Morgunblaðið - 11.11.1973, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 11. NÖVEMBER 1973.
21
Björn
Bjarnason:
Noregur
r
Island
Kanada
ÁÐUR hefur verið á það minnzt
í umræðum um utanríkismál
íslands, að ef til vill bæri að
íhuga það, hvort ekki væri rétt,
að þau ríki innan Atlantshafs-
bandalagsins, fyrir utan Banda-
rikin, sem mestu skiptir, að
varnirnar í norðri séu traustar,
tengdust öflugri samtökum til
að tryggja stöðu sína í samstarfi
Atlantshafsríkjanna. Hér er átt
við Noreg, Island og Kanada.
Raunar hefur framlag
íslenzku ríkisstjórnarinnar til
umræðnanna um varnir Islands
fram til þessa verið þannig, að
frá stjórninni hefur aldrei kom-
ið nein greinargerð um það,
hvernig hernaðarlegri stöðu
Islands er nú háttað miðað við
ástæður á Norður-Atlantshafi.
Utanrikisráðherra hefur lýst
því yfir, að enginn aðili, að því
er manni skilst í víðri veröld, sé
fær um að láta í ljós hlutlægt
mat á þessari stöðu. Þess vegna
hefur hann, auk Þórarins
Þórarinssonar, formanns utan-
ríkismálanefndar Alþingis,
boðað þá „frumlegu" stefnu, að
það sé á valdi Islendinga að
ákveða, hvort hér skuli vera
varnir eða ekki. En þessi boð-
skapur þessara tveggja manna,
sem gagnvart þingi og þjóð eru
ábyrgir fyrir mótun utanríkis-
stefnu íslands, er tryggi öryggi
lands og þjóðar, er ekkert ann-
að en undanskot þeirra undan
kynningu á þeirri staðreynd, að
hernaðarlegt mikilvægi Islands
hefur aldrei verið meira en ein-
mitt nú. Þessir menn eru ekki
svo fávísir, að þeir geri sér ekki
grein fyrir því, að einmitt þess
vegna er stefna þeirra og ríkis-
stjórnarinnar T varnarleysis-
málum algjört glapræði. Niður-
staða allra sérfróðra aðila bæði
hér á landi og erlendis, sem
gera hlutlæga úttekt á vamar-
þörf Islands, verður óhjá-
kvæmilega í andstöðu við
stefnu ríkisstjórnarinnar. Þess
vegna er gripið til þess ráðs af
sjálfum utanríkisráðherra að
lýsa því yfir, að í þessum mál-
um skuli ,,brjóstvitið“ látið
ráða. Hvar skyldu menn tala
svo um öryggi þjóðar sinnar, á
meðan þeir láta t.d. sérfræð-
inga starfa árum saman að end-
urskipulagningu utanríkisráðu-
neytisins? Hvers vegna lætur
utanríkisráðherra ekki brjóst-
vit sitt ráða gerðum sínum þar?
Með því gæti hann líklega spar-
að þjóðinni stórfé og ekki
stefnt sjálfstæði hennar og
öryggi í hættu.
Auðvitað er það á valdi
Islendinga einna að ákveða það,
hvort hér skuli vera landvarnir,
hvernig þeim skuli háttað og í
hverra höndum þær skuli vera.
En þetta vald leggur einnig þá
þungu skyldu á íslenzk stjqrn-
völd, að þau taki ákvarðanir í
þessum efnum sem öðrum á
hlutlægum grundvelli. Ljóst er,
að engin pólitísk ákvörðun
íslendinga hefur eins mikil
áhrif gagnvart öðrum ríkjum
og ákvörðunin um það, hvernig
öryggi landsins skuli tryggt. I
upphafi þessa greinarkorns var
minnzt á sameiginlega hags-
muni Noregs, Islands og
Kanada.
I nýlegu viðtali, sem Noregs
Handels og Sjöfarts Tidende
átti við Johan Jörgen Holst,
rannsóknarstjóra Norsku utan-
ríkismálastofnunarinnar, segir
hann m.a.:
„— Eitt af markmiðum
norskrar utanrikisstefnu er að
koma i veg fyrir, að Noregi
verði þrýst í jaðarstöðu í sam-
starfi NATO-ríkjanna, eftir að
stækkun Efnahagsbandalagsins
leiðir e.t.v. til þess, að sam-
vinnan innan NATO mótist æ
frekar af samskiptum milli
EBE og Bandaríkjanna. Þetta
og endurmatið í Bandarikjun-
um hefur í för með sér, að eðli
NATO breytist eitthvað. Til
þess að þetta ástand valdi því
ekki, að Noregur ýtist smátt og
smátt út úr myndinni, er nauð-
synlegt að skipa landinu sess
innan ramma fleiri ríkja. Ég lít
þannig á, að Noregur verði að
reyna að útvíkka samstarfið við
ísland og Kanada, sem hafa
sömu stöðu og Noregur gagn-
vart EBE. Með því myndum við
einnig fjarlægjast hinn jarðar-
hópinn í NATO: Portúgal,
Grikkland og Tyrkland. Þessi
ríki taka ekki þátt i pólitisku
samstarfi í Evrópu frekar en
Noregur."
