Morgunblaðið - 12.05.1973, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ. LAUGARDAGUR 12. MAl 1973
21

— Hvort ég elska þig? Í'.K elska konur, ogr þú ert þar eng-
ln undan-tekning.
% stjörnu
« JEANEDIXON SP®
^irútnrinn, 21. marz — 19. apríl.
I*ú frostar persúnuleeum kvörtuiium, og: reynlr að koma þeim
viðsktptum, s»*m bífta frá.
Nautið, 20. apríl — 20. maí.
Pouinuramál vahla þér einhverjum vonhrigðum. SmáunihuKsun
kemiir þér á sporið með að finna lausn á vandanum.
Tviburarnir, 21. maí — 20. júni
í'rraiði þin í framtíðinni b.vRgrjast senuileg:a á því, hverig; þú
grlíniir við vandairálin núna. Því er vel tekið, ef þú ert kurteis.
Krabbinn, 21. júní — 22. júií.
rtlitið skiptir Itiililu máli, o.gr þú hagar þér eftir því. Kannski
er lfika rétt að vera innan um fólk, sem tekur eftir því.
Ljónið, 23. júlí — 22. ágúst.
Nú er hvorki timi til að bera auðæfi sín saman við eig:ur ann-
arra né lieldur til að flýta sér að sóa fjármunum sfinum með nýtil-
komiium félögum.
Mærin, 23. ágúst — 22. september.
Allt gengur fremur hægt í dag, svo að þú getur lokið snyrtilega
við verk þitt, og kannski tinnið eitthvað þér til góða.
Vogin, 23. september — 22. október.
IJklegt er að þú teijist eitthvað, og þvfi reynirðu að ljúka þvi,
sem hægt er fyrir hadeari.
Sporðdrekinn, 28. október — 21. nóvember.
Gamlir vlnir þfinir eru ósáttir. I»ú skiptir þér ekkert af misklfið
þeirra. 4 morgun setur þú þín skilyrði.
Bogmaðtirinn, 22. nóvember — 21. desember.
Þú ert metnaðarg.iarn þessa stundina, og skipuleggur stórfram-
kvæmdir. Ný sambönd eiga eftir að horga sig vel.
Steingeitin, 22. desember — 19. janúar.
Þú ert að leita þér að einhverri dægrastyttingu, og finnur hana
fyrst og frenst í lagfæringu á lifnaðarháttum þfiium.
Vatnsberinn, 20. janúar — 18. febrúar.
Þú g:erir þér það ómak að skýra frá áformum þiiium fi tæka tfið
með það fyrir auutim að fá betra samstarf.
Fiskarnir, 19. febrúar — 20. marz.
Þú ert fiillur af áhuga fyrir eigin áformum, og vilt mikið á þig
leggja til að þau megi láuast. Þú hefur ltins vegar litla þolinniæði
til að koma«t i g:egnum hvers konar slysni.
Botnlaus dómur
í Botnsmáli
Þann 15. marz s.l. var kveð-
inn upp í aukadómþingi Þing-
evjarsýslu, dómur vegna eig
enda og ábúenda jarða við Mý-
vatn, urn eignarrétt að botni Mý
vatns. Dómur þessi, ef dóm
sikyldi kalla hefur vakið nokkra
athygli þeirra manna, sem ekki
er sama um hvernig farið er með
vötn á Islandi.
Aðal'krafa stefnanda Veiðifé-
lags Mývatos, að dæmt verði að
botn Mývatos og botnsverðmæti
öH séu hl'uti af landareignum
þeirra aðila, er lönd eiga að
Mývatni, í óskiptri sameign
þeiirra, og að engir aðrir en þeir
eigi þar eignaraðild, er visað frá
dómi.
Með þessari frávísun virðist
dómurinn ekki viija taka af-
stöðu til þess, sem hann hefur
tekið að sér að dærna. Þó er
því ekki að neita að fram koma
í dóminum ljósir punkter, sam-
anber umisögn hans um 4. gr.
vatnalaganna svóhljóðandi.
