Morgunblaðið - 13.02.1974, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 13. FEBRUAR 1974
3
Sverrir Hermannsson alþingismaður:
240 inw virkjun í Jökulsá í Fljótsdal —
Stóriðja verði staðsett í Reyðarfírði
SVERRIR Hermannsson lagSi I
gær fram á Alþingi tillögu til
þingsályktunar um orkumál á
Austurlandi. Er tillagan I þremur
liðum:
1. Lokið verði hið fyrsta rannsókn
á byggingu Fljótdalsvirkjunar
(1. áfanga Austurlandsvirkjun-
ar).
2. Leitað verði eftir kaupanda að
raforku með stóriðju staðsetta í
Reyðarfirði fyrir augum.
3. Hraðað verði rannsóknum á
hagkvæmni virkjana f Fjarðará
og Geithellnaá.
t greinargerð með tillögu sinni
rekur Sverrir rökin fyrir stór-
virkjun á Austurlandi og nauð-
synina á að hraða rannsókn á hag-
kvæmni virkjana í Fjarðará og
Geithellnaá til að tryggja Aust-
firðinga gegn orkuskorti. 1 grein-
argerðinni kemur m.a. fram:
□ Fyrsti áfangi Austurlands-
virkjunar yrði Jökulsá í
Fljótsdal og yrði hagkvæmasta
stærð þeirrar virkjunar
230—240 mw.
□ Austurlandsvirkjun er eini
stórvirkjanamöguleikinn sam-
bærilegur við Suðurland.
Sjáldgæft er, að lélegt vatnsár
sé austan og sunnan lands í
einu vegna ólfkrar veðráttu,
svo að með samtengingu virkj-
ananna gætu þær bætt hvora
aðra upp.
□ tsvandamál eru f lágmarki við
virkjun Jökulsár f Fljótsdal.
□ Fiskræktarskilyrði f Lagar-
fljóti myndu batna vegna
jafnara rennslis og minni jök-
ulaurs.
□ Mjög hentugt yrði að koma
upp stóriðju á Reyðarfirði,
sem hagnýtti orku frá virkjun-
inni.
□ Til að tryggja, að ekki skapist
neyðarástand f landshlutanum
af völdum orkuskorts, ber að
hraða rannsóknum á virkjun-
um f Fjarðará f Seyðisfirði og
Geithellnaá f Alftafirði.
Hér fer greinargerðin með til-
lögunni á eftir í heild.
Mikil vatnsorka á
Austurlandi
Ástandið í orkumálum heimsins
er nú með þeim hætti, að telja má
fullvíst, að orkuverð tvöfaldist
a.m.k. ef ekki meira, og eftir-
spurn eftir raforku til stóriðju
vaxi mjög.
Okkur ber því brýn nauðsyn til
að hraða öllum rannsóknum á
orkulindum okkar og möguleik-
um þeirra, og ekki hvað sizt þeim,
sem líklegastir eru til að gefa
okkur kost á stórfelldri og hag-
kvæmri stóriðju hér á landi.
I áætlun Orkustofnunar um for-
rannsóknir á vatnsorku Islands
frá því ág. 1969 er reiknað með
þvi, að unnt sé að byggja orkuver
austur í Fljótsdal með fram-
leiðslugetu um 8000 gwh/ári
(8000 millj. kvh/ári) með því að
veita þar saman vötnum, og við
það mætti einnig auka orkufram-
leiðslugetu Lagarfoss upp í 390
gwh/ári, en þetta samsvarar rúm-
lega helmingi orkuframleiðslu-
getu allra stóránna á Suðurlandi,
þeirri sem hagkvæm getur taþzt
(15750 gwh/ári).
Sverrir Hermannsson.
Vatnsorka annarra landshluta
erekki nema brot af þessu.
í áætlun um stofnkostnað stór-
virkjana á Suðurlandi og Austur-
landi, sem Orkustofnun lét gera í
jan. 1971, kemur í ljós, að verð-
mismunurinn er hvergi marktæk-
ur miðað við þær rannsóknir, sem
þá lágu fyrir, og Austurlands-
virkjun sízt dýrari en Suðurlands-
virkjanir.
