Morgunblaðið - 06.12.1973, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 6. DESEMBKR 1973
19
Páll V. Daníelsson:
Stefnt skal að afnámi beinna skatta
Skattakerfið leiðir til vinnuþrælkunar, uppgjafar og
ábyrgðarleysis
Launamál og skattamál eru
jafnan í sviðsljósinu, og er þaS
eðlilegt, þegar litið er til þess, hve
snar þáttur þau eru í lifaafkomu
hvers einstaklings. Mál þessi
verða tæpast rædd af nokkru viti
án þess að tengja þau saman, þvi
að launahækkun er litils virði, sé
hún tekin til baka i hækkuðum
sköttum.
Tillaga um afnám
beinna skatta
Á Landsfundi Sjálfstæðis-
flokksins s.l. vor bar ég fram til-
lögu um afnám beinna skatta.
Höfuð rökin fyrir slikri tillögu
eru m.a. þau, að slík skattalagn-
ing er mjög ranglát, sem skapast
af þvi( hve aðstaða fólks er mjög
ranglát, sem skapast af þvi, hve
aðstaða fólks er mismunandi til
að koma sér undan slíkri skatt-
lagningu. Sumir telja e.t.v. ekki
rétt fram, aðrir komast undan
greiðslu skatta með þvi að vera
ávallt eignalausir svo að ekkert sé
hægt að taka, sumir taka sér sjálf-
dæmi í þvi að ákveða sjálfum sér
laun og eru t.d. alþingismenn i
þeim hópi o.s.frv. Þá er sami
persónufrádráttur fyrir alla ein-
hver sá ranglátasti nefskattur,
sem upp hefur verið fundinn og
ýmiskonar mismunun er varðandi
aðra frádráttarliði. Þá má ekki
gleyma því, að við framkvæmd
skattalaga er réttleysi þegnanna
svo fyrir borð borið, að skattyfir-
völdin geta beitt og beita einhliða
úrskurðarvaldi, þegar skatt-
borgarinn þarf að ganga langa
leið í gegnum dómstig til að ná
rétti sínum, eru þannig þver-
brotnar á honum allar lýðræðis-
reglur. Og sfðast en ekki sízt leiðir
skattkerfið til vinnuþrælkunar,
uppgjafar og ábyrgðarleysis.
Nú er tækifærið
Tillögu minni var vfsað til mið-
stjórnar, enda um að ræða viða j
mikið mál og margt sem grípur
inn í jafnróttækar breytingar.
Mér er það hinsvegar
fagnaðrarefni, hve mjög er nú við
ýmis tækifæri lýst andstöðu við
beinu skattana og brýn þörf talin
á gjörbreytingu i því efni. En ég
er ennþá þeirrar skoðunar, að
beinu skattana eigi að afnema
með öllu, þótt e.t.v. verði að gera
það í áföngum. En það er einmitt
nú, sem tæ-kifæri er til að stfga
stórt skref í þvf máli. og það er í
sambandi við þá launasamninga,
sem fram undan eru.
Miðstjórnarvaldið
Fólki stendur ógn af hinni |
gífurlegu skattlagningu, sem við
búum við og er það engin furða. Á
undanförnum árum og áratugum
hefur Alþingi unnið að þvi vit-
andi eða óafvitandi að draga til
sin meiri og meiri völd og byggja
upp harðsvirað miðstjórnarvalds-
kerfi. Slík kerfi verða ávallt mjög
dýr i rekstri og kalla á meiri
skattlagningu á almenning.
Einnig verður kerfið mjög óarð-
bært og stendur starfsemi einka-
aðila fyrir þrifum, þar sem
ákvarðanataka um flesta hluti
flyst til örfárra manna, sem engin
tök hafa á að þekkja málin af
eigin raun og stjórnunin verður
því reglugerðar- og fyrirmæla-
stjórnun, þ.e. ólifræn stjórnun
eins og fólk er farið að kynnast i
mjög ríkum mæli.
Kerfið sjálfvirkt
eyðileggingarafl
En þetta er ekki nóg. Efna-
hagslífið allt er orðið gegnsýrt af
kerfisbundnum flækjum upp-
byggðum af Alþingi. Og nú er svo
komið. að hvorki ríkisstjórn né
Alþingi ráða við vandann. Þótt æ
ofan í æ sé reynt að leita úrræða
til að leysa úr aðsteðjandi ^fna-
hagsöngþveiti á hverjum tíma
verða úrbæturnar að engu. Kerfið
eyðileggur þær sjálfkrafa og sjálf-
virkt. Kerfi þetta hefur nú þegar
gengið sér til húðar og úpp á það
verðurekki lappað lengur.