Ástæðan er til að vekja
athygli á þessum ummælum
norska sérfræðingsins, og vitað
er, að í Kanada eru menn
byrjaðir að hugsa á svipaðan
hátt. Það væri óskandi, að
umræður um Islenzk utanríkis-
og öryggismál kæmust af því
stigi, sem núverandi ríkisstjórn
kýs að halda þeim á með
ábyrgðarleysi sínu, og sú stað-
reynd yrði viðurkennd, að á
íslandi verður að vera við-
búnaður til varna, um leið og
menn byrjuðu að ræða af
skynsemi um stöðu landsins i
breyttu samfélagi þjóðanna.
4 4
4 f
komulagi yrði breytt, eða samn-
ingurinn niður felldur, jafn mörg
og stór orð og þó hafa verið um
hann höfð.
Ekki virðist heldur hafa verið
gerð tilraun til að fá Breta til að
falla frá málsókn sinni fyrir Al-
þjóðadómstólnum, en þö lá í loft-
inu á sínum tima, að þeir mundu
fáanlegir til þess, ef eftir yrði
gengið og samkomulag næðist um
önnur atriði.
Ekki veit bréfritari, hvort leyfi-
legt er að draga þá ályktun af
þögninni um Alþjóðadómstólinn,
að rikisstjórnin hyggist táka upp
sókn og vörn fyrir honum og geri
sér nú ljóst, að við getum þar
fengið nægilega fresti til þess, að
enginn úrskurður verði upp
kveðinn, fyrr en eftir að hafrétt-
(Ljðsm. Mbl. ÓL K.Mag. )
arráðstefnan hefur komið saman
og ljóst er orðið, að meirihluti
þjóðanna aðhyllist 200 sjómflna
fiskveiðitakmörk. A það hefur
verið bent, að enginn munur sé á
því að senda ítarlega greinargerð
til Alþjóðadómstólsins í janúar-
mánuði og senda þangað aðeins
ófullkomin gögn, eins og áður
munnlegan málflutning og sam-
hliða að leita stuðnings þeirra
þjóða, sem aðhyllast sömu sjónar-
mið og við, og fá þær til að gerast
aðilar að málinu. Með þeim hætti
hefðum við málið á valdi okkar,
og þess vegna er ástæðulaust að
deila á ríkisstjórnina fyrir að leita
ekki eftir þvi, að málið í Haag
yrði niður fellt, ef hugmyndin er
nú að fara þá leið, sem hér er um
rætt.
Eina hættan
Að því er Alþjóðadómstólinn
varðar og málaferli Breta og Vest-
ur-Þjóðverja þar gegn okkur, er
ljóst, að einungis er um eina
hættu að ræða, þá, að Alþjóða-
dómurinn taki málið strax til úr-
skurðar og kveði upp dóm, jafn-
vel í marz- eða aprílmánuði, dóm,
sem þá væri hætt við, að byggður
yrði að meira eða minna leyti á
málflutningi Breta og Þjóðverja
og gæti þess vegna fallið gegn
okkur með einhverjum hætti. Og
jafnvel þótt þá hefði verið samið
við báðar þessar þjóðir og samn-
ingar enn í gildi, væri það aug-
ljóst áfall fyrir okkur, ef alþjóða-
dómur dæmdi gegn okkur og
segði, að við hefðum ekki farið að
lögum.
Væntanlega skýrist það í um-
ræðunum um orðsendineaskiptin,
hvað fyrir ríkisstjórninni vakir í
þessu efni.
Vafalaust verða miklar umræð-
ur um samkomulagið bæði á næst-
unni og eins, er frá liður. Og sitt
mun sýnast hverjum. En það
breytir ekki þeirri staðreynd, að
ófremdarástandið var orðið með
þeim hætti, að eitthvað varð að
gera, eins og forsætisráðherra
hafði raunar líka haft orð á.
