Morgunblaðið - 28.02.1973, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 28. FEBRÚAR 1972
Ellert B. Schram:
Eðlilegt spor í takt
við framrás tímans
Umræður um frumvarp til laga um grunnskóla
!
MAGNÚS Torfi Ólafsson,
menntamálaráðherra, mælti
fyrir frumvarpi að lögum
um grunnskóla í neðri deild
í fyrradag. Jafnframt mælti
hann fyrir frumvarpi að lög-
um um skólakerfi. Frumvörp-
in voru fyrst lögð fram á Al-
þingi 1971, en urðu ekki út-
rædd þá og koma nú fram all
breytt, einkum frumvarpið
um grunnskóla.
Magnús Torfi Ólafsson mennta
málaráðherra, rakti forsögu mál-
anna, og þá einkum störf þeirrar
nefndar, sem skipuð var til þess
Ellert B. Schram
að endurskoða frumvörpin frá
1971. Flutti ráðherrann langa og
ýtarlega ræðu og sagði þá m.a.:
Fræðshilög'n frá 1946 voru um
deild á sínum tíma, en nú mun
leitun á manni, sem vefengir, að
þau hafi veríð mikið framfara-
spor frá því, sem áður var. Mest
munaði um, að nemendum úti á
landsbyggðinni greiddist leiðin til
framhaldsnáms. En h'nu er ekki
að leyna, að enn í dag skortir á,
að fræðsl'ulögin frá 1946 séu kom
in til framkvæmda í sömu byggð
arlögum rúmum aldarfjórðungi
eftir að þau voru sett. Þar að
auki hefur fræðsluþörfin breytzt
á þessu tknabili, þegar fræðslu-
lögin voru sett í lok heimsstyrj
a’.darinnar síðari, var einkum
um það hugsað að greiða ungling
urn leiðina til framhaldsnáms í
menntaskóla. Siðan hefur það
tvennt gerzt, að þessi einhliða á
herzla á menntaskólanám hefur
valdið vaxandi misræmi í fram-
haldsskólakerfinu og aðrir fram
haldsskólar hafa flestir þyngt
verulega inntökuskilyrðin.
Upp er komið í landinu alvar
legt misrétti. Aðgangi að skóla
göngu, eftir að skyldunámi lýkur
er svo misskipt, að þetta atriði
eitt út af fyrir sig veldur mælan
legri röskun á búsetu strjálbýl-
inu í óhag, og sé ekkert að gert,
hlýtur þessi röskun að ágerast,
því að fyrirsjáanlegt er, að kröf
ur til sérmenntunar eiga enn eft
ir að aukast.
Ráðið við þessum vanda er að
eins eitt: Að rétta hlut strjálbýl
isins, að leitast við að tryggja, að
enginn þurfi vegna búsetu þar að
fara á mis við að afla sér rétt-
inda til að leggja stund á fram-
haldsnám. Til þess að svo megi
verða, þarf að stíga til fuls
skrefið sem stigið var til hálfs
með fræðslulögunum frá 1946,
gera skólakerfið samfellt, svo að
þar taki við hvert þrepið af öðru
enginn þurfi að komast þar á
þrót, vegna þess að heimabyggð
hans hafi ekki aðgang að skóla,
sem skili honum réttindum til
frekara náms. Meginmarkmið
frv. um skólakerfi og um grunn-
skóla er að koma því til leiðar,
að öll uppvaxandi kynslóð í land
inu án tiilits til búsetu komi úr
almennu undirbúningsnámi með
jöfn réttindi til framhaldsnáms,
að sjáifsögðu er svo vandi að ná
þessu marki við íslenzka stað-
haetti, en sá vandi er ekki óleys-
anlegur, ef viljinn er með.