Það er því engin önnur leið til,
sem raunhæf getur talizt en að
kollvarpa kerfinu. dreifa valdinu.
byggja úpp að nýju lýðræðislega
stjórnun og lýðræðislegan
hugsanagang. Það mundi draga
úr hinum óhófiega milliliðakostn-
aði i opinberri stjórnun og verða
þannig til raunverulegrar skatta-
lækkunar og meiri árangur
mundi nást i sókninni til auk-
innar velferðar.
Verðbólgan og
vísitalan
Einn veigamesti fram-
leiðsluþátturinn í hverju
þjóðfélagi er vinnuaflið. Hér á
landi hefur þáttur þessi verið
gerður mjög verðbólgumyndandi
með þvf að láta hækkanir, sem
verða á einhveju sviði hafa bein
* áhrif á hann með kaupgreiðslu-
vísitölu. Það er að vísu mjög eðli-
legt, að launþegasamtök hafi
verið hörð á þvi að viðhalda vísi-
tölugreiðslum á laun, þar sem það
hefur verið eina vörn þeirra gegn
sívaxandi skattpíningu stjórn-
valda. Með lækkun skattheimtu í
heild og afnámi beinna skatta er
hægt að gera breytingu hér á.
Leggja þarf niður núverandi vísi-
tölikerfi í sambandi við launa-
samninga. Samsetning þess
veldur því, að stjórnvöld, sem
með alls konar taflmennsku
reyna að halda vísitölunni í skefj-
um, ráða ekki við að gera þjóð-
hagslega hagkvæma hluti vegna
áhrifa þeirra á vísitöluna. Hún er
því orðin til tjóns og það tjón
kemur niður á launþegum sjálf-
um ekki sfður en á öðrum. Kaup-
gjaldsvísitala þarf að miðast að
mestu við afköst þjóðarbúsins og
viðskiptakjör. Þá mundi meira
jafnvægi skapast.
Skattlagning og
launasamningar
Launasamningar þeir sem fram
undan eru hljóta að tengjast mjög
hinni beinu skattlagningu. Og þá
auk þess sem að framan er sagt
með tilliti til þess. að sá hugsunar-
háttur er rikjandi hér á landi. að
launajöfnuður eigi að vera sem
mestur. Þetta er eðlilegt.
Hinsvegar segir ekki alltaf mis-
munur á launaupphæð fyrir
timann eða mánuðinn alla sögu.
Það eru ýmsir þættir sem gripa
þar inn í eins og t.d. ákvæðis-
vinna, hve mörg ár þarf til að búa
sig undir starfsævina, hve fljótt
fólk verður að láta af störfum
vegna aldurs í starfsgrein sinni
o.fl. Og þá má ekki gelyma einum
höfuðþættinum, sem áhrif hefur
haft í þessu efní, en það er launa-
jöfnun með hinni gífurlegu beinu
skattlagningu.
Mistök síðustu
kjarasamninga
I sfðustu kjarasamningum opin-
berra starfsmanna var gerð til-
raun til að auka launamismun og
hækka þá mest efstu launaflokk-
ana. Það ævintýri er búið að vera
þjóðinni dýrt og opinberum starfs !
mönnum til lítils framdráttar ef
frá eru taldir alþingismenn. sem
möguleika höfðu á að ráða
launum sinum sjálfir. Og ráð-
herrar komust i þá aðstöðu að fá
að taka tvenn Iaun fyrir störf sin.
En láglaunafólkið fór illa út úr
samningunum og þá ekki sízt hve
lágt voru metin mörg störf. sem
konur vinna.
