Morgunblaðið - 29.12.1973, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 29. DESEMBER 1973
7
Nágrannamir á
Íberíu
skaga
Francisco Franco
Marcello Caetano
Um áratuga skeið fóru tveir
einræðisherrar — Francisco
Franco, hershöfðingi á Spáni,
og Antonio de Oliveira Salazar,
forsætisráðherra i Portúgal, —
með völdin á Iberíuskaga án
þess að nokkuð gæti ógnað yf-
irráðum þeirra.
Ef annar átti í erfiðleikum,
kom hinn til hjálpar. Salazar,
sem lézt árið 1970 eftir 38 ár
við völd, sendi 20 þúsund port-
úgtlska hermenn til að
tryggja> að Franco sigraði í
spænsku borgarastyrjöldinni
og næði völdum í landinu árið
1939. Árið 1973, þegar Portú-
gal varð fyrir harðri alþjóða-
gagnrýni fyrir að neita að gefa
nýlendum sínum frelsi, lét
Franco gagnrýnina sem vind
um eyru þjóta.
Fyrir jólin, þegar öfgamenn
myrtu Luis Carrero Blanco,
forsætisráðherra Spánar,
mætti aðeins einn þjóðarleið-
togi til útfararinnar, Marcello
Caetano, forsætisráðherra
Portúgals. Sjálfur hefur Caet-
ano sagt: „Allt, sem gerist á
Spáni, gott eða illt, varðar
Portúgal."
Ef hins vegar er skyggnzt
undir yfirborðið kemur í ljós,
að einingin er ekki jafn mikil
og virðist í fljótu bragði, né
heldur skyldleikinn milli þjóð-
anna og ríkisstjórnanna.
Þrennt er það í dag, sem aðal-
lega greinir sundur þessi
nágrannaríki á Iberíuskaga.
í fyrsta lagi eru það ríkis-
erfðirnar. Portúgal hefur þeg-
ar yfirstigið þennan erfiða
hjalla. Þegar Salazar varð
heilsunnar vegna að láta af
störfum var Caetano skipaður
forsætisráðherra. Yfirtók
hann völdin án þess að til
nokkurra óeirða kæmi og hef-
ur nú tryggt sig í sessi.
Þetta vandamál á Spánn eft-
ir. Enginn veit hvað verður,
þegar Franco fellur frá. En ef
til vill má draga ályktun þar að
lútandi af því, að þótt morðið á
Carrero Blanco hafi borið
óvænt að, olli það engri stjórn-
arkreppu, því Torcuato Fern-
andez Miranda varaforsætis-
ráðherra var settur í embætti
forsætisráðherra samstundis.
1 öðru lagi er það svo upp-
runi stjórnarkerfisins. Franco
náði ekki völdum á Spáni fyrr
en að lokinni langri og hörku-
legri borgarastyrjöld, sem
skildi eftir sig varanlegar til-
finningar meðal þjóðarinnar.
I Portúgal tóku fyrst Salazar
og síðan Caerano við völdum á
vissan hátt með samþykki
þjóðarinnar. Þar hefur aldrei
komið til beinnar borgarastyrj-
aldar. A kreppuárunum miklu
var orðinn svo mikill glund-
roði í efnahagsmálum Portú-
gals, að stjórnmálamennirnir
leituðu í örvæntingu sinni til
Salazars, sem þá var mjög virt-
ur prófessor í hagfrgeði.
Salazar féllst á að kippa mál-
unum í lag með því skilyrði, að
hann yrði einráður, og hann
Eftir Joseph E. Dynan
og Fenton Wheeler
( Associated Press )
fór með völdin í nærri fjóra
áratugi sem einn hóglátasti
einræðisherra heims.
I þriðja lagi er áberandi
munur á þeim hlutverkum,
sem herirnir gegna í stjórn-
málum landanna. Herinn á
Spáni er mun áhrifameiri, ef
til vill vegna uppruna stjórnar-
innar. Þar er hann einn af
þremur máttarstólpum ríkis-
stjórnarinnar ásamt kirkjunni
og ,,hreyfingunni“ svonefndu.
Og Franco sjálfur hefur jafnan
haldið hershöfðingjatitli sín-
um.
