Morgunblaðið - 19.01.1974, Síða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 19. JANUAR 1974
Lasse Söderberg
Jacques Werup
Lasse Söderberg var einn kom-
inn i kaffistofu Norræna hússins
á fimmtudagsmorgun, þegar mig
bar að garði að eiga samtal við
hann og félaga hans, Werup og
Sersam, sem hingað komu, og þá
um kvöldið ætluðu þeir að flytja
ljóð- og djassdagskrá ásamt
íslenzkum listamönnum. Sú dag-
skrá verður endurtekin í kvöld,
laugardag. Von bráðar kom
Jacques Sersam á vettvang og
Werup nokkru síðar.
Sönderberg lét vel yfir því,
hvernig æfingar með íslending-
unum hefðu gengið. En hann
vildi engu spá um hvernig þetta
form félli islenzkum áhorfendum
og hlustendum í geð, enda alger-
lega nýtt fyrir þeim. Hins vegar
gæti verið, að þeir væru of hlé-
drægir til að tjá sig, ef þeím
líkaði ekki flutningsformið. Ser-
sam var einnig ánægður með
samvinnuna við íslenzku tón-
iistarmennina og sagði þá góða
djassista.
Talíð beindist siðan að skáld-
skapnum almennt, og ekkí hvað
sízt pólitískum skáldskap, en þeir
báðir, Söderberg og Werup, eru
vinstrisinnaðir og kemur sú af-
staða þeirra augljóslega fram í
mörgum verkum þeirra.
— Öll l.ist er að nokkru leyti
pólitísk, sagði Werup. — Því að
listin verður ekki einangruð frá
þjóðfélagsmálunum hverju sinni.
— Gætu þessi sterku pólitísku
áhrif á bóknenntir í Svíþjóð verið
andsvar við velferðarþjóðfélag-
inu?
Það er enn Werup, sem verður
fvrir svörum:
— Skyldi það ekki vera vegna
þess, að við erum uppteknari af
alþjóðamálum og því hafi þetta
komizt fyrr af stað hjá Svíum.
Söderström: Ég er ekki viss um
að ég fallist alls kostar á þennan
einhliða pólitíska áhuga Svfa, sem
Skáldið er að fara
út í samfélagið
s j álft
Rolf Sersam
sagt er að hafi birzt í bók-
menntum. Við eigum dæmi um
mikla höfunda, Pound, Faulkner,
sem skrifuðu pólitísk verk, löngu
áður en þessi alda barst til
Svíþjóðar. Á hinn bóginn er
sennilega rétt, að Svíþjóð hafi
verið fyrst Norðurlandanna. En
mér finnst líka, að stundum sé
þetta ýkt. Þetta er ekki einsdæmi
fyrir Svía og er svipað að gerast
um mestallan heim, þótt i mis-
munandi ríkum mæli sé. En hver
getur lokað augunum fyrir því,
sem gerist umhverfis hann? Á
þessi nýjasta alda í raun ekki
upptök sín í Frakklandi í maí
1968, í hinni víðtæku stúdenta-
uppreisn? Þar náði þetta hámarki
og þar var eitt slagorðanna „Hug-
myndaflugið til valda'1. Og þetta
getur orðið ákveðin örvun, m.a.
fyrir bókmenntirnar. Og ljóðin
hafa efnazt og eflzt á hugmynda-
fluginu. Og áróður á, að mínum
dómi, rétt á sér, í skáldskap að
minnsta kosti ef telja má, að verk-
ið, sem um ræðir hverju sinni,
hgfi einnig listrænt gildi. í tækni-
væddu þjóðfélagi nútfmans er
hugmyndaflugið hættulegt, ef
það er ekki virkjað á réttan
hátt.
— Hvernig stendur svo á því, að
hægristefnu er svo erfitt að koma
á framfæri í skálsskap, þótt
höfundur tildæmissé hægrisinni,
þá er það ekki að merkja í verk-
um hans, nema í einstökum yfir-
lýsíngum og um áróðursbók-
menntir er þar sjaldnast að ræða?
Nú fórnaði Werup höndum, hló
út að eyrum og sagði:
— Eg gæti satt að segja ekki
ímyndað mér, hvernig hægri póli-
tík ætti að komast inn í til dæmis
ljóð og hvað hún gæti falið í sér
fyrir skáldskapinn.
— Meðal okkar eru auðvitað
margir hægri sinnaðir höfundar,
bæði hér, í Svíþjóð, alls staðar,
Morgunstund í
Norræna
húsinu
með þremur
sænskum
listamönnum,
sem standa
fyrir ljóða-
og djass-
flutningi
sagði Söderberg. En ég er sam-
mála því, að þeir tjá sig að mörgu
íeyti á annan hátt. Við höfum gott
dæmi um þetta hjá okkur, þar
sem er úrvalshöfundur eins og
Eyvind Johnson, mjög hægri
sinnaður. Hann tekur þátt í um-
ræðum um þjóðfélagsmál á opin-
berum vettvangi, skrifar greinar,
gefur yfirlýsingar. En í skáldsög-
um hans vottar ekki fyrir þessum
skoðunum.
