Morgunblaðið - 27.02.1973, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 27. FEBRÚAR 1973
Verðlagseftirlit drepur
niður alla samkeppni
Spjallaö við Jan Weyergang
HÉR á landi er nú staddur
hagffræðingrur frá félagi
norskra stórkaupmanna, Jan
Weyergang að nafni, en hann
hefur sl. t\'ö ár unnið með átta
íslenzkum verzlunarfyrirtækj
um i sambandi við hagræð-
ingamál í rekstri þeirra. Wey-
ergang starfar í ráðgjafadeild
félagrs norskra stórkaup-
manna, en þar starfa nú 12
hagfræðingar og hafa tveir
aðrir unnið með islenzkum
fyrirtækjum frá því að sam-
starf um hagræðingamál
tókst með félagi íslenzkra
stórkaupmanna og norsku
samtökunum fyrir tveimur ár
um.
Mbl. hitti Weyergang að
máii í vikunni og bað
hann að segja srvolítið frá
störfum sínum á fslamd; og
helztu vandamálum sem hann
hefði rekið sig á varðandi
rekstur íslenzkra fyrirtækja.
Weyergang sagði að helztu
vandamálin væru að sínu áliti
4. í fyrsta lagi væru íslenzk
fyrirtæki mjög mörg og smá
i sniðum, og léti nærri að
fjöldi þeirra væri % af fjölda
samsvarandi fyrirtækja í Nor
egi.
í öðru lagi væru mörg þess-
ara fyrirtækja með mjög
margar vörutegundir og þau
reyndu að selja öllum allar
tegundirnar.
1 þriðja lagi kæmi stjórnun
þessara fyrirtækja og taldi
Weyergang helztu gallana á
stjómun þá, að forstjórar
þeirra væru of uppteknir af
daglegum vandamálum, en
hugsuðu m'nna um að gera
áætlanir fram í tímann og
nota einföldustu stjórnunar-
kerfi, sem alveg eins ættu við
litil fyrirtæki.
f fjórða l.agi kæmi svo til
skortuir á rekstrarfjármagni
og sagði Weyergang að þetta
vandamdl væri miklu erfiðara
islenzkum fyrirtækjum, en
samsvarand fyrirtækjum á
Norðuriöndum.
— Hvemig hagar þú starf-
inu hjá íslenzku fyrirtækjun-
um?
— Þetta gengur þannig fyr-
ir sig að stjórnendur fyrir-
tækjanna óska eftir aðstoð
okkar. Þegar við komum á
staðinn byrjum við á því að
ræða við forstjórann, til að
komast að því hvað helzta
vandamálið sé og hvað hann
vilji að við gerum og hvað við
teljum okkur geta gert. Síðan
höldum við fundi með deild-
arstjórum til að fá þeirra sjón
armið og því næst ræðum við
við annað starfsfóik. Við leggj
um mikla áherzlu á að fá sjón
armið allra viðkomandi, því að
það er starfsfólkið, sem kem-
ur til með að v'nna að þeim
endurbótum, sem við kunn-
um að leggja til. Eftir að hafa
kannað vandamálið til grunna
leggjum við svo fram grund-
vallartillögu til lausnar og
þegar og ef hún hefur verið
samþykkt byrjum við á að
koma henni í gagnið.
— Ertu ánægður með þann
árangur, sem þú hefur séð?
Jan Weyergang.
— Ég tel að ýmislegt já-
kvætt hafi komið út úr starf-
inu og ég verð að segja það
að þe r stjórnendur, sem ég
hef starfað með hafa verið
mjög opnir fyrir öllum nýj-
ungum og samstarfið hefur í
alla staði verið mjög ánægju-
legt. Ég hef líka sjálfur öðl-
ast ómetanlega reynslu, því að
hér á íslandi er samstarfið
miklu persónulegra, en það
sem maður á að venjast i Nor
egi, þar sem flest verkefnin
eru unnin fyrir stórfyrirtæki
og maður hittir einn til tvo
rnenn i sambandi við verkefn-
in.
— Hafið þið haldið nám-
skeið hérna?
— Já, við höfum haldið þrjú
námskeið á vegum Félags ís-
lenzkra stórkaupmanna og
Stjórnunarfélags íslands.
Þessi námskeið sóttu um 120
manns og var einkar ánægju-
legt að vinna með þeim.
— Hefur eitthvert atriði ís-
lenzks efnahagskerfis vakið
sérstaka athygli þína?
— Þvi verð ég að svara ját-
andi, er ég lít á verðlagseftir-
litið. Þetta kerfi ykkar hlýt-
ur að eyðileggja meira en það
leiðir gott af sér. Verðlagseft-
irlit, sem verðbólguhemill, get
ur átt rétt á sér um takmark-
aðan tíma, til að stöðva verð-
bólgu, en hjá ykkur hefur
verðlagseftirlit verið áratugi
og það á tímum fjölmargra
gengisfellinga. Ég tel vlst að
allir myndu hagnast ef verð-
lagseftirlit yrði lagt niður. Að
visu yrði nokkur hækkun til
að byrja með, en síðan kæmi
samkeppni, sem myndi hafa í
för með sér lækkun. Verðlags
eftirlit drepur alla samkeppni
og það vita ailir að fái fyrir-
tæki ekki að hækka vörur sín
ar til að mæta auknum kostn
aði, verður það annaðhvort
að reyna að fara í kringum
kerfið eða hreinlegia hætta.
