: (Klæddur i köflótt
an fréttamannajakka): Gott
kvöld. f Þröngsjá í kvöld verða
kynnt sjóraarmið og afstaða
stjórnvalda til kumbalda
þeirra sem fyrir mörgum árum
var hróflað upp á Bemhöfts-
torfunni. Hingað í sjónvarps-
sal eru komnir þeir ráherr-
amir Dólafur Jóhannesson og
Bemhöftstorfi ólafsson til að
vera á öndverðum meiði um
þetta mál. Og við skulum þá
snúa okkur fyrst að Dólafi. —
Dólafur, hver er þín persónu-
lega skoðun á þessu máli?
Dólafur: Að sjálfsögðu hefur
landhelgisMÁLIÐ algeran for
GANG. Ég vii því ekki ræða
þessi mál að svo stöddu, en
þau verða skoðuð.
Fr.: En eru þessi hús ekki inn-
an nýju lándhelginnar?
Dól.: Til þess hefur ekki verið
tekin afstaða innan rikisstjóm
arinnar, en það verður skoð-
að.
Fr.: En nú hefur það heyrzt að
það sé vilji ríkisstjómarinnar
að hér rísi fagurt stjómarráð.
Dól.: Já, það kann að hafa heyrzt,
en staðreyndin er sú að það
er svo lítið pláss í gamla
stjórnarráðshúsinu, að við höf
um ekki haft rúm til að ræða
þetta mál. Það verður að bíða
nýja stjórnarráðshússins. En
það verður hið fegursta hús,
búið öllum nútímaþægindum
og til að mynda verður í hús-
inu alveg sérstakur forgangur
fyrir landhelgismálið.
Fr.: Þér viljið þá að þau hús sem
hér eru víki fyrir þessu nýja
stjórnaaráði?
Dól.: Til þess hefur ekki verið
tekin afstaða, en þvi fyrr þvi
betra. Ég vona að i framtíð-
inni verði stjórnarráð undir
rifi hverju hér i miðbænum.
Mér er ósárt um þessi dönsku
hreysi enda höfum við íslend-
iragar, við sannir íslendingar
enga ástæðu til að halda i það
sem danskt er.
Fr.: Já, en er ekki Alþingishúsið,
Viðeyjarstoía, MenntaskóUnn,
Bessastaðir og gamla stjórnar
ráðshúsið jafn dönsk og Bem*
höftshúsin?
Dói.: Jú, mikið rétt, enda beí ég
aldrei sagt að þau hús megi
ekki hverfa.
Fr.: Já einmitt. Og Bernhöftstorf
an verður semsagt rifin?
Dól.: Til þess verður tekin af-
staða strax um leið og nýja
Þór Magnússon,
þjóðminjavörðnr.
stjómarráðið rís við Lækiar-
götu.
Fr.: Jæja, við þökkum yður
spjöllin, Dóiafur og þá skulium
við snúa okkur að Bernhöfts-
torfa Ólafssyni. Bernhötfts-
torfi Ólafsson, þér haíið vald
til að friða þessi hús, er ekki
svo?
Bern.: Jú, ég hef vaid tii þes»,
en í grundvallaratriðum er éig
mjög andvigur valdbeitingu,
Hins vegar hef ég áttað mig á
þvi að hér er um mái og meran
ingar . . . eee menningarmál að
ræða og því mikil nauðsyn á
skjótri afgreiðslu.
Fr.: Þér ætlið þá að friða húsin?
Bern*: Ja, satt að segja hef ég
lengi unnið að þvi, en tíminn
hefur hingað til aMur farið í að
friða samvizku mína vegna
þessa máls.
Fr.: En, e e verða húsin þá frið-
uð?
Bern.: Já, ég er friðsamur mað-
ur og mun vænta þess að hægt
verði að ríía húsin í friði. Þau
verða því friðuð, en ég veit
hvað til míns friðar heyrir . . .
(Bemhöftstorfi hverfur
snögiglega).
Fr.: Já, Bernhöftstorfi, ég þakka
yður afdráttarlausa afst . . .
ha? hva, en Bernhöftstorfi . . .
ja, . . . nú hann er bara HORF-
INN????????
Dólafur, hvert fór Bemhöfts-
torfi?
Dól.: Til þess hefur ekki verið
tekin afstaða innan rikisstjóm
arinnar, en það verður gáð að
honum.
(finis).
Ný AB-bók;
Síðustu dagar Hitlers
eftir brezka sagnfræðinginn
H. R. Trevor-Roper
ALMENNA bókafélagið hefur
nýlega sent frá sér bókina Síð-
ustn dagar Hitlers eftir brezka
sagnfra-ðinginn H.R. Trevor-
Roper. Á stríðsáriinum starfaði
höfundurinn i brezku leyniþjón-
nstiinni og í september 1945 va.r
honnm faiið að rannsaka dular-
ftill endalok Hitlers til hlitar.
Hann átti að komast að því i eitt
skipti fyrir öll. hvað gerðist sfð-,
Framh. á bls. 21