Fyrsti áfangi Austur-
landsvirkjunar
Fyrsti áfangi Austurlandsvirkj-
unar yrði Jökulsá í Fljótsdal með
vatnsmiðlun á Eyjabökkum, þar
sem Kelduá o.fl. smáám væri veitt
í þá miðlun. Samkvæmt áætlun
Orkustofnunar frá því i des. 1971
væri hagkvæmasta stærð þeirrar
virkjunar um 230—240 mw.
Fyrst eftir að áætlun um
Austurlandsvirkjun var lögð
fram, komst verulegur skriður á
rannsóknir á þeim stöðum, en nú
virðist sem mikið hafi verið dreg-
ið úr þeim og rannsóknirnar færzt
yfir á aðra landshluta, sem er
mjög óæskileg þróun.
Kostir Austurlandsvirkjunar
eru mjög margir og því mikils-
vert, að undirbúningsrannsókn-
um þar verði hraðað eftir föng-
um.
Frá Alftafirði (Ljósm. Mats Wibe Lund jr.)
Austurlandsvirkjun er i raun-
inni eini stórvikjanamöguleikinn
sambærilegur við Suðurland, og
er einnig mikilsverð til að skapa
aukið jafnvægi í byggð landsins.
Öheppilegt væri að nota Suðvest-
urlandsorkuna að mestu til stór-
iðju, þar sem hennar mun fyrr en
seinna þörf til almennra nota á
mestu þéttbýlissvæðum landsins.
Samtenging við Suð-
vesturland
Auðvelt er að tengja Austur-
landsvirkjun við raforkukerfi
Suðvesturlandsins með byggða-
línu um suðurströndina.
Með tilliti til jarðfræði og
náttúruhamfara, er hún vel í sveit
sett og gæti því aukið á orku-
öryggi landsins.
Veðrátta Austurlands er allt
önnur en á Suðurlandi, þannig að
sjaldgæft er, að það sé iélegt
vatnsár á báðum stöðum, svo að
með slikri samtengingu gætu þær
bætt hverja aðra upp.
Jarðfræði ti) mannvirkjagerðar
við virkjun Jökulsár i Fljótsdal er
talin vei traust, og stöðvarhús-
stæði liggur í miðri sveit með
hagstæðum samgöngumöguleik-
um við Egilsstaðaflugvöll og
Reyðarfjörð sem höfn, en það er
meira en hægt er að segja um
virkjunarstæði inn á hálendi
landsins.
Isavandamál eru þar i lágmarki
miðað við íslenzkar aðstæður.
Fjarðará í Seyðisfirði (Ljósm. Mats Wibe Lund jr.)
Fljótsdalsvirkjun
(1. áfangi Austur-
landsvirkjunar).
Stíflur eru gerðar
í Kelduá og við
Eyjabakkafoss og
myndast þar lón
með vatnsmiðlun
1100 gl (1100
millj. lttrar). 22
km veituskurður
er gerður frá
Eyjabakkalóni i
Gilsárlón, og flyt-
ur hann 50 rúmm.
á sek. Það, sem
merkt er þak-
renna, eru fyrir-
hleðslur til að
veita samáám í
Eyjabakkalón.
Fallhæðin úr
Gilsárlóni niður f
orkuver er nálega
600 m. Afl orku-
versins er
230—240 mega-
vött eða nokkru
meira en Búrfellsvirkjunar, sem er 210 mw. Stíflur við Eyjabakkalón
og Gilsárlón eru merktar á myndinni með tölustöfunum 1—5.
Stækkunarmöguleikar eru þar
mjög miklir, og af samanburðar-
kostnaðaráætlunum má sjá, að
stofnkostnaður hvers áfanga er
mjög hliðstæður, svo^að fyrirfram
fjárfestingar eru þar litlar sem
engar.
Vatnsmiðlun Fljótsdalsvirkj-
unar gerir Lagarfossvjrkjun
örugga með vatn allan ársins
hring, einnig þó að annar áfangi
hennar væri byggður, svo að nýt-
ing og rekstur hennar væri í há-
marki.
Fiskræktarskilyrði i Lagarfljóti
myndu batna vegna hins jafna
rennslis, minni jökulaurs og
minni flóðahættu, vegna þess, að
miðlunarlónin draga mjög úr flóð-
um.
