Morgunblaðið - 16.09.1973, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐJÐ — SUNNUDAGUR 16. SEPTEMBER 1973
ItlragpsislifðMfr
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
Áskriftargjald 360,00 kr. á
I lausasölu
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Eyjólfur Konráð Jónsson,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6, sími 10-100.
Aðalstræti 6, sími 22-4-80.
mánuði innanlands.
22,00 kr. eintakið.
ITndanfarin misseri hafa
^ vonir vaknað um, að
takast mætti að bæta sam-
búð ríkjanna í Evrópu og
risaveldanna tveggja. 1
Þýzkalandi hefur Willy
Brandt haft forystu um nýja
stefnu sátta í samskiptum við
ríkin austan járntjalds, en í
Bandaríkjunum hefur Nixon,
forseti, beitt sér fyrir því, að
sambúðin við Sovétríkin og
Kína yrði bætt. Eru menn á
einu máli um, að töluverður
árangur hafi orðið í þessum
efnum.
Nú sýnist hætta á, að aft-
urkippur komi í þessa að
öðru leyti jákvæðu þróun í
sambúð austurs og vesturs.
Ástæðan er sú, að Sovét-
stjórnin virðist ætla að taka
upp á ný starfsaðferðir Jóseps
Stalíns í viðskiptum við
menntamenn og rithöfunda í
Sovétríkjunum, sem krefjast
lágmarks mannréttinda til
handa þegnum landsins. Með
vaxandi ugg hafa menn á
Vesturlöndum fylgzt með
Sakaroff og Solzhenitsy.n.
virðist hafa það að markmiði
að undirbúa fólk í Sovétríkj-
unum og á Vesturlöndum
undir það, að þeir verði
dregnir fyrir rétt og dæmdir
fyrir „óhróður“ gegn Sovét-
ríkjunum.
Á Vesturlöndum ríkir al-
mennur vilji til að bæta sam-
búðina við Sovétríkin og önn-
ur A-Evrópuríki, bæði stjórn-
málalega og á viðskiptasvið-
inu. En siðgæðisvitund Vest-
urlandabúa er freklega mis-
boðið með þeirri kúgunarher-
ferð, sem Sovétstjórnin hefur
hafið gegn rithöfundum og
menntamönnum þar í landi.
Þess vegna vaknar óhjá-
kvæmilega sú spurning, hvort
lýðræðisríki, sem halda í
voða þeim árangri, sem hing-
að til hefur náðst í því að
bæta sambúðina milli austurs
og vesturs. En um leið eru
þessi bolabrögð yfirlýsing
um ótrúlega mikinn veikleika
hins sósíalíska þjóðfélags-
kerfis. Nú er meira en hálf
öld liðin frá því að bylting-
in var gerð í Sovétríkjunum
og ætla mætti, að þau væru
komin yfir mestu byrjunar-
örðugleikana í uppbyggingu
hins sósíalíska þjóðfélags-
kerfis. En þrátt fyrir þær
framfarir, sem orðið hafa í
Sovétríkjunum á þessu tíma-
bili, virðast ráðamenn þar
eystra ekki treysta sér til að
leyfa þegnum sínum að njóta
almennra mannréttinda.
Þyngri dóm er tæpast hægt
OFSÓKNIR I SOVÉT
dómum, sem að undanfömu
hafa verið kveðnir upp yfir
einstaklingum í Sovétríkjun-
um, sem leyfa sér að hafa
sjálfstæðar skoðanir og
þeirri herferð, sem mögnuð
hefur verið í sovézkum fjöl-
miðlum gegn einum fremsta
vísindamanni Sovétríkjanna
og Nóbelsverðlaunahafa í
bókmenntum.
Sú áróðursherferð, sem
hafin hefur verið gegn þeim
heiðri þau mannréttindi, sem
við teljum helg, geti yfirleitt
átt náið samstarf við ríki,
sem beita kúgunaraðgerðum
gegn frjálsri hugsun.
Með því að dæma þá menn
í þrælkunarvirmu eða til vist-
ar á geðveikrahælum, sem
berjast fyrir því, að yfir 200
milljónir manna í Sovétríkj-
unum fái að njóta almennra
mannréttinda, eru stjómend-
ur Sovétríkjanna að stefna í
að kveða upp yfir sósíalism-
anum.