Það hafði verið friðsælt i kaffi-
stofunni, en nú var kyrrðin rofin,
því að inn streymdu 30—40 ungar
stúlkur i kaffihléi. Og Söderberg
sagði, að nú yrðum við að tala um
eitthvað hlutíausara á meðan, því
að svona kvennafans setti hanh
algerlega úr jafnvægi. Það var
farið að ræða um islenzkar bók-
menntir og þeir þekktu auðvitað
Laxness og Gunnar Gunnarsson,
en sögðu að svo fáar islenzkar
bækur lægju fyrir í þýðingum á
riorðurlandamálunum, að erfitt
væri að mynda sér heildarskoðun
á þeim.
— Það sem ég hef þó kynnzt af
þeim, sagði Söderberg og gaul
augum til stúlknanna á næsta
borði — er að mér finnst þær
sjálfstæðar og lausar við að fylgja
tízkustefnum hverju sinni. Þetta
er að minnsta kosti það sem ég
hef fengið á tilfinninguna og ger-
ir íslenzkan samtímaskáldskap
mjög áhugaverðan að mörgu leyti.
Við vikum síðan lítillega að
þeim ritverkum, sem þeir Söder-
berg og Werup hafa sent frá sér.
Sá fyrrnefndi kom fyrst fram árið
1952, þá aðeins 21 árs að aldri.
Síðan hafa komið frá hans hendi
Akrobaterna 1955, Fágeln i
handen 1959, Det obestándinga
1963, En dörr med las 1965,
Generalens máltid 1969 og Ros for
en revolution 1972. Hann hefur
auk þess fengizt mikið við þýðing-
ar erlendra ljóða yfir á sænsku.
Werup sagði, að það hefði verið
Lasse, sem hefði orðið hvati þess,
að hann sendi frá sér sína fyrstu
bók. Söderberg kenndi um tima
bókmenntir við háskólann i
Lundi og Werup var nemandi
hans. Hann hafði fengizt við að
yrkja, en vildi þakka það hvatn-
ingu frá Söderberg, að hann hefði
gefið út fyrstu bækur sinar,
skáldsöguna Returbillett til Polen
og Ett á. .. tvá á tre á. .. fyr! ljóða
bók 1971. Árið eftir kom út skáld-
sagan Streberen og í marz nú i ár
kemur út Tiden i Malmö, pá
jorden.
Eg spurði þá, hvenær samstarf
þeirra við djass- og ljóðaflutning
hefði byrjað og það kom í ljós að
sex ár eru liðin síðan þetta hófst,
en hefur verið um nær samfellda
samvinnu að ræða í 4 ár. island er
fyrsta landið utan Svíþjóðar, sem
þeir sækja heim með slfka dag-
skrá, en í undirbúningi er kynn-
ing af þessu tagi víðar. Þeir lögðu
allir þrír mikla áherzlu á, að í
þessum flutningi yrði ljóðið og
tónlistin að vera í jafnvægi við
hvort annað og mynda einingu.
Sersam semur oft tónlist, sem
þeiryrkja síðan Ijóð við og öfugt.
— Með þessu drögum við líka
úr einangrun ljóðsins — og
kannski ekki síður skáldsins,
sagði Söderberg. — Skáldin hafa
tekið sig svo hátíðlega og það hef-
ur alls ekki þótt hugsanlegur
möguleiki að kynna ljóðið á
annan hátt en að lesa það virðu-
lega upp úf pontu. En þegar við
gerðum tilraun með þetta fyrst,
var því tekið fagnandi og það var
uppörvandi, svo að áfram var
haldið. Það er ágætt að hafa leik-
ara með í flutningi, en mestur
fengur að því að skáldin sjálf
leggi fram sinn skerf. Nú til
dæmis les ég ekki aðeins upp, ég
syng Iika og jafnvel dansa. Þetta
virkar einkennilega í fyrstu, en
þetta tjáningarform hefur reynzt
okkur mjög vel og samfelling
ljóðs og tónlistar eykur gildi
hvors fyrir sig.
— Þegar við Jacques fórum að
tala um þetta í upphafi, og meðal
annars vorum með lítið tilrauna-
leikhús, og lásum upp ástarljóð
undir tónlistarflutningi — aðal-
lega ljóð frá Suður-Ameriku, sem
ég hafði þýtt, þá vildi ég í fyrstu
alls ekki vera með. Eg gat ein-
hvern veginn ekki hugsað mér
það, bætti Söderberg við. Werup:
En það er heillandi að heyra
skáldin lesa i eigin persónu og
syngja sín eigin ljóð. Margir sem
hafa komið fram með okkur voru
eins og Lasse, veigruðu sér við því
f fyrstu og sögðust vera laglausir
og hvaðeina. . . En Rolf samdi þá
iðulega músík, sem bæði félli vel
að ljóðinu og þeim túlkunarmáta,
sem skáldið réð yfir, því hefur
þetta breytzt hægt og sígandi. En
það getur verið mjög gott að hafa
þjálfaða leikara sér til aðstoðar og
ég nefni til dæmis að Rolf hefur
samið músik við ljóð eftir
Matthías Johannessen, sem Mar-
grét Helga flytur ákaflega
fallega, aðokkar dómi.
