Morgunblaðið - 09.01.1974, Page 14

14
Bragi
Sigurjónsson:
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 9. JANUAR 1974
jT
A að afhenda
völd Alþingis
ráðum og nefndum?
Völd eru mörgum eftirsóknar-
verð, og á fáu ber kannski meir i
þjóðlífi okkar nú en valdsókn
ráða og nefnda. Varla er nokkurt
ráð eða nefnd fj'rr stofnað af rik-
isvaldinu t.d. en það fer að seilast
eftir meira og meira valdsviði en
nokkur ætlan var í upphafi
þeirra, er að stofnun þess stóðu,
og er þá ekki ósjaldan, að sótt er á
hendur Alþingis, reynt að fá
laumað til samþykktar frumvarpi
að lögum, sem færi hluta af
ákvörðunarvaldi Alþingis yfir í
hendur ráðsins eða nefndannnar,
sem um er að ræða hverju sinni.
Þetta er miklu varhugaverðari
valdtilflutningur en margir gera
sér ljóst, jafnvel sumir alþingis-
menn, sem ættu þó að hafa þann
metnað fyrir Alþingi að standa
vörð um völd þess og valdsvið. Er
þar fyrst að nefna, að ráðin og
nefndirnar bera enga svipaða
ábyrgð gagnvart alþjóð sem Al-
þingi og alþingismenn, sem starfa
að öllum alþingismálum fyrir
opnum tjöldum, hljóta og verða
að þola gagnrýni kjósenda og hafa
af því hitann í haldinu. Ráð og
nefndír starfa nánast á bak við
hulinstjöld um margt og skáka
oft í því skjóli, að gagnrýnissmá-
sjá almennings nær ekki til
þeirra.
Nú má enginn skilja orð mín
svo, að ráð og nefndir séu ekki
nauðsynlegar stofnanir til. úr-
lausnar ýmsum verkefnum, en
hinu skyJdí hvorki þjóðkjöríð
þing né þingkjörin stjórn gleyma,
að þeirra er og á að vera valdið í
lýðræðisþjóðfélagi, þar sem menn
á að vega og meta eftir verkunum
og beitingu valdsins, og það á
ekki að afhenda mikilsverða
valdaþætti úr hendi þessara þjóð-
völdu fulltrúa þess. Ráð og nefnd-
ir eiga fyrst og fremst að vera
ráðgefandi og leiðbeinandi, og
sem slík geta þau vissulega líka
verið áhrifarík, en úrslitavaldið á
að liggja i hendi þings og stjórnar,
þar sem ábyrgðin liggur almenn-
ingi í augum uppi. Annars verður
lýðræðinu hætt.
Fyrir Alþingi liggur nú frum-
varp til laga um verndun Mývatns
og Laxár í Suður-Þingeyjarsýslu,
og er frumvarpið sagt samið á
vegum Náttúruverndarráðs. Áður
hefir þetta frumvarp eða lfk gerð
þess verið flutt tvisvar á alþingi,
upphaflega að undirlagi og áeggj-
an Landeigendafélags Laxár- og
Mývatnsjarða, meðan Laxárdeil-
an svonefnda stóð sem hæst.
Frumvörpin hafa hins vegar ekki
náð fram að ganga, og er vísast, að
meirihluta alþingismanna hafi
þótt Náttúruverndarráði ætlað
fullmikið vald í frumvarpi þessu,
en þar segir í upphafi 3. greinar,
að á umræddu lundsvæði sé hvers
konar mannvirkjagerð og jarð-
rask óheimilt, nema leyfi Nátt-
úruverndarráðs komi til. En hið
umrædda landsvæði er sam-
kvæmt 2. gr. frumvarpsins þannig
skilgreint: „Ákvæði laganna taka
til Skútustaðahrepps og Laxár
með hólmum og kvfslum allt að
ósi árinnar við Skjalfanda, ásamt
200 metra breiðri strandlengju
með báðum bökkum Laxár.“ I
upphafi frumvarpsins er tilgang-
urinn með frumvarpsgerðinni
sagður sá, að stuðla að verndun
Laxár- og Mývatnssvæðisins.
