Morgunblaðið - 02.02.1974, Page 10
10
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 2. FEBRUAR 1974
í
»
mörk fyrir kj arna-
HEITAR umræður fara nú fram
vegna mikilla breytinga á kjarn-
orkustríðsáætlun Bandaríkj-
anna. James R. Schlesinger
varnarmálaráðherra tilkynnti
um breytingarnar um miðjan
janúar, og þær felast einkum í
því, að kjarnorkuefldflaugum
Bandaríkjanna er miðað á ný
skotmörk í Sovétrlkjunum. Það
er mikið í veði, m.a. viðræðurn-
ar við Sovétríkin um takmörk-
un vígbúnaðar, framlag Banda-
ríkjanna til varnarmála og gildi
varna landsins. Hernaðarsér-
fræðingar og diplomatar í
Bandaríkjunum og Evrópu hafa
tínt til svör við ýmsum spurn-
ingum, sem þessar breytingar
hafa í för með sér.
Hvað eru Bandaríkin að gera?
Tölvur þær, sem stýra bandarísku
eldflaugunum, eru fyrirfram stilltar inn
á ákveðin skotmörk í Sovétríkjunum og
stjórna flaugunum að þessum skot-
mörkum, ef til stríðs kemur. Það, sem
Bandaríkin eru að gera, er að fóðra
tölvurnar á nýjum upplýsingum sem
valda því, að þær stýra flaugunum að
nýjum skotmörkum. Þeim er nú í aukn-
um mæli beint að hernaðrmannvirkj-
um, svo sem eldflaugastöðvum Rússa
sjálfra, í stað stórborga og annarra
þéttbýlla svæða.
Hvaða breytingar eru þetta?
Allt fram til þessa hefur bandarfska
herstjórnin nær eingöngu beint flaug-
unum að rússneskum borgum. Aðeins
fá hernaðarlega mikilvæg svæði eru !
sigti. Hugmyndin að baki þessarar
hernaðaráætlunar er I stuttu máli á þá
leið, að ef Sovétríkin skytu eldflaugum
sínum að Bandaríkjunum, þá myndu
bandarískar flaugar, sem skotið væri i
hefndarskyni, frá kafbátum og eld-
flaugastöðvum á landi, þegar leggja I
rúst helstu borgir Sovétríkjanna.
Vitneskjan um þetta á að hindra Sovét-
ríkin ! að gera árás.
Nú verður flaugunum beint meira að
skotmörkum sem eru beinlínis hernað-
arleg í eðli sínu, svo sem eldflauga-
stöðvum, flugvöllum og herstöðvum.
Hvernig hjálpa þessar breyt-
ingarvörnum USA?
Þetta gefur forsetanum fleiri mögu-
leika, en hann er sá eini, sem hefur
vald til að fyrirskipa notkun kjarnorku-
vopna. Við skulum taka til sem dæmi,
ef flotastöðin i Norfolk yrði fyrir
rússneskri kjarnorkuflaug. Þá gefa
þessar breytingar forsetanum mögu-
flaugarnar
leika á að eyðileggja svipað skotmark i
Sovétríkjum i stað þess að hafa ekki
um annað að ræða en leggja Moskvu i
rúst. Kenningin er á þá leið, að eftir að
„skipst" hefur verið á eldflaugum á
tiltölulega lítil skotmörk þá hefðu stór-
veldin tvö ennþá möguleika á að tala
saman og semja, áður en lagt yrði út i
gereyðingarstrið.
Hvers vegna var þetta ekki
gert fyrr?
Ein ástæðan er sú, að bandarísku
flaugarnar hafa ekki verið nógu
nákvæmar til að geta hitt beint á hin
ýmsu hernaðarskotmörk, sem eru
dreifð um Sovétríkin. Miklum fjárhæð-
um verður nú varið til að auka enn
nákvæmnina, sem hefur aukist til
muna á síðustu árum.