Þrjár milljónir á
þingmann
Og sannarlega óttast ég, að ekki
fari vel i þessum efnum nú. Með
nýrri löggjöf klofnaði samnings-
aðild opinberra starfsmanna í
tvær höfuðgreinar í stað þess að
ná betri samvinnu innan heildar-
samtaka um rammasamninga. Að
minnsta kosti var óheppilegt að
kljúfa samningsréttinn eftir
menntunargráðu, það hefði verið
skynsamlegra að gera það eftir
stofnunum. Ef fölk á mismunandi
menntunarstigi getur ekki unnið
sameiginlega að kjaramálum
verður það til að auka á tor-
tryggni og stéttabaráttu en ekki
til farsældar. Og svo er það þriðji
aðilinn. alþingismenn, sem enn á
ný setja löggjöf um kjaramál
opinberra starfsmanna. löggjöf,
sem þeir undanþiggja sjálfa sig
að þurfa að lúta, sem sýnir ve! að
ekki telja þeir sinuni hag vel
borgið undir miðstjórnarveldinu.
sem þeir hafa komið á fót í launa-
málum opinberra starfsmanna og
skal enginn lá þeim það. Énda sizt
sé litið á fjárlagafrumvarpið fyrir
1974 að skattborgarar þurfa að
greiða Alþingiskostnað sem
nemut' nær 3 millj. kr. á hvern
þingmann.
Heilbrigðari launa-
samningar án
miðstýringar
E.t.v. er skynsamlegt að gera
rammasamninga á bréiðum
grundvelli. en síðan er nauðsyn-
legt; að samningar um röðun i
launaflokka og margskonar önnur
kjaraatriði verði látin ganga burt
frá miðstjórnarveldi ráðuneytis
og bandalagsstjórna til forstiiðu-
manna viðkomandi stofnana og
starfsmannafélaga. Mundi það
skapa miklu nieira réttlæti.
starfsfrið, starfsánægju, styrkari
stjórnun og betra samstarf milli
starfsfölks og stjörnenda. Aðeins
með sliku frjálsu samstarfi skap-
ast möguleikar til aukinna af-
kasta og lægri tilkostnaðar.
Akvarðanatakan verður þá þar
sem þekkingin á verkefnunum er
fyrir hendi. Vilji fölk líta raun-
sætt á málin held ég að þá sé
hverjum manni augljóst. að utan
að komandi fyrirmælastjórnun
geri ótrúlega mikið tjön. Hins-
vegar getur verið gagnlegt. að
starfandi séu ráðgefandi sam-
vinnunefndir á niilli stofnana og
starfsmannafélaga i þessum
efnunt. Þar gætu komið fram
ýmsar nytsamar upplýsingar.
Tekjuskattar hækki
um 40%,
skattvísitalan
aðeins um 20%
Grundvöllurinn til að hefja
kjarasamninga á nú er ekki glæsi-
legur sé litið til skattamálanna.
Það er tæplega hægt að búast við
farsælum árangri. í fjárlögum
fyrir árið 1974 er áætlað að tekiu-
Framhald á bls. 25.
Ævar R. Kvaran:
FÖRUMENN
Merkilegt ritverk um útlagana
í íslenzku þjóðlífi
Elfnborg Lárusdóttir.
Nýlega er komið út síðara bindi
hins mikla ritverks Elinborgar
Lárusdóttur um íslenzka föru-
menn. I heild er þetta rit 629 bls.
að stærð, svo hér er feiknamikinn
fróðleik að finna um þetta efni.
Önnur útgáfa svo umfangsmikils
verks ber vott um það, að íslenzk-
ir lesendur kunna að taka góðum
bókum og vel skrifuðum. Með
þessu ritverki er forðað frá
gleymsku geysimiklum fróðleik
um þessa undarlegu útlaga mann-
lifsins, sem margir hverjir voru
þó miklum og merkilegum hæfi-
leikum búnir, en fengu að kenna
á þvi, eins og Grettir, að sitt er
hvað gæfa og gjörvuleiki. Breytir
hér engu um, þótt þetta sé skáld-
verk, þvi það er byggt á köldum
raunveruleikanum, og i þvi liggur
einmitt menningargildi þess
meðal annars.
Þeim, sem þekkja frú Elín-
borgu, kemur ekki á óvart, þótt
einmitt hún verði til þess að
skrifa af samúð og skilningi um
þessa ólánsmenn. Hún hefur
alltaf verið málsvari
smælingjanna. Með þessum bók-
um hefur Elínborg tryggt það, að
ævi sumra þessara manna, sem af
ýmsum voru fyrirlitnir í Iifanda
lífi, mun geymast ókomnum kyn-
slóðum lengur en orð og athafnir
margra þeirra, sem upp yfir þá
þóttust hafnir.
Tilurð þessa ritverks er gott
dæmi þess, hvernig verkefni
getur vaxið i meðferð höfundar
langt fram yfir það, sem ætlað er í
fyrstu. Það var nefnilega alls ekki
ætlun höfundarins upphaflega að
skrifa slíkt verk.