En í því banni við allri mann-
virkjagerð og jarðraski, sem felst
í 3. gr. frumvarpsins, nema leyfi
Náttúruverndarráðs komi til, er
það m.a. fólgið, að Alþingi réði
því ekki lengur, ef frumvarpið
yrði samþykkt, hvort frekari
vatnsvirkjun færi fram í Laxá.
Alþingi afsalaði sér því valdi til
Náttúruverndarráðs. Nú eru
margar hliðar á vatnsvirkjunum
aðrar en náttúruverndarlegar, og
því afar hæpið, svo ekki sé tekið
dýpra í árinni, að Náttúruvernd-
arráði sé falið sjálfdæmi um viss-
ar virkjunarframkvæmdir, þótt
sjálfgert þyki að hafa álit þess til
hliðsjónar.
Þá felst í frumvarpinu það, að
bændur í Skútustaðahreppi öll-
um, svo og aðrir, er þar búa eða
hafa atvinnurekstur með höndum
(þar á meðal Kfsilgúrverksmiðj-
an), mega enga mannvirkjagerð
gera né jarðrask fremja, nema
leyfi Náttúruverndarráðs komi
til. Leyfilegt á þó að vera að
byggja samkvæmt samþykktu
skipulagi, enda hafi Náttúru-
verndarráð samþykkt það, og
teljist framkvæmdir nauðsyn-
legar vegna búreksturs, þarf ekki
sérstakt leyfi Náttúruverndar-
ráðs fyrir þeim. Hver eða hverjir
eigi að meta nauðsyn fram-
kvæmdanna fyrir búreksturinn
er ekki skilgreint. A hinni 200 m
breiðu strandlengju Laxár gilda
sömu reglur og í Skútustaða-
hreppi.
Samkvæmt upplýsingum í
greinargerð, sem fylgir frumvarp-
inu, hefir það verið borið undir
hreppsnefnd Skútustaðahrepps
og „Landeigendafélag Laxár- og
Mývatns ', eins og það heitir í
frumvarpinu, og tjá báðir aðilar
sig eindregið fylgjandi samþykkt
þess, en hreppsnefndir Reykdæla-
og Reykjahreppa hafa ekki anzað
umsagnarbeiðni og hreppsnefnd
Aðaldælahrepps telur sérstaka
löggjöf um verndun Laxár ekki
nauðsynlega. Fyrir ókunnuga er
rétt að upplýsa, að Laxá i Suður-
Þingeyjarsýslu rennur að lang-
lengstum hluta um Reykdæla-,
Aðaldæla- og Reykjahrepp. þótt
upptök hennar séu f Skútustaða-
hreppi.
Athyglisvert er, að svo virðist
sem frumvarpið hafi ekki verið
borið undir bæjarstjórn Akureyr-
ar til umsagnar, en svo sem kunn-
ugt er á Akureyrarkaupstaður,
ásamt rikinu að hluta, lang-
stærstu mannvirki við Laxá, þar
sem Laxárvirkjun er. Ekki virðist
heldur hafa verið hirt um að leita
umsagnar Laxárvirkjunarstjórn-
ar, en hins vegar er tekið fram, að
annar sáttamaðurinn í síðustu
sáttanefnd Laxárdeilu, Egill Sig-
urgeirsson hri., hafi látið umsögn
í té. Þá er álits stjórnar Kísilgúr-
verksmiðjunnar auðsjáanlega
ekki leitað né eigenda Reykjahlíð-
artorfu, en þeir hafa mikla mann-
virkjagerð við Mývatn, hótel-
rekstur með meiru, sem sífellt
kallar á endurgerðir, og ekki
ósennilegt, að þeim þyki umhend-
is að Iúta boði og banni Náttúru-
verndarráðs í einu og öllu, þótt
þeir væru fúsir til og teldu vafa-
laust raunar sjálfsagt að hafa við
þaðsamráð og samvinnu.