Fráskilinn
faðir
á íslandi
SAsNN ARLEG A er fráskilin
móðir yfirleitt ekki öfunds-
verð af sínu hluitskipti. Og
aumt er það hjónaband og
bágur sá hjúskapur, sem ekki
er skárri en skilnaður.
Já, fráskilin móðir er í
margs konar vanda og
hörmum stödd. Margir hafa
að sjálfsögðu samúð með
henni og hún hefur nú orðið
löggjöf og almenningsálit
með sér yfirleitt.
En hvernig er aðstaða og
kjör fráskilins föður
Um það er m nna rætt. Og
oftast aðeins talað um eitt frá
þeirra hlið. En það eru fyrir-
litlega lág barnsmeðlög! eins
og það er oft orðað.
Um hitt er minna fengizt,
sem að honum sjálfum snýr,
tilveru hans, tilfinningar og
öryggi, þar sem hann er iok-
aður úti, oft frá eigin ibúð,
konulaus, bamlaus og heim-
ilislaus — aleimn í kjallara
eða á háalofti einhvers auðn-
arhýsis.
Það er varla hægt annað
en renna hug til slíks hlut-
skiptis föður, þegar lesið er
um átakanleg kjör fráskilinn-
ar móður, sem er alein — en
þó sem betur fer oftast —
með börnin sín hjá sér eða í
s nni umsjá.
Auðvitað má segja, að óvit-
urleg framkoma • karlmanna,
þar sem áfengi og eiturlyf
hafa átt drýgstan þáttinn
gagnvart eiginkonum, hefur
mótað bæði almenningsálit og
löggjöf gegn þeim.
Þar er yfirleitt miðað við
þá verstu, eins og stundum
vill verða, þegar ströng lög-
gjöf gerr ráð fyrir, að allir
séu glæplundaðir eða glæpa-
menn.
En auðvitað er það jafnfá-
vislegt að telja alla til afbrota-
manna eins og hitt, að veita
konum og fjölskyldum enga
vernd árum saman, þegar
þær eru í- stöðuigri hættu fyr-
ir hálfbrjáluðum sihótandi
eiginmönnum, sem oftast eru
þá áfengissjúklingar um leið.
En það er annað vandamál.
En ekki ætti þó að þurfa fleiri
morð og morðtilraunir að ger-
ast, svo að ekki verði þar
eitthvað lagað til með opin-
bera heimilsvernd.
En hvernig eru þá kjör frá
skilins föður eða ókvænts föð
ur á íslandi á þessu nýbyrj-
aða ári?
Þess mætti fyrst geta að
föðurréttur hams, ef hann er
ókvæntur bamsmóður sinni,
er í raun ekki ainnar en sá, að
honum ber að gefa með barni
síinu tæpar fjórar þúsundir
(þtessi upphæð er þó alltaf að
hækka) á mánuði.
Þetta er ekki há upphæð,
en verður samt erfið til lengd
ar, einkum ef börniin eru
fleiri en tvö eða þrjú. Þá verð
ur eigin diskur varla kúfað-
ur hjá verkamann; og Kvia-
bryggjuvist óðar á næsta
leiti, jafnvel þótt atviinnuskil-
yrði séu sæmileg.
Annars er jákvæður réttur
ókvænts föður ekki meiri en
það, að móðirin má gefa öðr-
um barn hans, án hans leyf-
is og neita honum um að sjá
það eftir hennar eigin geð-
þótta. Sumar hafa jafnvel
viljað ganga svo langt að
strika út nafn föðurins, þótt
þær áður voru búnar að
sverja bamið á hann, svo að
hann fengi ekki framar neinn
rétt til íhlutunar um uppeldi
þess.
Rétt er að geta þess strax,
að það sem hér er saigt, er
ekki tekið upp úr lagagrein-
um um þetta efni, heldur er
hér eingöngu stuðzt við fram
kvæmd og aðstöðu í sjálfu
samfélaginu í daglegu lííi eins
og þetta hefur verið undanfar
in ár.
Þegar hjón skilja verður fað
irinn í flestum tilvikum þess
fyrst var að réttur hans er
þrátt fyrir l'agalega jafnskipt
ingu sameiginlegra eigna, sá
mestur, að borga. Hann á auð
vitað að borga með bömun-
um. Séu þau þrjú til fimm
inman 17 ára eins og oftast
er, þá eru þetta 12 til 20 þús-
und á mánuði. Auk þess á
hann að „borga" með kon-
unni minnsta kosti eitt ár.
Ennfremur verður hann að
taka á sig að „borga“ þær
skuiidir, sem hvila á eignum,
þvi hvemig ætti konan að geta
það „ein með hópinn“.