Þó gert sé ráð fyrir lengingu
skóiaárs er svigrúm í þvi efni
mun meira í hinu nýja frv. Þar
er einnig þýðingarmikið nýmæli,
sem miklar vonir eru við bundn-
ar, um heimild til að færa veru-
legan hluta kennslutíma af vetri
á sumar i yngri aldursflokkum
grunnskólans. Kemur vissulega
til álita hvort sama heimild á
ekki að ná lengra upp eftir ald-
ursflokkum og yrði þá einkum
notuð sem miklu varðar fyrir
heimilið og reyndar einnig fyrir
nemendur, að þeir geti verið
heima við á tilteknum annatíma
ársins, þó þar sem öðru vísi hátt
ar teljist þeir tímar eðlilegur
skólatími.
Allt það sem nú hefur verið
talið og margt annað sem ódrep
ið er á, miðar að því, að jafna
metin í fræðsl'umálum eins og
framast er kostur svo að í því
efni sitji landsmenn við sama
borð, hvað sem búsetu liður. Enn
er þó ótalið eitt höfuðatriðið sem
í sömu átt hnígur, sem sé gjör-
breyting á útreikningi skóla-
kostnaðar. Það hefur hingað til
verið byggt á stærð sem kölluð
et reiknaðar stundir og gripið
hefur yfir allan iaunakostnað við
skólahald. Hefur útkoman reynzt
mun hagstæðari stærri skólun-
um en þeim smærri. 1 grunn-
skólakerfinu nýja er horfið með
öllu frá þessari reikningsreglu og
kostnaður sundurgreindur i
kennslustundir og annað skólia-
starf. Með þessu móti á að
tryggja að hver skólii hljóti frá
riki og sveitarfélagi það fé sem
hrekkur til að tryggja, að honum
sé unnt að framfylgja _ þeirri
námsskrá sem í gildi er. Á þessi
nýja regl.a að fyrirbyggja að hag
ur smærri skó'anna sé fyrir borð
borinn.
Rekstrarkostnaðarauki, sem
áætlað er að leiði af samþykkt
grunnskólafrv. og frumvarps um
skólakerfi, nemur samtals 289
millj. kr. þegar bæði eru að fullu
kom'n til framkvæmda. Þar af
er hlutur ríkisins áætlaður 229
millj., en tillag sveitarfélaga 61
millj. kr.
Þar sem kveðið er á um, að
framkvæmd ákvæða laganna eigi
séi stað á 10 ára bili, dreif.'st
kostnaðaraukningin á þann tíma
en þó ails ekki jafnt. Mest er hún
fyrstu 6 árín, fer þá hæst í 44,5
millj, á einu ári, en verður 2—4
millj. síðari 4 ár 10 ára tímans.
Þessi grein laganna er stefnu-
markandi og byggist á þrem meg
n atriðum. Hið fyrsta er að búa
nemendur und'r líf og starf í lýð
ræðisþjóðfélagi sem er í sífeildri
þróun. Annað: Er að efla skiln-
'ng nemenda á ísl. þjóðfélagi,
sögu þess og sérkennum og hið
þriðja: er að binda ekki starf skól
ans við fræðsluna eina, heidur í
æ rikara mæli að stuðla að al-
hiiða þroska hvers og e ns nem
anda.
í samræm; við breytta starfs-
hætti í samfelldum grunnskóla
er gert ráð fyrir að mjög verði
dreg'ð úr prófum. Bæði fer til
þeirra mikill timi frá reglulegu
námi og framkvæmd prófa með
núverandi hætti kostar m kið fé,
sem einsætt þykir að verja
mætti að verulegu leyti til brýnni
þarfa skólastarfsins. Má þar sér
staklega benda á eílingu skóla-
bókasafns sem er ómissandi und
irstaða undir skólastarfi því, er
gert er ráð fyrir að e’gi sér stað
í grunnskólanum.
1 43. gr. um frumskóla sem
fjallar um námsefni í skóianum
segir svo: „Við setningu náms-
skrár og skipulagningu námsefn
is fyrír grunnskóla, skal þess sér
staklega gætt i samræmi við
markmið skólans, að öllúm nem
endum séu gefin sem jöfnust
tækifæri til náms, jafnframt því
sem skól nn komi til móts við og
viðurkenni mismunandi persónu
gerð, þroska, getu og áhu.gasvið
nemenda. Þessi mikilvægu á-
kvæði fela í sér mörkun grund-
valiarstefnu um jafnrétti nem-
enda í grunnskóla og aðlögun
skólastarfsins að þörfum ein-
staklinasins. í grunnskóla skal
veita drengjum og stúlkum sem
jöfnust tækifæri til náms, þann-
ig t.d. að í gerð aðalnámsskrár og
kennslunni sjálfri sé öðru hvoru
kyninu ekki bægt frá á mikils-
verðum námssviðum, t.d. í hand
íðum eða heimilisrækt.