Engum, sem vel þekkir til mála
á Laxár- og Mývatnssvæði, dylst,
að frumvarp þetta er runnið und-
an rótum þeirra, sem koma vilja
með bindandi lagasetningu í veg
fyrir, að fullnaðargerð Laxár-
virkjunar III nái fram að ganga,
þ.e. að i Laxárgljúfrum við Brúar
verði reist 20—23 m há stífla, en
sú mannvirkjagerð er alger for-
senda þessaðLáxárvirkjanirþær
sem nú hafa verið gerðar, verði
öruggar til orkuframleiðslu. Síð-
an hafa góðir og gegnir náttúru-
verndarmenn, sem ekki hafa full-
kannað, hvað hangir á spýtunni,
tekið þetta fóstur til meðgöngu og
burðar á Alþingi, og er það hrekk-
leysi ekki mannlýti út af fyrir sig,
en þó verður að leggja ríkisstjórn
og alþingismönnum þær skyldur
á herðar, að í upphafi skyldi end-
inn skoða. Nú brenna semsé orku-
vandræðin á Norðlendingum, og
um það er engum blöðum að
fletta, að ódýrasta, fljótgerðasta
og öruggasta úrbótin, sem þar er
hægt að gera á þessu ári, og gera
nothæfa þegar að vetri, er að full-
ljúka Laxárvirkjun III. Þar má
því ekki setja ótímabærar laga-
fætur fyrir. Slíkt væri að bregðast
hagsmunum almennings á Norð-
urlandi og raunar á landinu öllu,
þvl að með þvl að hindra fullnað-
argerð Laxárvirkjunar III er ver-
ið að láta ónýttar hundruð millj-
ónir króna, sem þegar hafa verið
lagðar í virkjunina, en koma ekki
til gagns nema virkjunin verði
fullgerð. Þessar hundruð milljón-
ir k;róna eru að sjálfsögðu teknar
úr vasa alþjóðar, og þjóðin öll yrði
að láta sér blæða fyrir, ef þeim
væri kastaðtil einskis.
í upphafi þessa greinarkorns
vakti ég athygli á tilhneigingum
nefnda og ráða til að sölsa undir
sig völd Alþingis og ríkisvalds. Ég
benti á, að þetta væri varhugavert
og hvers vegna það er varhuga-
vert. Nú er oft talað um, að virð-
ing og reisn Alþingis fari minnk-
andi, m.a. vegna ofurvalds flokk-
anna. En það skyldi aldrei vera,
að sífelld ásælni nefnda og ráða í
völd, sem hafa heyrt og eiga að
heyra Alþingi til, hafi höggvið
hættulegri skörð í reisnarmúrinn
en flokkavaldið?
Alþingismenn verða að halda
vörð um völd og virðingu Alþing-
is, og þar þurfa þeir ekki sízt að
gæta sín fyrir valdaásælni nefnda
og ráða. Þeir skyldu vera minnug-
ir þess, að beri þeir ekki virðingu
fyrir völdum Alþingis og standi
vörð um þau, gera aðrir það tæp-
ast heldur. Hvar halda menn, að
það geti t.d. endað, ef Náttúru-
verndarráði er veitt einræðisvald
yfir virkjun allra fallvatna á ís-
landi, Búnaðarþingi einræði um
alla lagasetningu varðandi land-
búnað á islandi, L.I.U. um veiðar
við island eða Atvinnurekenda-
sambandinu um skipan launa og
kjara?
Getum við ekki verið sammála
um, að á þessum málum öllum
þarf að vera yfirstjórn, sem hefir
aðstöðu til að sjá upp yfir þrengsl-
in, eða hafi hún það ekki, þá geti
almenníngur með handhægu móti
veitt henni lausn I náð, svo sem
hann getur við Alþingi og rikis-
stjórn, og brýnt á ný vopn, sem
hafa sljóvgazt.
Jón Asgeirsson
skrifar um tónlist:
Hafliði Magnús Hallgríms-
son, cellóleikari
Robert Bottone, píanóieik-
ari.
íslenzk þjóðlög í útsetn-
ingu Ilafliða Hallgríms-
sonar.
Claude Debussy — Sónata
Leos Janacek — Ævintýri.
Benjamin Britten — Són-
ata í C-dúr, op. 65.