„Dómurinn telur að 4. gr. vatna-
laga ski'lin á þann veg að hún
takmarki án frávika eignarrétt
vatnsbakkabænda, við land-
belti af þeirri stærð, sem
að framan greinir, sé ógild regla
af stjómskipunarlögum í þeim
tilviikum, þar sem telja verður
sannað að strandeigendur hafi
átt rikari rétt til vatos og
botns, er lögin voru sett, verð-
ur að telja að gagnályktun frá
4. gr. vatnalagamna verði ekki
réttiætt, með skirskotun til heim
ildar löggjafar til setningar
ákvæða, um almennar takmark-
anir á eignarrétti."
Ennfremur. „Siðari tíma gögn
benda einnig til þess að almenn-
ingur hafi lengst af verið í vatn
inu. Hins vegar verður því ekki
slegið föstu hér, hver séu mörk
þess almennimgs og eigi heldur
þvi, að ýmsar einstakar jarðir
við Mývato hafi eigi átt, þegar
vatnalögln voru sett, séreignar-
rétt að vatnsbotmi Mývatns út
fyrir þau mörk sem í 4. gr. vatna
laganma greinir. Hafi slikur sér-
eignarréttur einstekra jarða ver
ið fyrir hendi við setningu lag-
anna, er hann að mati dómenda
í fu'lliu gi'ldi."
Einnig. „Þá hafa járðamörk
við vatnið verið færð inn
á landabréf á dskj. nr. 14. og
sést ekki amnað samkvasmt því
og landamerkjaskrám, sem lagð
ar hafa verið firam en að öll
strandlengja vatnsims, falli und
ir jarðir þær, sem umboð er vedtt
fyrir, þótt einstakar lóðir kunni
að vema úr þeim iátnar. Verður
því að telja, að stefnandi hafi
formilega heimild frá þeirn sem
málið varðar, til máisihöfðunar.“
Með þvi sem að framan er
greint viðurkennir dómurinn um
ráðarétt strandeigenda.
Dómurinn vitnar í Jarðabók
Áma Magnússonar og Páls
Vídailím, og þykist nú heldur
hafa komizt í feitt. Rétt er að
atlhuga þá tilvitnun nokkru nán
ar. I Jarðabókimmi er sérlýs-
ing á hverri einstakri jörð i
hreppnum, þar er það staðfest
að eingöngu 13 jarðir sem að
vatninu liggja eiga veiðirétt í
Mývatni.
Engin önnur jörð telur sig
eiga þann rétt.
Hvers vegna getur dómurinn
ekki þessara staðreynda úr því
hann er á annað borð að vitna
i Jarðabókina?
Sögusögn sú, sem tekin er upp
i forsendum dómsins úr Jarða-
bókinni, og þar hefur ver-
ið hnýtt aftan við sérlýsingu
jarðanna, er mjög tortryggileg
og etur sjálfa sig upp með þvi
að segja, „enginn má leyfislaust
fyrir annars landi veiða."
Má vera að gildi þeirrar furðu
sögu felist í því, að aðeins einn
leiguiiði, á minnstu jörð við vato
ið, fékkst til þess að undirrita
hama.
Þegar lokið er sérlýsingu jarð
anna að Geiteyjarströnd, eins og
segir í Jarðabók Áma Magnús-
sonar og Páls Vídalin frá 1712,
telur engin jörð utan vatns
bæja sér hiumnindi af veiði í
Mývatni.
„Að so hafi’ þessarar sveitar
búendur undirréttað um símar
ábýlisjarðir sem framanskrifuð
jarðabók útvisar, votta undirskrif
aðir, sem þessu erindl hafa ná-
læglr og áheyramdi verið að
Skútustöðum við Mývatm þann
30. Augústi Anno 1712. Ingjald-
ur Jónsson með eigim h. Þorlák-
ur Einarsson með eigin h.“
Og siðan þegar lokið er jarða-
lýsimgum frá Vogum í Hofssteði.