Þótt Spánn eigi ekki í neinni
styrjöld er herinn meira áber-
andi þar en í Portúgal, sem und
anfarinn áratug hefur átt í
baráttu við byltingasveitir í
Afríku.
Herinn hefur að sjálfsögðu
áhrif i Portúgal, en þau eru
mun minni en á Spáni. Salazar
var óbreyttur borgari, prófess-
or í hagfræði, og sama er að
segja um Caetano, sem var
prófessor í lögfræði. Og í
fyrsta skipti í 30 ár hefur Caet-
ano nú skipað óbreyttan borg-
ara í embætti varnarmálaráð-
herra.
Það er fleira, sem greinir á
milli þjóðanna. Ahugi Spán-
verja beinist að Evrópu, og
þeir vænta þess að geta orðið
aðilar að Efnahagsbandalag-
inu. Portúgal, sem varð stór-
veldi sem siglingaþjóð, byggir
frekar á fyrrum nýlendum
eins og Brasilíu og á Afrikuný-
lendunum Angola og Mozam-
bique. Portúgalar eru að sjálf-
sögðu einnig evrópskir, en þeir
hafa meiri áhuga á Afríku og
hafa ekki enn gert upp hug
sinn varðandi aðild að EBE.
Sé Portúgali tekinn tali,
kveðst hann alveg skilja
spænsku. „Vandinn er bara
sá,“ segir hann, „að Spánverj-
ar tala ekki nógu góða portú-
gölsku."
Sé Spánverji spurður um
Lissabon, segir hann að það sé
snotur borg, en dauf. Hana
vanti allt líf. „Og borgarbúar
ganga eins og þeir hugsa —
hægt.“
Spánverjum er það illskilj-
anlegt, að Portúgal skuli vera
aðili að Atlantshafsbandalag-
inu. Spánn er ekki aðili, en þar
ríkir mikill áhugi á aðild.
Þótt Portúgal hafi hýst
njósnara bæði bandamanna og
möndulveldanna á árum síðari
heimsstyrjaldarinnar, hafði
landið svo til engin afskipti af
styrjöldinni nema hvað
bandamenn fengu að koma sér
upp herstöð á Azoreyjum.
Spánverjar höfðu heldur
ekki nein opinber afskipti af
síðari heimsstyrjöldinni, en
sendu þó herfylki til að berjast
með nasistum í Rússlandi.
Einnig fékk þýzki flugherinn
afnot af flugstöð á Baleareyj-
um.
I Portúgal eru blöðin rit-
skoðuð, áður en þau eru prent-
uð. Á Spáni er beðið þar til
blöðin eru komin út. I Portú-
gal er lögleg stjórnarandstaða,
sem getur boðað til funda og
boðið fram til þings. A Spáni
er einnig starfandi stjórnar-
andstaða, en komi fleiri en 20
stjórnarandstæðingar saman
til fundarhalds, eiga þeir
handtöku á hættu. Portúgal er
aðili að elzta vináttusamningi
ríkja í milli í Evrópu — við
Bretland. Spánn yildi helzt
hrekja Breta burt frá krúnu-
nýlendunni Gibraltar. Portú-
gal er aðili að EFTA, Spánn
ekki. Alls eru um 300 þúsund
menn undir vopnum á Spáni,
þar af 220 þúsund í landhern-
um. Spánn á ekki í neinni
styrjöld. Portúgal, sem í ára-
tug hefur barizt við þjóðfrels-
issveitir í Mozambique, Portú-
gölsku Guineu og Angola, hef-
ur alls um 200 þúsund menn
undir vopnum.
En þrátt fyrir þennan mis-
mun er stjórnarfarið mjög
skylt. I báðum löndum fer milli
stéttarfólki fjölgandi, og það
hefur meiri áhuga á neyzluvör-
um en stjórnmálum, en er
reiðubúið að láta óánægju sína
í ljós yfir hækkandi verðlagi,
sem tefur baráttuna fyrir
bættum lífskjörum. Bæði lönd-
in búa við eins flokks stjórn.