Raunar þarf þetta ekki að
koma mönnum á óvart. Inn-
rásin í, Tékkóslóvakíu 1968
var í raun og veru yfirlýsing
um það frá ráðamönnUm í
Moskvu, að þeir teldu sósíal-
isma og frjálsa hugsun ekki
eiga samleið. Og hvers vegna
skyldu menn draga þá niður-
stöðu í efa? Mennirnir í
Kreml hafa orðið langa
reynslu af sósíalismanum,
Þeir hljóta að hafa komizt að
þeirri niðurstöðu, að fenginni
reynslu, að sósíalisminn þoli
ekki frelsi. En einmitt þess
vegna er næsta furðulegt, að
enn skuli vera til menn á
Vesturlöndum, einnig hér á
Íslandi, sem vinna að því að
koma upp slíku þjóðskipulagi
hér.
Það vantar ekki hávaðamn
í sósíalista hér á íslandi, þeg-
ar fregnir berast um kúgun-
ara ðgerðir herforingj astj órn-
ar í Grikklandi eða einræðis-
stjórnar í Portúgal, svo að
dæmi séu nefnd. En þessir
sömu menn eru einkennilega
hæglátir, þegar fréttir berast
um ofsóknir á hendur rithöf-
undum og menntamönnum í
Sovétríkjunum. Þögn þeirra
um þær ofsóknir segir meira
heldur en mörg orð. En hvað
sem líður afstöðu fimmtu
herdeildarmanna í þessum
efnum hljóta lýðræðisríki
Vesturlanda að gera Sovét-
stjórninni ljóst, að sambúðin
milli austurs og vesturs getur
aldrei orðið með eðlilegum
hætti, meðan einstaklingar
eru ofsóttir, kúgaðir og hrak-
yrtir fyrir það eitt, að hafa
sjálfstæða skoðun og berjast
fyrir almennum mannréttind-
um austur þar.
Reykjavíkurbréf
Laugardagur 15. sept.-
„Stjórnmála-
samskiptum“
slitið?
í lliðiinni viku .sarmaAi ríkis-
sitjórn Ólafs Jóhannessonar en.n
einu siinnii, að því eru nánast eng-
in takmörk sett, hve bjálifalega
hún stendur að málum. Þegar
ei'tt ár var liðið frá útfærslu
fiskveiðiilögsögunnar í 50 sjómíl-
ur hinn 1. september sl. töldu
ráðherramir að sjálfsögðu nauð-
synlegt að gefa yfirlýsdngar.
Þetta tækifæri notaði Lúðvík
Jósepsson, sjávarútvegsráðherra,
tlil þess að setja fram ákveðnar
kröfur um nýjar aðgerðir gegn
Bretum og Atlantshafsbandalag-
innt. Kjarninin i tiUliögugerð ráð-
herran.s var sá, að atjómmála-
sawmbaindi við Breta yrðí þegar í
stað slliitið, sendiherra okkar hjá
Atlanitshafsbandalaginu yrði
kaliaður heim og alllri þáttitöku
Islands í störfum þess hætt og
að „ölll þjómusta" við Nimrod-
njósnaþotur Breta yrði stöðvuð.
Eims og vænta má*t;i, taldi
Ólaifur JöhannesKon, forsætisráð-
herra, að bamn gærti ekki látið
Lúðvík Jósepssom einan um hit-
urna og þess vegna lagði forsæt-
isráðherra fram ti.llögur á fundi
þángflokks og framkvæmda-
stjómar Fraimsóknarfliokksims,
sem haldinn var 4.—6. septem-
ber. í tfflöguim þessum siagði
m.a.:
„1. Ölllum fhigleiabeinimgum
viið Nimrod-þotuir Breta verði
tafarlaust hætt og þess krafizt
af A tlant-shafsbanda laginu að
það hlutist til um að flugi þeirra
Vilð Island verði hætt. Atíiaints-
haf.sbandalaginu verði tílkynn/t,
að íslendmgar muinii endurskoða
afstöðu sína till þáfbtöku i því,
ef það fordæmir ekki hemaðar-
legt ofbeldi Breta og geri ekki
ráðstafanir tiil að stöðva það.
