Morgunblaðið - 13.10.1973, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 13. OKTOBER 1973
Af
innlendum
vettvangi
______Þetta er
tœkifœri Ólafs
Ólafur Jóhannesson, forsætis-
ráðherra, hefur ekki vaxið í áliti
sem stjórnmálamaður á þeim
tveimur árum, sem hann hefur
setið í forsæti núverandi ríkis-
stjórnar. Öllu heldur hafa athafn
ir hans sannfært marga um, að
hann sé óhæfur til þess að vera
forsætisráðherra. En hvað sem
því líður er óhætt að fullyrða, að
nú stendur Ólafur Jóhannesson
frammi fyrir stærsta tækifærinu
á stjórnmálaferli sínum. Þetta
Ólafur Jóhannesson, forsætisráð-
herra. — Kann hann að hagnýta
það tækifæri, sem fundurinn með
Heath veitir honum?
Lúðvfk Jósepsson — Hættir hann
við hálfunnið verk öðru sinni?
Björn Jónsson — Suðningur hans
gerði Ólafi kleift að fara til
London.
tækifæri er fundurinn með
Heath, forsætisráðherra Breta, á
mánudaginn kemur.
Hvað réð afstöðu
Breta?
í sjálfu sér er tilgangslaust að
deila um, hvað olli því, að brezka
stjórnin ákvað að hverfa á braut
með flota sinn úr íslenzkri fisk-
veiðilögsögu. Mestu máli skiptir,
að ofbeldisaðgerðum þessum var
hætt. Málsvarar ríkisstjórnarinn-
ar hafa að vonum reynt að halda
þvf fram, að yfirlýsing ríkis-
stjórnarinnar um slit stjórnmála-
„samskipta“ hafi knúið brezku
stjórnina til aðgerða. Margt mætti
segja um það, hvernig sú yfir-
lýsing varð til, en látum það liggja
milli hluta. Hínn 11. september sl.
var samþykkt ályktun á ráðherra-
fundi — eftir nokkrar deilur —
þess efnis, að stjórnmála„sam-
skiptum" við Breta yrði slitið, ef
brezkar freigátur hættu ekki
ásiglingum á íslenzk varðskip. Ef
sú fullyrðing talsmanna ríkis-
stjórnarinnar væri rétt, að yfir-
lýsing um slit stjórnmálasam-
bands hefði fengið brezku stjórn-
ina til að sjá að sér, er ljóst, að þá
þegar hefðu skiph. freigátanna
fengið fyrirmæli um að hætta
ásiglingum. Sú var ekki raunin.
Nokkrum dögum eftir að ríkis-
stjórnin samþykkti ályktun þessa,
gerðu brezkar freigátur ftrekaðar
tilraunir til þess að sigla á íslenzk
varðskip og tókst að lokum. Þess-
ar ásiglingar sýndu, að brezka
ríkisstjórnin tók það ekki alvar-
lega, þótt ríkisstjórn Ólafs
Jóhannessonar hótaði slitum
stjórnmálasambands.
Harðnandi átök á fiskimiðunum
og versnandi sambúð íslands og
Bretlands gerðu Atlantshafs-
bandalaginu hins vegar kleift að
auka þrýsting á brezk stjórnvöld.
Vitað er, að allt frá því að brezki
flotinn kom á íslandsmið, hefur
Josep Luns, framkvæmdastjóri
Atlantshafsbandalagsins, lagt
mikið starf af mörkum til þess að
fá Breta til að hætta ofbeldisað-
gerðum sínum. Enginn vafi er á
þvf, að bæði Bandaríkjamenn og
Norðmenn hafa einnig lagt sinn
skerf af mörkum, en ríkisstjórnir
beggja þessara ríkja hafa haft
þungar áhyggjur af áhrifum fisk-
veiðideilunnar á stöðu varnarliðs-
ins á Keflavíkurflugvelli og aðild
Islands að Atlantshafsbanda-
laginu.
Það, sem úrslitum réð um þá
ákvörðun Heaths að kalla flotann
til baka, án skilyrða, var tvímæla-
laust heimsókn Luns til hans,
sunnudaginn 30. sept. sl., en þá
átti Luns tveggja klukkutíma
fund með Heath. Að loknum þeim
fundi fóru hjólin að snúast með
þeíjn árangri, sem allir þekkja.