Þingræði, eins og það þekkist í
Bandaríkjunum og á Bret-
landi, fyrirfinnst ekki. I báð-
um löndum er þvi lýst yfir, að
flokkakerfið henti ekki hugar-
fari íbúa íberíuskaga. 1 Madr-
id og Lissabon er löggjafar-
valdið í höndum rfkisstjórn-
anna, en ekki þinganna. For-
setar landanna skipa forsætis-
ráðherra, og þingin geta ekki
steypt þeim. Skiptir það raun-
ar litlu, þvi í báðum þingum
eru stjórnarflokkarnir i yfir-
gnæfandi meirihluta.
Óliklegt er talið að morðið á
Carrero Blanco hafi nokkur
áhrif á þjóðfélags- og stjórn-
málaaðstæður á Spáni, né
heldur að það geti á nokkurn
hátt breytt samskiptum rikj-
anna á íberiuskaga. Það sama
verður ekki sagt, þegar að þvi
kemur, að Franco sjálfur fell-
ur frá.
LISTAVERKAMYNDIR
Stórar úttaldar myndir í ullarjava
Einkasala á íslandi.
Hannyrðaverzlunin Erla,
Snorrabraut.
HAFNARFJÖRÐUR
2ja herb ibúð til leigu.
Tilboð óskast send afgr Mbl
merkt: ..Laus strax — 3061
TIL LEIGU
nýleg 4ra herbergja ibúð í Norður-
bænum í Hafnarfirði. íbúðin er
.laus um áramót.
Upplýsingar í síma 52980.
Amoksturstæki
Óskum eftir að kaupa ámoksturstæki eða lipra gröfu,
stærri gerð. Tilboðum sé skilað til blaðsins fyrir 5. janúar
n.k. merktum: 972.
verzlunarhúsnæðl
óskast, nú þegar eða síðar, fyrir afgreiðslu og viðgerða-
stofu sjónvarpstækja og annarra slíkra tækja 1 30 1 80
fm. gætu hentað.
Upplýsingar í síma 10278.
Radíóverkstæðið Hljómur.
HEKLUBÆKUR
frá Marks og Jakobsdals
Fjölbreytt úrval lita og tegunda af
heklugarni ma: Bianca og
Lenacryl
Hannyrðaverzlunin Erla, Snorra-
braut.
TALSTÖÐ
til sölu i leigu- eða sendibil.
Simi 92-1343
YTRI-NJARÐVÍK
Til leigu gott einbýlishús i Ytri-
Njarðvik i nokkra mánuði.
Upplýsingar i sima 91 -30972.
Umsóknir
um styrk
úr
Fínnska
JC-sjóðnum
Finnski JC-sjóðurinn er stofnaður af Junior
Chamber Finnlandi og Junior Chamber fslandi
með fé, sem safnað var í Finnlandi og Svíþjóð
með sölu límmiða með íslenzka fánanum.
Markmið sjóðsins er að styrkja skólanám unglinga
frá Vestmannaeyjum á aldrinum 14—19 ára,
utan Vestmannaeyja. Styrkveiting JC-sjóðsins nær
til hverskonar náms, nema skyldunáms og
háskólanáms.
Umsækjendur geta verið aðstandendur styrkþega
eða styrkþegi sjálfur. Ef styrkþegi nýtur
fjárhagsaðstoðar frá fjölskyldu sinni, er styrkurinn
greiddur til fjölskyldunnar.
Stjórn sjóðsins skipa. Erkki Aho, Kouvola,
Finnlandi, Jón E. Ragnarsson og ólafur
Stephensen, Reykjavík. Endurskoðendur eru:
Rolf Zachariassen, Heilola, Finnlandi og Reynir
Þorgrímsson, Kópavogi.
Utfyllt umsóknareyðublöð skal senda til: Fiiinska
JC-sjóðsins, pósthólf 579, Reykjavík.
Eyðublöðin skulu hafa borist fyrir 31. Des. 1973
Skrifstofur bæjarstjórnar Vestmannaeyja í
Vestmannaeyjum og í Hafnarbúðum afhenda
umsóknareyðublöð og gefa jafnframt nánari
upplýsingar.
fFINNSKI JC-SJÓÐURINN
PÓSTHÓLF 579
REYKJAVlK