— Þó má ekki skilja okkur svo,
að við tökum okkur ekki alvarlega
sem skáld og flytjendur, sagði
Söderberg. — En þróunin f
Sviþjóð hefur verið sú sl. tíu ár,
að rithöfundurinn hefur verið að
færast meira út i samfélagið —
færa sig þangað með sjálfan sig.
Hann hefur þar með komið nær
fólkinu og þar af leiðir aukna
möguleika til að ná til þess með
verkum sínum. Þetta verður von-
andi þróunin hér á íslandi, þótt
mig gruni, að þannig sé ástatt um
mörg islenzk skáld að þau eigi
dálitið erfitt með að brjóta ísinn.
En staðreyndin er, að rithöf-
undurinn er ekki einangraður í
nútímaþjóðfélagi, hann er ekki
einn úti á viðavangi. En því ber
ekki að leyna, að margir sænskir
höfundar af eldri kynslóðinni
eiga erfitt með að taka þessum
breyttu viðhorfum og kinoka sér
við að taka að sér annað hlutverk
en það sem rithöfundurinn hefur
gegnt. En með þessu náum við til
hóps, sem ekki hefði kannski ella
komið á okkar fund.
Nú voru stúlkurnar að hverfa
úr kaffistofunni og Söderberg
andvarpaði mæðulega og sagði:
— Eiginlega á ég ekki gott með
að tala um bókmenntir. Eg hef
ekki áhuga á þeim. Eða kannski
er sönnu nær að mér finnist það
vera ungu mannanna að tala.
Og ef til vill var það þess vegna
Werup, sem taldi sér skylt að
svara, þegar spurt var um stöðu
heimildarbókmenntanna í Sví-
þjóð nú.
— Þær fóru eins og eldur í sinu
um landið á tímabili, sagði hann.
Enginn var maður með mönnum
nema verk hans gæti flokkazt
undir heimildarbókmenntir. Nú
er þessi stefna að þróast og taka
breytingum. Nefna má höfund
eins og Svend Lindquist; hann
sameinar listræna tjáningu og
dokumentarisma. Sama máli
gegnir um Jon Myrdal, sem aðal-
lega hefur skrifað ferðabækur, en
þærhafa listrænt gildi í sér. Hann
slípar og þróar formið. Per Olof
Enquist hefur einnig fylgzt mjög
vel með þessari þróun en hann
var einna fyrstur þessara höf-
unda og síðasta bók hans um
sleggjukastarann, sem margir
kannast sjálfsagt við hér, er kom-
in langt frá því sem var í fyrri
bókum hans af því tagi.
Söderberg ýtti stólnum aftur á
bak og lét fara makindalega um
sig á meðan Werup talaði og
Werup sagði, að Söderberg hefði
nefnilega ekki heldur áhuga á
íþróttum.
— Það er öldungis rétt. Ég hef
hvorki áhuga á íþróttum né
útskýringum á bókmenntum. Ég
hef öllu meiri áhuga á kvenfólki
sagði Söderberg undur glaðlega.
— En mig langar til að skjóta
hér inn i alls óskyldu atriði. Við
höfum nú verið hér í fáeina daga,
okkur hefur gefizt kostur á að
hitta ýmsa listamenn, skoða
Reykjavík og vonandi við kom-
umst eitthvað út á land líka. Og ég
hef orðið eins vísari meðal
annars: Það er ágreiningur milli
íslenzkra rithöfunda. Ég vil
hvetja þá til að grafa stríðsöxina
og sameinast og berjast einhuga
fyrir sinum málum og gegn út-
gáfuforlögunum. Af hverju ekki
að gera það, sem gert var i Sví-
þjóð með mjög góðum árangri,
þótt margir hefðu vantrú á því, að
rithöfundar sameinuðust um
stofnun útgáfufélags. Þetta for-
lag hefur orðið mikil lyftistöng
fyrir bókmenntirnar og fyrir höf-
undana sjálfa. Ég segi ekki, að i
Sviþjóð sé allt í ást og eindrægni
milli rithöfunda. Þar er bæði per-
sónulegur og pólitískur rígur —
rétt eins og ég vænti að sé hér. En
þetta mega rithöfundar ekki láta
standa sér fyrir þrifum, þótt mis-
kliðarefni kunni að vera talsverð
og afstöðumunur mikill.
h.k.