Upphaf sálmsins „Grátandi
kem ég nú Guð minn til þín“ er
láknrænt fyrir lotningu og undir-
gefni listamannsins Hafliða M.
Hallgrímssonar gagnvart göfgi
lónlistarínnar. Hver tónn var
ekki aðeins leikinn, heldur þrung-
inn lífi og tæknin ekki aðeins
leikur, heldur mögnuð spennu og
tign. Hafliði er mikill listamaður,
sem með óslitinni þjálfun og und-
irgefni við listina gefur fyrirheit
um íslenzkan stórlistamann.
Sem tónskáld á Hafliði
skemmri leið gengna en í glímu
sinni við eellóið. Þó leyn-
íst ekki að hann á þar brýnt
erindi að reka og bankar
upp á af einurð. Utsetning-
ar hans eru vel unnar, en
helzt til samiitar í formi. Forspil
og millispil voru stundum fjarri
efniviðnum í stíl og stefgerð. I
laginu „Kindur jarma í kofunum ‘
tekst Hafliða að tengja saman lag
og úrvinnslu á meistaralegan
hátt. Sálmalag Jóns Olafssonar
frá Söndum „Grátandi kem ég nú
Guð minn til þín“ var tignarlegt
Fær höfundarlaun
sín ekki greidd
Hafliði Magnús Hallgrfmsson.
og sannfærandi niðurlag þessa
þjóðlagaflokks. Leikur Hafliða
var allur mjög glæsilegur, þó að
sónata Brittens væri án efa há-
punktur tónleikanna. Það er að-
eins timaspursmál hvenær sæma
má Hafliða tignarheitinu
„virtúós'.
Robert Bottone er góður píanó-
leikari, sem fróðlegt hefði verið
að heyra i sjálfstæðum leik. Sam-
leikur þeirra félaga einkenndist
af nákvæmni og alúð.
Blaðinu hefur borizt eftir-
farandi samtal, sem Rigmor
Hövring hefur átt við Þor-
stein Stefánsson, rithöfund:
— Það hefir verið mér mikið
gleðiefni, segir Þorsteinn Stefáns-
son, að fá fjölda bréfa heiman frá
íslandi, þar sem fólk hefir látið í
ljós ánægju sína með útvarpssögu
mína í haust: „Framtfðina
gullnu". Hitt hefir mér þótt stór-
furðulegt, að íslenzka útvarpið
hefir að svo stöddu ekki greitt
mér grænan eyri, og heldur ekki
svarað bréfum mínum, frá þvi að
upplestri sögunnar var lokið.
Þegar hringt var til gjaldkera-
skrifstofu þess síðast, var boríð
við, að ekki hefði verið vitað um
heimilisfang mitt (!) (Ríkisút-
varpið aðeins fengið það 7 sinn-
um). Efni eftir mig hefur verið
flutt í dönsku, norsku og sænsku
útvarpi og auk þess hef ég samið
við ýmis blöð og útgefendur víðs
vegar um heim, en hvergi mætt
öðru eins — að einu landi undan-
skildu, nefnilega Rússlandi. Árið
1967 hafði ég þá ánægju, að kosin
var saga eftir mig til birtingar í
úrvalssafni þeirra danskra sagna,
er ritaðar höfðu verið á
tuttugustu öldinni og gefa átti út
á rússnesku. En svo brá við, að
eftir að bókin var komin út og ég
fór að minnast á ritlaun, þá hættu
Rússar að svara bréfum mínum.
Ég skrifaði þeim á fjórum málum
— en þeir skildu auðsjáanlega
ekki lengur, hvað ég var að
fara.. . Þá skrifaði ég rússneska
sendiráðinu í Kaupmannahöfn og
sendi bréfið í ábyrgð. Ekkert svar
að heldur.
Nú er mér sagt, að Rússar séu
komnir í Bernarsambandið; en
ennþá hefir mér engin greiðsla né
nein afsökun borizt þaðan austan
að.
Mér þætti leitt, ef Ríkisútvarpið
skyldi hafa tekið sér „mennta"
ráðstafanir þessara rikja til fyrir-
myndar.