Ríkisstjórnin og
200 mílurnar
Nú hefur ríkisstjórnin lagt
fram frumvarp um breytingu á
lögunum um visindalega verndun
fiskimiða landgrunnsins, sem
felur það í sér, að landgrunns-
mörkin verði miðuð við 200 sjó-
mflur. Stjórnin hefur þannig fall-
izt á þau sjónarmið, sem Sjálf-
stæðisflokkurinn túlkaði, er hann
lagði fram tillögur sínar um 200
milna fiskveiðitakmörk. Þar var á
það bent, að þjóðir þær, sem land-
grunnskenninguna hefðu að-
hyllzt, væru nú í meginefnum
búnar að koma sér saman um að
miða mörkin við 200 mílur.
Auðvitað hlutum við íslending-
ar að gera þetta líka, og þá má
segja, að eðlilegt sé að breyta lög-
unum um vísindalega verndun
fiskimiða landgrunnsins. En það
er þó ekki nægilegt. Við Is-
lendingar þurfum að gefa um það
ótvíræðar yfirlýsingar, að við ætl-
um að flytja fiskveiðitakmörkin
út í 200 mílur, og við þurfum að
tímasetja þá útfærslu, þannig að
enginn geti farið í grafgötur um
það, hvert stefnt er, og öllum
megi ljóst vera, að við ætlum
okkur ekki að bíða, ef svo kann að
fara, að hafréttarráðstefnan drag-
ist á langinn, heldur hagnýta
okkur stefnuyfirlýsingu hennar,
því að hún er nægilegur lagalegur
grundvöllur, þegar þar að kemur.
Eins og menn minnast höfðu
kommúnistar allt á hornum sér,
þegar sjálfstæðismenn fluttu til-
lögu sina um 200 sjómílna fisk-
veiðitakmörk, og raunar voru við-
brögð ráðamanna í Framsóknar-
flokknum, sumra hverra a.m.k.,
ekki alltof jákvæð. Sem betur fer,
hafa menn nú á þeim tveim
mánuðum, sem liðnir eru síðan
sjálfstæðismenn kváðu upp úr um
stefnumörkun okkar, áttað sig á
málinu, og ríkisstjórnin sjálf
hefur tekið málið upp, þótt að
visu sé það ekki enn gert me*
nægilega ákveðnum hætti. E>
samt sem áður ber að fagna þess-
ari breyttu stefnu. Menn ættu nú
að geta setzt niður og komið sér
saman um það, með hvaða hætti
hefur verið gert. I framhaldi af
hinni skriflegu vörn ætti auðvitað
að taka fresti til að undirbúa
er heppilegast að stíga skrefið til
fulls og ná fullri einingu á Al-
þingi og meðal þjóðarinnar um
200 sjómílna fiskveiðitakmörkin.
Vandanum verð-
ur að mæta
En þótt áfram verði vafalaust
mikið um landhelgismálið rætt,
verður það ekki gert með sama
hætti og áður, eftir að samkomu-
lag hefur náðst við Breta og vænt-
anlega þá líka við Vestur-Þjóð
verja. Og kannski vinnst stjórn-
völdum þá meira tóm til að sinna
öðrum aðkallandi vandamálum.
Þau eru að sjálfsögðu fyrst og
fremst á sviði efnahags- og
kjaramálanna, en með sanni má
segja, að þar horfi nú uggvæn-
legar en oftast áður, vegna óða-
verðbólgu, sem aftur leiðir af sér
kröfuhörku. Og miklar kaup-
hækkanir auka enn á verðbólgu-
vandann, þannig að svo sann-
arlega er ekki ótímabært að tala á
ný um vixlhækkanir kaupgjalds
og verðlags.
Allar ríkisstjórnir á tslandi
hafa þurft að kljást við verðbólgu-
vandann, allt síðan á styrjaldarár-
unum. Þeim hefur tekizt misjafn-
lega í þeirri glímu, en þó hefur
hraði verðbólguhjólsins aldrei
verið nándar nærri jafn mikill og
nú, né heldur hættan á enn meiri
vanda. Þetta eru því miður þær
staðreyndir, sem blasa við í ís-
lenzkum efnahagsmálum, og þess
vegna er sannarlega ástæða til
þess, að rikisstjórn og embættis1
menn hraði nú tillögugerð sinni,
svo að unnt verði að hefja al-
varlegar tilraunir til að setja
niður vinnudeilur. En staðreynd
er, að fram að þessu hefur í raun-
inni ekkert verið gert, því að
fundir þeir, sem haldnir hafa
verið, þar sem vinnuveitendur og
launþegar hafa mætzt, hafa
runnið út i sandinn, þar sem aðil-
ar hafa engan grundvöll til að
standa á, meðan ríkisvaldið er svo
gjörsamlega aðgerðalaust, sem
raun hefur orðið á að undan-
förnu.