Hins vegar sótti á hana sterk
löngun til þess að skrifa um einn
gamlan mann, sem hún kynntist i
æsku. í skáldverkinu heitir hann
Andrés malari. t viðtali við Mbl.
um Förumenn, sem birtist þ. 27.
nóv. sl. greinir hún frá því,
hvernig hún kynntist þessum
gamla manni, sem varð henni svo
minnisstæður, svo það verður
ekki endurtekið hér. Nægir að
geta þess, að höfundi varð ljóst,
að þetta gat ekki orðið nein
smásaga um Andrés malara
einan. Þetta hlaut að verða að
miklu leyti þjóðlífssaga 19. aldar.
Íslenzkir lesendur fögnuðu þessu
ritverki svo vel, að það seldist upp
á skömmum tíma. Og ekki tóku
gagnrýnendur henni ver, þvi sum-
ir þeirra líktu höfundi við mestu
skáldsagnahöfunda meðal kvenna
á Norðurlöndum. i þvi sambandi
voru nefnd ekki ómerkilegri nöfn
en Selma Lagerlöf og Sigrid
Unset. En rit þessara skörunga
bókmenntanna voru þá ókunn
Elinborgu með öllu.
Fyrir tuttugu árum var ein
smásaga Elinborgar valin úr
100,000 sögum frá ýmsum löndum
heims i smásagnasafn, þar sem 41
saga var valin til birtingar. Þetta
var í smásagnasamkeppni, sem
ameríska stórblaðið New York
Herald Tribune stofnaði til. Það
var sagan Astin er hégómi. Þessi
saga hefur siðan verið þýdd á sex
erlend tungumál. Þetta bendir til
þess, að framannefnd ummæli
gagnrýnenda um Förumenn Elin-
borgar þurfi ekki að vera neitt
ofmat á hæfileikum hennar.
Það var fyrir hvatningu skálds-
ins Einars H. Kvarans, að Elin-
borg lagði i það stórræði að gefa
út sina fyrstu bök, Sögur, 1935.
Einar bauðst jafnvel til þe^s að
skrifa formála. Þar kemst hann
m.a. svo að orði:
„Það er auðvelt fyrir mig að
láta þess getið, að ég hef lesið
þessar sögur með alveg sérstakri
ánægju. Mér finnst það ekki geta
dulist, að hér er verulegt skáld á
ferðinni. Það er ekki eingöngu, að
þessar yfirlætislausu sögur eru
sagðar af snilld listamannsins.
Þær eru fullar af samúð og
skilningi kærleiksríkrar sálar. Og
myndirnar, sem dregnar eru upp
fyrir lesandanum með fáum drátt-
um, eru heillandi og verða
ógleymanlegar.“
Með 30 bókum, sem síðan hafa
komið út eftir Elinborgu
Lárusdóttur, hefur hún staðfest
þessa skoðun skáldsins. Svo ein-
kennilega hefur viljað til, að Elin-
borg hefur einmitt lagt ómetan-
legan skerf til þeirra bókmennta,
sem fjalla um hin dularfullu innri
öfl i manninum og benda til lífs
að þessu loknu. Um þessi efni
hefur Elínborg skrifað sjö bækur,
og enn ein ókomin út, Leit að
framlífi. Með þessum bókum hef-
ur hún ríkulega endurgoldið hina
fallegu umsögn í formálanum að
fyrstu bökinni; þvf skáldinu Ein-
ari H. Kvaran var þetta „rnikil-
vægasta málið í heimi".
Þessar fyrnefndu sjö bækur
verða merkilegt rannsöknarefni í
framtiðinni fyrir dulsálar-
fræðina, sem nú er að halda
innreið sina í Háskólann með
lektorsstöðu dr. Erlends Haralds-
sonar. Má geta þess i þessu sam-
bandi, að í hinni fyrstu skýrslu,
sem borizt hefur frá Bandaríkjun-
um, um rannsöknir á hinum sjald-
gæfu hæfileikum Hafsteins
Björnssonar miðils. er einmitt
vitnað i tvær bækur Elínborgar
sem heimildarrit.
Afköst Elinborgar á sviði bók-
mennta eru með ólíkindum, þegar
þess er gætt, að hún hefur unnið
allt þetta mikla starf einungis í
tómstundum frá húsfreyjustörf-
um á stóru, mannmörgu heimili.
Ævi hennar er þegar orðið
islenzkt ævintýri.