í stað þess að drepa hér í ör
fáum orðum á sem allra flest ný
mæli sem í frv. felast hef ég kos
ið að fjalla hér að mestu um
tvö meginatrið: frumvarpsins,
annars vegar jöfnuð námsað-
stöðu, hvað sem búsetu líður,
hins vegar áberzluna á þroska
hvers einstaklings eftir þvi
sem hæfileikar hans til hugar og
handa segja til. Við má svo bæta
3. meginatriðinu: 1 grunnskóla-
frv. er sú stefna mörkuð, að
námsstarf nemenda fari fram
sem mest innan veggja skólans,
hann sé ekki yfirheyrslustofnun,
þar sem nemendum er hlýtt yfir
lexíur, sem þeir hafa áður til-
einkað sér í heimahúsum.
Eysteinn Jónsson fagnaði þvi
að frumvörpin væru komin fram
og kvaðst vilja leg.gja i þau
vinnu í menntamálanefnd. Sagð
ist hann ánægður með, að í þessu
frumvarpi virtist vera viður-
kennt það sjónarmið, sem hann
setti fram við umræður um frum
vörpin frá 1971, að á nám bæri
að líta sem vinnu. Taldi þingmað
ur'nn óhæft að ætla börnum og
ungiingum miklu lengri vinnu-
dag, en fullorðnu fólki. Sagði
hann að tokum, að þetta frum-
varp þyrfti að fá ýtarlega skoð-
un.
Gylfi Þ. Gíslason sagði að sitt
fyrsta verk sem menntamálaráð-
herra 1956 hefði veríð að skipa
nefnd til að kanna hvort tíma-
bært væri að endurskoða þágild
arid: fræðslulög, og varð n'ður-
staðan sú, að svo væri ekki. En
á miðjum 7. áratugnum hefði
mönnum orðið ljóst, að endur-
skoða bæri þessí mál, og hafi þá
verið hafið það starf, sem birtist
í frumvörpunum tveim, sem lögð
voru fyrir þingið 1971. Þau hafi
ekki orðið útrædd þá, og hafi
hann gert ráð fyrir að þau yrðu
lögð fyrir þingið strax haustið
eftir, en það hefði ekki verið
gert, o-g þau ekki komið
fram fyrr en nú. Taldi þing-
maðurlnn þennan drátt hafa vald
ið miklum skaða, og hann taldi
hæpið að haegt væri að afgreiða
j frumvörp'n á þessu þingi, og
hefði þá unnizt mikið tjón í þess
um efnum. Sagði Gylfi að hann
og hans flokkur vildu þó gera
sitt til þess, að frumvarpið gæti
orðið að lögum á þessu þingi.
EUert B. Schram sagði að ýtar
leg úttekt á fræðslulögigjöfinni
hefði verið orðin aðkallandi með
hliðsjón af nýj-um viðhorfum og
þjóðfélagsaðstæðum. Hann taldi
þó frumvörpin ekki fela í sér
neina byltingu, eins og haft hefði
verið á orði, heldur væri hér á
ferðinni „eðlilegt framhald á nú
gi'ldandi löggjöf, réttmætt og eðli
legt spor, stigið í takt við þróun
og framrás timans“. Síðan vék
Ellert Schram að þeim vinnu-
brögðum, sem viðhöfð befðu ver
':ð við und'rbúning málsins. —
Magnús Torfi Ólafsson
Sagði hann að keimurinn af und
irbúningnum væri sá, að leggja
ætti frumvarpið fyrir Alþingi til
þess að afgreiða það hugsunar-
laust. Alþing' ætti þannig aðeins
að vera afgreiðslustofnun fyrir
þá emibættisme-nn, og aðila, sem
gengju frá málinu að fullu
í hendur þess. Sagði hann, að
hyggilegra hefði verið að gefa
þ'ngmönnum kost á að fylgjast
með gerð frumvarpsins frá upp-
hafi. Þá reifaði Ellert B. Schram
h n fjölmörgu nýmæli frumvarps
ins, sem han-n taldi horfa til bóta.