„Vottar að því að so hafi almúg
inn undirréttað og tilsagt sem
framianskrifuð jarðabók út-
vísar, frá því er byrj-
að að tala um Voga, og tii þess
hér er komið, eru undirskrifað-
ir, sem þessu erindi hafa nálæg-
ir og áheyrandi verið að Skútu-
stöðurn við Mývatn þann 31.
Augústi Anno .1712. Kolbeinn
Jónsson meh. Þorkell Þorsteins
son mpp. LS.“
Samkvæmt þeim upþlýsingum
sem fyriir liggja, er Þorkell Þor-
steiinsson öliu ókunnur við Mý-
vatn, og undirskrift hans alls
ekki traustvekjandi, og raunar
ekkert á henni að byggja. Auk
þess vekur það grunsemdir að
enginn af þeim fjórurn hrepp-
stjórum sem þá voru búsettir í
hrepþnum s.m.br. manntalið frá
1703 skyldi rita nafn sitt und-
ir sögusögnima. í skýrslu um
fisikiranmsóknir til landshöfð
ingja frá árimu 1900, eftir
Bjarna Sæmundsson segiir m.a.
„Dýpið í vatminu eir alstaðar lít-
ið einkum að norðaustan,
að s-unnan og vestan er það
nolckru dýpra. Jurtagróður er
nokkur á víð og dreif í vatn-
inu. í botni er leðja eins og geir-
ist, mynduð af rotnandi efnum.
Smá dýralif er mjög ríkuiegt í
leðjunná smá skeljar, mýlirfur
og kuðungar, upp í vatninu mik
il mergð af smá kröbbum svo
Hornsili. Yfirleitt mikið æti fyr-
ir fisk. Veitt er í vatninu frá
öl'lum þeim bæj'um, 13 að tölu
sem land eiga að þvi.“ Athygli
vökur að þessari lýsingu
Bjama Sæmundssonar frá árinu
1900 um veiðiréttinn, ber algjör-
lega saman við sérlýsingu jarð-
anna frá 1712.
f harðindum og heyleysi fyrri
tíma, var það oft til umræðu með
al manna umhverfis vatoið, sem
litlar engjar áttu, að þurrka
upp viss svæði i Ytri-flóanum
þar sem hann er grynnstur og
bo'togróðurinn svo mikiH á sumr
in, að yfirborð vatosins var yf-
ir að íita sem gróið land. Með
slííkri þurrkun hefði fengizt
þarna mikið og gott slægjuland.
Er trúlegt að rikið hefði gert
kröfu um eignarrétt þess slægju
lands, sem þannig hafði orðið
til?
Á þessu svæði hefur að und-
anfömu verið dælt botnleðju til
Kísiigúrverksmiðjunnar, og ráð
giert a svo verði næstu áratug-
ina. Leðjan á botninum er að
lang mestu leyti samsett af skelj
um kísilþörunga, sem lifað hafa
í vatninu. Skeljarnar sjálf-
ar nema yfirleitt meiru en helm
ingi af þunga þurrefnisins, og
eiga einnig lainig mestan þátt í
rúmtaki þessarar leðju. Sem sagt
kísilþörungaskeljamar verða til
í vatninu og falla siðan á botn-
inn.
Eftir að tekin var upp fisk-
rækt i vötnum og algjör fi’ið-
un hryigningarstöðva, eru vöto-
in raunverulega ræktuð og sil-
ungurinn tekinn af rækt-
uðu, svipar það til þess að gras
er tekið af landi þar sem áburð-
ur hefur verið borinn á.
Hrygningarsíöðvar silungsins
eru að sjálfsögðu á botni vatms-
ins, og að mestu leyti með aust-
urströndinmi, einnig innan
seirra marka, er dómurinn tel-
ur ótvírætt að fylgi strandlenigj
unni. Auk þess er vitað að sffik-
ar stöðvar eru víðar, einkum með
löndum og eyjum.