2. Brezku ríkisstjórniinni verði
þegar tólkynnt, að verði um frek-
ari ásiglliíngar brezkra herskipa
og dráttarbáta á íslienzk varðskip
að ræða, verði stjómimálaisam-
bandi milli landanna slitið.“
Jafnframt þessari tdHögugerð
forsættsráðherra, sem samþykkt
var af þingflokki hans og fram-
kvæmdastjóm, tók ráðherrann
upp á sitt eindæmi ákvörðun um
að breyta þvi fyrirkomulagi,
sem ríkt hefur á móttöku sjúkra
og slasaðra brezkra sjómamna.
Hingað biO hafa hin svonefndu
aðstoðarskip brezka togaraflot-
ans fllutt sjómenn í sKkum til-
vikum til hafoar og komið þeim
undir lækniisihendur. En hinn 7.
sept. sl. ákvað Óliafur Jóhannes-
son að framvegis skyldi skip
það, sem viðkomandá sJcipverji
væri skrásettur á, flytja himn
sjúka eða slaisaða sjómann tii
hafnar, en i þessu felst í raun og
veru, að þar með mundi gefasit
tækifæri til að taka liamdhelgis-
brjóta, ef þeir kærmi til hafn-
ar.
Bitnar á okkur
sjálfum
Þegar tiililögur Ólafs Jóhannes-
sonar höfðu verið samþykktar á
HaBo rmsstað, kom fljótlega í
ljós, að ekki voru menn innian
stjórmafiokkamma á eimu máii
'im, að hyggiilega væri að farið.
Biimn af helztu póliitísku emb-
ættismönnum vinstri stjómar-
jinnar, Bergur Sigurbjömsson,
sem er einn þriggja kommisisara
Framkvæmdastofnuniar ríkiisins
og skipaður í það eimbæibtii af
Samtökum frjáisjymdra og
vinstri manna, óskaði eftir því
við riitstjóra Timans, að blaðið
birti grein efltir sig um þessi
mál, en Tímámm sá sér ekki fært
að verða við þesisiairi beiðni
áhrifamammis í stjómarflokkun-
um og birti Morgumblaðið því
grein Bergs Sigurbjömssomar. 1
henni segir hann m.a.: „Nú eru
uppi háværar raddir um það, að
við eiguim að SMta stjómmáJa-
sambandá við Breta vegna
margra og þó einkuim síðustu
aitburða í lamdheligiisdeiiiltummi.
Þessar raddir og kröfur þar að
lúitamdi eru í semm mannlegar og
skiljanJegar í „hita bardiagams",
þegar þær koma frá adimenningi,
sem ekki verður bajiimn bera
löglega ábyrgð á þedm verknaði,
ef framkvæmdur yrði. Aninað
verður uppi á teniingmum, þegar
ábyrg stjómvöld eiga hiut. að
máli. Ábyrg stjómvöld bafa
ekki heiimi'ld tái að láta „hita
bardagans" eða „vigamóð"
stjóma gerðum sínum. Geri rík
i.sisitjórn það, mun hún fyrr en
seinna fáBa á þeim verkum són-
um. En umfram aMt má ríkis-
stjóm ekki lárta stjómaist af
þeim „heilræðum", sem þeiir að-
ifliar hvísla í eyra henmar, sem
umfram afflt annað vilja koma
henni frá völdium. Því hefur ver-
ið marglýst yfir, að við serttum
ekki í deilu við brezku þjóðina
í heild í landhelgisdeilunni held-
ur MtJia kl'íiku bogaraauðvailds í
Bretlamdi, sem njótd stuðnings
brezkra stjórnvalda, nú síðast
bæði í sjómivarps- og útvarps-
þætitó af ri'tstjóra Þjóðviljams.“
Siðan fjaflaði Bergur Sigur-
björnsson í grein siimmi um af-
leiðingar stjómmáliasambamds-
slita og sagði: „Ef gripið væri
til hefndaraðgerða af okkar
hálfu vegna framkomu brezku
togairaiklíkunnar og brezkra
stjómvailda í lamdhel'gi'sdedilunni