Landspjöll af völdum slíkrar
stórvirkjunar eru í lágmarki. Að
vísu mundi nokkuð af góðum
sumarafréttarlöndum Fljótsdæl-
inga fara undir vatn i Eyjabakka-
lóni. Slíkt þyrfti auðvitað að bæta
með uppgræðslu eða á annan hátt.
Aftur á móti myndi rennsli Lagar-
fljóts jafnast, og jafnvel þó að
hinum stóránum yrði veitt yfir i
Fljótsdal, ef auðvelt að ganga
þannig frá þvi, að rennsli Lagar-
fljóts yrði ekki öllu meira en með-
al ágústsrennsli þess, svo að
landsspjöll af þess völdum yrðu
hverfandi lítil.
Stóriðja á Reyðarfirði
Viðvíkjandi staðsetningu stór-
iðju, sem nýtti þessa orku, virðist
varla nokkur annar staður en
Reyðarfjörður koma til greina, ög
ber þar margt til og skal hér til-
fært nokkuð það helzta.
Reyðarfjörður er sá eini af
Austfjörðum, sem er í góðu vega-
sambandi við Fljótsdalshérað, og
þar með Egilsstaðaflugvöll.
Héraðið er mjög góður landbún-
aðarbakhjall fyrir það þéttbýli,
sem mundi skapast i kringum
slíka stóriðju. Nýi hringvegurinn
kemur til með að tryggja nokkuð
öruggar vetrarsamgöngur við
þéttbýli Suðvesturlands. Hafnar-
skilyrði við Reyðarfjörð eru
ákjósanleg, hafíshætta litil sem
engin. Frá sjónarmiði samgangna
er þvi Reyðarfjörður með Egils-
staði og Fljótsdalshérað í bak-
grunni mjögvel settur.
Landrými er meira i Reyðar-
firði en víðast hvar annars staðar
á Austfjörðum, en slíkt er nauð-
synlegt fyrir þéttbýlismyndunina.
Einnig myndi háspennulínulögn
frá Fljótsdal til Reyðarfjarðar
vera ein sú stytzta sem völ er á.
Aðeins Breiðdalsvík og Vopna-
fjörður geta keppt við Reyðar-
f jörð um landrými, en flestar aðr-
ar aðstæður á hinn bóginn
Reyðarfirði i vil.
Hin nýju viðhorf i orkumálum
heimsins hafa gerbreytt viðhorf-
unum islenzku vatnsafli i vil. Var
þó enginn i vafa um áður, að i því
fælist mikill fjársjóður. Sterkar
likur benda til, að orkukaupend-
ur séu nú auðfundnir erlendis.
Þegar þeir koma til skjalanna,
virðist engin áhætta þvi samfara
að stofna til skulda erlendis og
afla þann veg fjár til stórvirkj-
ana.
Raforka tryggð á
Austurlandi
Eins og kunnugt er, er mikil
orkuskortur á Austurlandi. Má
ekkert út af bera til að vá sé ekki
fyrir dyrum. Er skemmst að
minnast neyðarástandsins, sem
varð í Austur-Skaftafellssýslu s.l.
haust. Þegar Lagarfossvirkjun
kemst í gagnið, mun vissulega úr
rætast. En hún mun þegar verða
fullnýtt, enda þótt hún skili full-
um afköstum. Hins vegar kom í
ljós í frosthörkunum sl. haust, að
hún myndi þá ekki hafa skilað
nema 1/6—1/7 hluta orkuafkasta
sinna, sökum vatnsskorts i Lagar-
fljóti. Þess vegna er mjög mikil-
vægt að leitað verði annarra ráða
þegar f stað til að tryggja raforku
í landshlutunum. Forrannsóknir
benda til, að hagkvæmt kunni að
vera að virkja Fjarðará i Seyðis-
firði og Geithellnaá. Því er lagt
til, að rannsóknum á virkjun
þeirra sé hraðað og orkuþörf
landshlutans þannig fullnægt um
hrið, eðaþar til Fljótsdalsvirkjun
kemst í gagnið, en í áætlunum um
hana er gert ráð fyrir að 10%
orkunnar verði selt til almennrar
notkunart.d. húsahitunar.
Jafnhliða virkjunum verði að
sjálfsögðu lokið samtengingu
orkuveitusvæða landshlutans og
línum til þeirra héraða, sem orku
eiga að njóta frá þeim s.s. Vopne-
fjarðar.