Hernaðarsérfræðingar hafa einnig
haldið því fram, að ef miðað væri á
hernaðarleg skotmörk auk stórborg-
anna þá myndi það í reynd hafa í för
með sér hraðara vígbúnaðar-
kapphlaup. Samkvæmt kenningu
þeirra þá hefði það stór-
veldanna, sem gæti eyðilagt eld-
flaugar andstæðingsins, áður en
þeim yrði skotið á loft, í rauninni
,,fyrstu-árásar-getu'' á þeirra máli, en
það þýðir að það gæti skotið eldflaug-
um sínum á andstæðinginn, án þess
að hann hefði möguleika á að koma
fram hefndum. Eins og vígstaðan er
núna er talið, að hvorki Bandaríkin né
Sovétríkin hafi þessa getu. Sumir
gagnrýnendur halda því fram, að hin
nýja áætlun, sem Schlesinger lýsti,
verði túlkuð í Moskvu sem tilraun
Bandaríkjanna til að öðlast „fyrstu-árás
ar-getu'' og muni hún leiða til nýs og
hættulegs spretts í vígbúnaðarkapp-
hlaupinu.
Hvers vegna eru Bandaríkin
þá aS þessu?
Yfirmenn varnarmála í Washington
neita þvi, að þetta sé tilgangur þeirra.
Þeir segja, að á siðustu árum hafi það
orðið æ nauðsynlegra fyrir Bandaríkin,
að um eitthvað annað væri að velja en
„algjöra hefndarárás". Nixon forseti
fjallaði um þetta í ræðu sinni til þjóðar-
innar um ástand og horfur I heimsmál-
um, árið 1 970, og siðar.
Schlesinger lýsti þessu á eftirfarandi
hátt i greinargerð sinni:
„Það er orðið nær óhjákvæmilegt, að
ef annar aðilinn beitir styrk sfnum i
„algjörri árás" á borgir hins, mun það
hafa I för með sér umsvifalausa
hefndarárás á hans eigin borgir. Þar af
leiðandi geta nú mun margvislegri að-
stæður en áður leitt til þess að hugsað
yrði um „algjöra áráé" á borgir and-
stæðingsins og því er æskilegt að hafa
aðra valkosti en það að gera það sem
myndi óhjákvæmilega vera sjálfs-
morðsárás.
Sumir evrópskir sérfræðingar benda
líka á, að breytingin muni gera
verndarhlif þá sem bandarisku eld-
flaugarnar eru, mun trúverðugri en
áður gagnvart bandamönnum Banda-
rikjanna. Margir Evrópumenn og Jap-
anir hafa dregið i efa, að Bandaríkin
myndu í rauninni beita kjarnorkuvopn-
um gegn Sovétrikjunum, ef gjaldið
fyrir það.yrði eyðilegging bandariskra
borga. Þróunin i Sovétrikjunum hefur
svo einnig haft áhrif á stefnu Banda-
rikjánna.
Hvað hafa Rússar gert?
Þar er um að ræða bæði það, sem
þeir hafa gert, og það, sem þeir hafa
ekki gert. ( fyrstu umferð viðræðnanna
um takmörkun kjarnorkuvigbúnaðar,
sem nefndar hafa verið SALT viðræð-
urnar (Strategic Arms Limitation
Treaty) var gerður bráðabirgðasamn-
ingur til fimm ára um hámarksfjölda
langdrægra eldflauga
Samþykkt var, að Rússum yrðu
leyfðir nokkrir yfirburðir, hvað snertir
fjölda eldflauga og þann þunga, sem
þær geta borið milli heimsálfa Richard
Nixon og Leonid Brezhnev undirrituðu
bráðabirgðasamninginn 1 972.
Slðari umferð SALT-viðræðnanna
stendur nú yfir í Genf og í þeim átti að
reyna að ná samkomulagi um endan-
legan hámarksfjölda kjarnorkuvopna,
og var vonast til, að hægt yrði að ná
fram fækkun á langdrægum árásareld-
flaugum. Nixon, forseti, vonaðist til að
geta undirritað samkomulag þar að
lútandi, þegar hánn fer i fyrirhugaða
heimsókn sina til Moskvu, siðar á
þessu ári. Fram til þessa hefur þó
hvorki gengið né rekið i Genf, aðallega
vegna þess að Rússar neita að ræða
eftirgjafir.
Það sem meira er, Rússar eru að
smiða fjögur ný eldflaugakerfi, sem
staðsett verða á landi og einnig nýjan
kafbát, sem verður vopnaður árásareld-
flaugum. Auk þess virðast þeir stað-