ættu þær hefndaraðgerðir eða
refsiaðgerðir, ef menn villja held-
ur nota það orð, að bitna á þeim,
sem við teljuim okkur eiga sökótt
við, en ekki á þeim, sem ekkert
hafa á okkar hJurt gerit, enn síð-
ur á vinum okkar og samherj-
uim í Bretlandi og þó sízt af öldu
á ökkur sjáltfuim. Verðum við ekki
saimbamds við Brerta og stöðvun
verzlunarviðskipta við þá bitnar
ekki á togaraklíkunni brezku né
stjómvöldum þar í landi, og ails
ekki fyrst og fremst, heldur á
aðiJum, sem við eigum ekkert
sökótit við, en þó e.t.v. aðaliega
á okkur sjálfum Verðum við ekki
að reyna að vera menn tiil að
viðurkenna það hvað sem öll-
um deiJum líðiur, að viðsJcipt.i
okkar við Bretia hafa afflitaf ver-
ið okkur meira í hag en þeim.“
I -oks segir Bergur Sigur-
björnsson í grein sininii:
„Allir eru sammála u:m ágæti
okkar rómiuðu skipstjórnar-
miainna á varðsikipunum. En þrát't
fyrir ágtetii þedrra sem glíJcra og
frækilega framgöngu í landhelg-
iisdeiiunini má alils ekki undir
neimum krimgumstæðum afhenda
þeim hluita af e'mjbætrtd uitanríkis-
eða forsæbisráðherra oig aMrra
sizt úrslibavaJd um það, hvort
sfflta skaJ stjómmálasamibandi
við Breta eða ekki. En af nýrri
samþykkt þimgtflokks Framsókn-
arflokksins á HaJilormssitað verð-
ur ekki aninað skil'ið en að þetrta
ætlli fonsaBtáisráðíherra sér einmitt
að gera (utaimlki.sráðh e rra var
erlendis, þegar saimþykktdn var
gerð), Ef það á að verða korn-
ið, sem fylJ'ir mældnm í deilu
okkar Vi'ð Ðreta, hvont eimihver
ágætur skiipstjómarmaður á
varðskipi mássir svo stjóm á
skapii simu t.d. eftór hörmulegar
slysfarir á skipi hans, að hann
leg.gur sig e.t.v. ekki eins fram
og skyld'i till að forðast næstu
„skurtsveifliu" freiigábunmar, þá
hygg ég, að yrði lemgi deiOlt um
án sannania hver hefði vailidið
þeim árek.stri og hver ekki.“
Ekkert samráð
Fyrir síðustu helgi voru fjöl-
miðlar önnum kafniir við að upp-
lýsa landsmenn um, að næsita
þriðjudag yrði haJdinn fiundur i
ríkisst jórn Islandis, þar sem
fjalJað yrði um tdliögur forsæt-
isráðherra um skiitorðsibundin
slit s'tjómmálasaimibamds við
Brerta og hótum um að hætta að-
illid að AtóantSihafsibandaJaginiu.
Er óhætt að flulffiyrða, að sjaddan
hefur venjulegur ráðherrafundur
verið auiglýstur jafin ræki'lega og
þesiSi. En áður em rikisstjómdn
kom saman til þessa fræga fuind-
ar var þegar orðið Ijóst, að Óiaf-
ur Jóhannesson, forsætisráð-
herra, og Lúðvik Jósepssoin, sjáv-
arútvegsráðherra, höfðu ekkert
samráð haft sin á mdihi um þesisa
tiilög'Ugerð eða við samráðherra
sína og þriðja stjórnarflokkiinn.
Daginn áður en ráðherraifundur-
imn var hailidiinn, vitnaðisit, að
Emari Ágúsbssyni, ut'anrikisráð-
herra, hafði verilð allsendis
ökunmugt um tiiJiögugerð forsæt-
isráðherra, sem f jallaði um verk-
svið u batn r í kisi'á ðhe rra. Eínar
Ágústsison hafði verið í Bonm til
Viðræðna við þýzk stjórmvöld um
landhelgiismáMð og það tækifæri
nobaði Ólafur Jóhanmesson tiJ
I þess að setja fram tiliögur síinar