Er trúlegt að silungur, sem
rsektaður er inman áðurgreindra
marka verði eign annarra
en þeirra sem lönd eiga að vatn-
inu, þegar hann gengur út fyr-
ir þau mörk?
Ef svo er, til hvers eru þeir
þá sem hrygningarstöðvar eiga,
að rækte silung, og verja
til þess miklum hluta af hlunn-
indum jarða sinna, ef óviðkom-
amdi aðilum er þar heimil veiði?
Treystir dómurinn sér til^að
svara þvi?
Tilefni þessara staðreynda,
sem hér að framan hefur verið
getið, er sú furðulega og órök-
studda niðurstaða er fram kem-
ur i forsendum dómsins, að al-
menningur hafi lengst af verið
í Mývatni. Þeir menn, sem bezt
hafa þekkt til staðhátta við Mý
vatn, telja það fjarstæðu að þar
hafi nokkru sinni verið um al-
menninig að ræða, er næði til
annarra en þeirra, er land ættu
að vatoinu. Nægir í því sam-
bandi að vitna til frá-
sagnar handrita Stefáns Stefáns
sonar, Ytri-Neslöndum, sam-
þykktar bændanna sem stofnuðu
Veiðifélag Mývatms árið 1905,
um eignarrétt að vatoinu, um-
sagnar Bjarna S;nmuncisson-
ar árið 1900, sérlýsingar jarð-
anna í Jarðabók Árna Magnús
sonar frá 1712, margfaldra hefð
arréttinda jarðanna er að vatn-
inu ligeja, er þær hafa afflað
sér með ósiitinni nýtingu vatns
og botnis um aldaraðir og
með rótgróinni venju um heiti á
vatninu fjær landi, þar sem ætíð
er telað um Flóann sem s.»...eign
þeirra jarða, er að vatA-
inu liggja. Þrenns konar veiði-
aðferðte hafa lengst af v^ið
stundao. ’’ í Mývatoi, lagnet.líyr
ir’dráttuir og öngulveiði,
Saroeiginlegt með öllum þess
um veiðiaðferðum er að silung-
urinn er tekinn við botninn.
Mest stundaða veiðin er i lag-
net, sem lögð eru á botninn, fjær
og nær landi víðs vegar um vatin
ið. Bændumir sem setið hafa
jarðimar við vatnið frá ómuna-
tið, hafa stundað þar veiði.
Ekki mundu ailar þessar jarð
ir hafa verið taldar byggilegair,
nema vegna hlunninda af veið-
inni. Á nú með dómi, að svipta
þær þessum fomhelga, lífshags-
nruna- og tilverurétti þeirra?
Þá er að þeim vegið í Hkinigni
við það, er erlendu veiðiþjófaim
ir innan hinnar islenzku fisk-
veiðilögsögu, eru að vinna að
þvi að evðileggja lífsbjörg þjóð-
arinnar.
í Mývatni og öðrum grunn-
um vötnum i byggð á íslandi,
er sambandið miUi vatns
og botns svo náið Kffræðilega
séð, að óhugsandi er að rjúfa
þau tengsl, án óbætanlegs tjóns,
á iifriki vatnanna. Hver viiHI
vet’ða valdnr að því?
Er ekki orðið tímabasrt fyrir
búnaðarsamtökin i landinu, og
Landssamband veiðifélaga, að
iáta þette mál til sín taka.
Ekki þarf að efast um, að sá
dómur sem fellur í botnsmáli
Mýyatos, mun verða talinn gilda
fyrir flest, ef ekki öll vöto á
Islandi.
Viðtæk samstaða allra vatna-
eigenda í landinu, gæti orðið ttl
þess að þeir fái haldið eigmim
sánum og yfimáðum yfir vötoun
um, svo sem verið hefur.
Vogum, 1. maí,
HaUgrínuir ÞórhaUsson.