Einn af þingmönnum
kommúnista sagði við starfsbróð-
ur sinn, er tilkynnt hafði verið
um brottköllun brezka flotans:
„Þetta bjargar NATO:“ i þessum
orðum fólst bæði viðurkenning á
þvf, að framlag Atlantshafs-
bandalagsins og Luns hefði skipt
sköpum og um leið gremja
kommúnista yfir því, að sterkasta
vopnið í baráttu þeirra fyrir úr-
sögn islands úr NATO hafði verið
slegið úr höndum þeirra.
Engum kemur á óvart, þótt
kommúnistar vilji ekki viður-
kenna hlut Atlantshafsbandal. í
þessu máli. Hitt veldur meiri
furðu — og hlýtur að vera
nokkurt áhyggjuefni stuðnings-
mönnum aðildar að NATO í
Framsóknarflokknum — að
forystumenn þess flokks hafa
reynt að gera lítið úr hlut Atlants-
hafsbandalagsins og Luns í því,
að flotinn var kallaður á brott. Þó
ber að geta þess, að Þórarinn
Þórarinsson hefur staðfest það
opinberlega, að Josep Luns og
Atlantshafsbandalagið hafi lagt
gott til málanna. i útvarpsþættin
um „Bein lína“, sem að vísu var
útvarpað nokkru áður en
ákvörðun Breta var tilkynnt,
sagði Þórarinn Þórarinsson m.a.:
„En ég er þó þeirrar skoðunar, þó
einkum í seinni tíð, að þá hafi
NATO heldur reynt að hafa
jákvæð áhrif á þetta og sérstak-
lega hafði framkvæmdastjóri
NATO fullan vilja á þvf að stuðla
að lausn deúunnar, þannig að
Island megi vel við una . . . Þetta
er mikilsverð viðurkenning frá
einum helzta forystumanni Fram-
sóknarflokksins á jákvæðri af-
stöðu bandalagsins.
Hver eru fyrir-
mœli landhelgis-
gœzlunnar?
1 yfirlýsingu brezku rfkis-
stjórnarinnar var þess getið, að
hún hyrfi á braut með flota sinn
„i trausti þess“, að varðskipin
áreittu ekki togarana, meðan
reynt væri að ná samkomulagi. 1
svari íslenzku ríkisstjórnarinnar
er tekið fram, að „ekki er annað
mögulegt en að íslenzk lög gildi á
fiskimiðunum". Með hliðsjón af
þessum andstæðu sjónarmiðum
vaknar strax sú spurning, hvort
nokkuð verði af fundi Ólafs
Jóhannessonar og Edwards
Heaths, þar eð ný átök milli varð-
skipa og brezkra togara mundu
verða til þess, að flotinn kæmi inn
fyrir aftur, samkvæmt yfirlýsingu
brezku stjórnarinnar.
Ummæli Lúðvíks Jósepssonar,
sjávarútvegsráðherra, benda ein-
dregið til þess, að hann sé þess lítt
fýsandi, að þeir hittist Ólafur og
Heath. Fyrirsögnin á viðtali, sem
Þjóðviljinn birti miðvikudaginn
3. október við Lúðvík var svo-
hljóðandi: „Landhelgisgæzlan
mun starfa af fullu afli“. Og í
viðtalinu segir sjávarútvegsráð-
herra: „En það eitt er víst, að
okkar landhelgisgæzla hefur þau
fyrirmæli að verja okkar land-
helgi af fullu afli og klippt verður
aftan úr brezkum togurum, sem
hér reyna að brjóta okkar lög, og
brezkur togari verður tekinn, ef
aðstæður leyfa.“ Daginn eftir
birtist forsíðufrétt í Þjóðviljan-
um, þar sem sagði m.a.: „Klukkan
6 f gær var því ekkert aðstoðar-
.skip brezka veiðiþjófaflotans né
heldur njósnaþotur hans við
landið og því augsýnilega gott
tækifæri fyrir varðskipin að at-
hafna sig.“ Laugardaginn 6. októ-
ber er bersýnilegt, að komm-
únistar hafa þungar áhyggjur af
málefnum landhelgisgæzlunnar.