Hins vegar varpaði hann fram
spurningum um kosti og gali-a
sem fylgdu lengingu skólaársins
og lengin-gu skólaskyldunnar,
eins og boðað væri í frum.varp-
i-nu, og sagði að hann hefði viss
ar efasemdir um gildi þeirra á-
kvæða. Þá sagði þingmaðurinn,
að sú viðleitni, sem væri til auk
nnar valddreifingar í frumvarp
nu virtist, þegar grannt væri
skoðað, oft meira til þess að sýn-
ast en hitt. Nefindi hann nokkur
dæmi máli sí-nu til stuðnings. —
Auk þess tóku tii máls Ingvar
Gíslason og Svava Jakobsdóttir.
Gu-nniar Thoroddsen sagði, að á
fyrsta og eina fundi stjórn-ar-
skrárnefndarinnar til þesisa,
hefði verið ákveðið að reyna a@
hafa niolkkra fundi áður en þing
kæmi sam-am-, þanm-ig að mönnum
gæfiisit m-eira tóm em ella að sinna
þessuim málium. Nú væru llðnir
fimim mánuðir áin þess að fooðiað
hefði verið til fundar. Væri þessi
seinagamigur mjög ámælisverður.
Forgætíiisráðherra hefði borið því
við, að erfi'tt hefðS verið að
fiinna og samræma tíma um sum-
arið, meðain þing sitairfaði elkki,
og miú bæri formaður n-efndar-
ininar, Hanmiilbal Valdimarsson,
því við, að erfitt væri að finina
tíma fyriir nefndiairfundi með-an
þing starfaði!
Er verið að svæfa
st j órnarskr árnef ndina?
GÍSLI Guðmundsson bar fram
fyrirspum í Sameinuðu þimgi
um hvað liði störfum stjórnar-
skrámefndar þeirrar, sem Al-
þingi kaus 18. maí í fyrra. —
Spurðigt hann m. a. fyrir um í
framsöguræðu, hversu marga
fundi nefndi-n hefði haldið.
Ólafur Jóhannesson forsætis-
ráðherra sagði, að með þiimgs-
ályktun um stjómiarskrárnefnd-
in-a hefði sér einungis verið falið
að kveðja nefndina samian til
fundar. Þá skyldu hefði hamn
uppfyllt, er hann kvaddi hana
til fundar 12. september sl.. —
Vissulega hefði orðið nokkur
dráttur á að fcalla mefindi-ma sam-
an, en skýringin væri sú, að erf-
itt hefiði verið að finma tíma, sem
allir niefndarmenn gátu mætt á.
Hefði svo farið að lókum, að
kveðja varð nefndina til starfa
þótt eimumigis fimm af sjö nefnd-
armöninum hefðu getað mætt.
Við umræðumar kom fram, að
nefndin hefði aðeins haldið þann
eina fund, sem forsætisráðherra
boðaðS. Hvað Hannibal Valdi-
marsson, form-aður nefndariinnar,
ástæðuna vera þá, að erfi-tt væri
að fin-raa tíma með-an þin-g stæði
fyrir nefndarfundl, en ekkert
væri því t-il fyrirstöðu eftir að
þingi lyki að koma á íundum í
nefnd-innd „örar, en verið hefur
til þessa“.
Gunnar Thoroddsen ben-ti á, að
lliðið hefðu fjórir miánuðir frá því
að neflndin var skipuð og þar til
hún var kölluð saman. Væri
skýring fiorsætisiráðlherra á seina
ganiginum allsendis óíullnœigj-
a-ndii. Nær væri, að hamm hefði
stafað atf erfiðleikum imnan.
stjómarflokkanna um að koma
sér saman um, hver ætti að
verða formiaður nefndarinnar.