Síðarn á hann að fara að
heiman strax og skilnaðar-
leyfi gengur í gildi og borga
eða leigja sér herbergi „úti í
bæ“. Það herbergi fæst nú
varla fyrir minna en 3 til 6
þúsund krónur á mámuði.
Síðan verður hann að
kaupa sér lausar máltíðir að
minnsta kosti fyrst um sinn.
Og það er nú saga út af fyr-
ir sig, þeim sem vanir eru
sæmilegu heimili og auk þess
eru þá v ðbót við allt, sem
þarf „að borga“.
Móðurréttur er föðurrétti
helgari. Hann fær mjög tak-
mörkuð leyfi til að sjá böm
sin. Verður kanmski „sumnu-
daigspabbi" eða „einskvölds-
pabbi" á viku, allt eftir göf-
uglyndi konunnar og skiln-
ingi dómarans.
Sé hann ásækinn til barna
og ekki sízt, ef hamm er ó-
reglumaður, sem því m'ður er
oft, því drykkjuskapur er or-
sök níu skilnaða af hverjum
tíu. Þá er hægt að láta lög-
regluna taka hann og flytja
á brott. Finnst það mörgum
harðir kostir frá „eigin hús-
eign“, eigin börnum og eigin
hieimili og þeirri konu, sem
að minnsta kosti oft er ást-
kær, þrátt fyrir allt, sem á
hefur gemgið milli þeirra.
,,Svo má illu vemjast að goti
þyki,“ segir spakmælið. En
skilnaði er erfitt að venjast.
segja allir og sérstaklega þeit
beztu, sem hafa hugsun og
tilfdnn ngar nokkurn veginn í
eðlilegu samræmi.
Hið versta eða sárasta fyr-
ir ástúð og metnað, karl-
mennsku og drengskap er þó
ótalið etnm.
Það er nefnilega ekki neitt
af því, sem þarf „að borga“.
Það er nýi pabbinn barn-
anna. Flestar fráskildar kon-
ur fá sér nýjam mann, og
tekst það oft vomum fyrr.
Em þá skerðist emn á ýms-
an hátt sú litla hamingja,
sem fráskildi faðirinn átti þó
eftir í sínurni huigarfylgsnum.
Stundum fara bömin að hata
hamn. Þó mætti segja, að frá-
skildi faðirinm hefði líklega
eimhver ráð með að ná sér í
aðra konu.
Jú, það hafa margir. En
enginn, sem skuldar fortíð-
inni alt, getur gengið að því
á manmlegan máta. Hvað á
hann að bjóða nýrri komu?
„Ást sína“ svarar einhver.
Stumdum er jafnvel hún
helzt í skuld. En auik þess
vilja nú flestar eitthvað
meira. En allt sem á „að
borga“ skilur vægast sagt
ekki mikið eftir handa nýju
heimili, nýrri konu.
Stumdum haga atvikin þvi
þamnig til, að margt fer bet-
ur en ætlað er.
En í flestum tilvikum verð-
ur fátækt n fyligikona, sjálfs-
virðing og sjálfstraust i frost-
marki, einstæðimgskenndin
ein „volaðs vera“.
Þeir eru þvi margir skip-
brotsmennirnir. Og þrátt fyr-
ir aldt, sem reynt hefur verið
með „barmaheimilum", „dag-
heim;lum“, vöggustofum og
leikvöllum, ásamt móðurrétti
og öllu, sem á „að borga",
til að létta hlutskipti ein-
stæðra mæðra, svo að það geti
orðið eitthvað skárra tilfimn-
ingalega og efnalega en ein-
stæðra feðra, þá munu flestar
sakna þess heimilis, sem þær
áttu með honum, meðam þau
voru enn þá „góð“, eins og
þau l'ofuðu á brúðkaupsdag-
fnn.
Þess vetgna skal þessum orð
um um kjör eimstæðra feðra
á íslandi lokið með þvi að
segja:
Rlt getur hjónaband orðið, en
skilnaður bætir þar venjulega
ekkert úr.
Látið ekki sjálfsmeðaumk-
un út af smámiunum kveikja
óskir um skilnað. Látið ekki
bölvun brennivínsins eitra
uppsprettur hamingju og
heimilisgæfu. Hafið ráð, þótt
heiimskur kenni.
Sænsku DOSI beltin eru löngu
landskunn. Þau styrkja og
styðja hrygginn og draga úr
verkjum. Þau eru lipur og
þægileg í notkun. DOSI beltin
eru afar hentug fyrir þá, sem
reyna mikið á hrygginn í
starfi. Ennfremur þá, sem hafa
einhæfa vinnu. Þau eru jafnt
fyrir konur sem karla. DOSI
beltin hafa sannað, að þau eru
bezta vörnin gegn bakverkjum.
Fjöldi lækna mæla með DOSl
beltum. Fáið yður DOSI belti
strax i dag og yður líður betur.
EMEDIAKF
Laufásvegi 12 - sími 16510.