Þann dag birti Þjóðviljinn stutt
viðtal á forsíðu við Ólaf Jóhannes-
son. Þessi orðaskipti áttu sér stað
milli blaðamanns og ráðherra:
„Er eitthvað hæft í þvf, að þú sem
æðsti yfirmaður landhelgis-
gæzlunnar, hafir fyrirskipað
mildari aðgerðir gegn brezkum
Iandhelgisbrjótum vegna breyttra
viðhorfa?" „Það er bara bull,“
(segir Ólafur) „enda er mér sagt,
að þeir hífi núna, þegar varð-
skípin nálgast og eru tiltölulega
fáir hér við land.“ Og í Þjóðviljan-
um þriðjudaginn 9. október
birtist baksfðufrétt, þar sem sagði
m.a.: „Einnig munu forvígismenn
gæzlunnar í landi fátt hafa vitað
um ferðir og aðgerðir brezkra
landhelgisbrjóta um helgina, því
að öll varðskipin voru við annað
en gæzlustörf og stingur það illi-
lega í stúf við það, sem yfirlýsing-
ar hafa verið gefnar út um, en
þær hljóða á þann veg, að ekki
verði slakað á gæzlunni. Þykir
mörgum þó, sem svo hafi þegar
verið gert eftir að brezku her-
skipin fóru út fyrir 50 mílurnar,
þvf nær daglegur viðburður var
að varðskip skæru á vörpu veiði-
þjófa meðan herskip voru innan
50 mílnanna. En síðan þau fóru út
hefur ekki verið skorið á hjá ein-
um einasta þjófi.“
A blaðamannafundi þeim, sem
forsætisráðherra efndi til á
dögunum, vegna síðustu atburða f
landhelgisdeilunni, var hann
spurður í þaula um fyrirmæli
þau, er landhelgisgæzlan hefði
frá honum. Ráðherrann lét þá f
ljós þá von, að brezku togararnir
mundu hífa, ef varðskip nálgað-
ist, svo að ekki kæmi til frekari
árekstra. Forsætisráðherra hefur
orðið að von sinni, því að
nákvæmlega þannig haga brezku
togararnir sér, þegar varðskip
koma að þeim. Menn geta sjálfir
myndað sér skoðun á því, hvort
þetta er tilviljun eða ekki. Hitt er
ljóst, að einn stjórnarflokkanna
beitir opinberum þrýstingi til
þess að knýja fram auknar að-
gerðir landhelgisgæzlunnar, sem
bersýnilega mundu verða þess
valdandi, að flotinn kæmi inn
fyrir aftur og ekkert yrði af fundi
Ólafs og Heaths.
Eru stjórnmála-
leg skilyrði fyrir
hendi?
Til þess að samkomulag geti
tekizt í þeirri samningahríð, sem
nú er váentanlega framundan,
þarf tvennt að vera til staðar. í
fyrsta lagi stjórnmálaleg skilyrði
hér innanlands, þ.e., að ríkis-
stjórn Ólafs Jóhannessonar vilji í
raun og veru samkomulag. í öðru
lagi efnislegur grundvöllur til
samninga en við skoðun á því er
ekki á öðru að byggja en stöðunni,
þegar sfðasta viðræðufundi aðila
lauk í Reykjavík hinn 4. maí s.l.
Á blaðamannafundi Ólafs
Jóhannessonar, sem fyrr var
getið, sagði hann, að á ráðherra-
fundi þá um morguninn hefðu
„mismunandi sjónarmið“ verið
uppi um viðbrögð við tilboði
Heaths. Herferð Þjóðviljans
síðustu daga, í sambandi við land-
helgisgæzluna, staðfestir þessi
ummæli forsætisráðherra, og
raunar er vitað, að ráðherra-
fundur þessi fór ekki hljóðlaust
fram. Ráðherrar Alþýðubanda-
lagsins voru andvígir þvf að taka
tilboði brezka forsætisráðherrans.
En f þetta sinn voru þeir beygðir
vegna ósveigjanlegrar afstöðu
forsætisráðherra, sem naut til-
styrks Björns Jónssonar.
í rauninni væri ofur skiljan-
legt, að Alþýðubandalagið tæki þá
afstöðu að leggjast alveg gegn
hvers konar samningum við Breta
og Þjóðverja. Óbreytt ástand, þ.e.
brezki flotinn innan fiskveiði-
markanna, stöðugir árekstrar á
miðunum o.s.frv. getur auðveldað
Alþýðubandalaginu að ná fram
þeim pólitísku markmiðum að
koma varnarliðinu úr landi og
knýja fram úrsögn íslands úr
Atlantshafsbandalaginu. Öfga-
flokkar hagnast að jafnaði á því,
að æsingur og ófriður rfki, og því
miður hefur komið greinilega í
Ijós, í þessari landhelgisdeilu, að
auðvelt er að rugla dómgreind
almennings með öfgum og of-
stæki.
Á hinn bóginn hlýtur það að
vega nokkuð í huga Lúðvíks
Jósepssonar, að hann gaf einnig
út reglugerðina um 12 mflna land-
helgi, en tókst ekki að tryggja
hana f raun. Þeir flokkar, sem
gerðu samningana við Breta 1961,
sem tryggðu viðurkenningu
þeirra á 12 mílna fiskveiðilög-
sögu, biðu ekkert tjón af þeirri
samningsgerð og unnu hverjar
kosningar næsta áratuginn. Enda
þótt skammtíma sjónarmið geti
freistað kommúnista að leggjast
alveg gegn samningum er ekki
ólíklegt, að í þeirra huga stuðli
langtíma sjónarmið að því, að þeir
á endanum fallist á samkomulag.
Eða sættir Lúðvfk Jósepsson sig
við það, öðru sinni, að gefast upp
við hálfunnið verk?
I júnímánuði var höfundur
þessarar greinar á fundum á
Austfjörðum. Vildi svo til, að
sjávarútvegsráðherra hélt fundi á
sömu stöðum degi áður. Þeim,
sem talað var við og sótt höfðu
fundi Lúðvfks, bar saman um, að
hann hefði alls staðar boðað
samninga við Breta, og var raunar
ekki hægt að skilja málflutning
hans á annan veg en þann, að
hann væri að undirbúa jarð-
veginn undir samkomulag. Ráð-
herrann hélt fjölmarga fundi
annars staðar á landinu í kjölfar
þessara funda fyrir austan, og alls
staðar voru menn á einu máli
um, að hann hefði í ræðum sínum
boðað samninga. Hins vegar brá
svo við, að í viðtali, sem birtist við
Lúðvik í Þjóðviljanum eftir þessa
fundi, lýsti hann því yfir, að hvar-
vetna um landið væri fólk andvígt
samningum. Þetta voru ósannindi
um alla landshluta nema Vest-
firði, þar sem andstaða gegn
samningum hefur ætíð verið mjög
eindregin.
Af framansögðu er ljóst, að
engan veginn er vist, hvernig
kommúnistar bregðast við, ef svo
fér, að möguleikar verða á
samningum við Breta. jafnvíst er
hitt, að afstaða þeirra getur ekki
ráðið úrslitum, ef á annað borð er
ákveðinn vilji fyrir hendi hjá ráð-
herrum Framsóknarflokksins og
SFV til þess að ná samkomulagi
og afstaða Breta verður sveigjan-
legri en verið hefur.
Ástæða er til að vekja athygli á
forystugrein, sem birtist hér f
Morgunblaðinu fyrir nokkrum
dögum. í henni lýsti Morgun-
blaðið yfir eindregnum stuðningi
við Ólaf Jóhannesson, forsætis-
ráðherra, iþeirri viðleitni hans að
tryggja frið á fiskimiðunum í
viðræðunum við Heath. Óhætt er
að fullyrða, að afstaða forystu-
manna Sjálfstæðisflokksins er
mjög svipuð þeirri, sem fram
kemur í þessari forystúgrein
Mbl., enda þótt ekki liggi fyrir
opinberar yfirlýsingar frá þeim
um þetta efni. Og mjög kæmi á
óvart, ef afstaða Alþýðuflokksins
væri ekki mjög áþekk. Þannig
bendir flest til þess, að fjórir
stjórnmálaflokkar af fimm styðji
þá viðleitni Ölafs Jóhannessonar
að brjótast út úr þeirri kyrrstöðu,
sem ríkt hefur í landhelgisdeil-
unni. Þetta er athyglisverð stjórn-
málalegstaðreynd, sem haftgetur
mikla þýðingu á næstu mánuðum.
A að semja? —
Er hœgt að semja?
Spyrja má, hvort yfirleitt sé
hægt að semja við Breta. Greinar-
Ftanihald á bls. 19