Morgunblaðið - 13.02.1974, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 13. FEBROAR 1974 1T
Um samruna bankastofnana
Grein þessi eftir Jóhannes Nor-
dal bankastjóra birtist í nýút-
komnum Fjármálatíðindum.
Iumræðum þeim, sem fram
hafa farið um bankamál að
undanförnu, hefur mjög verið
um það rætt, að æskilegt væri
að fækka bönkum og öðrum
innlánsstofnunum með sam-
runa þeirra í stærri heildir. 1
áliti bankamálanefndar þeirr-
ar, er lauk störfum í lok janúar
1973, var eindregið lagt til, að
stefnt verði markvisst að ein-
földun og samruna innan
bankakerfisins, en líklegasta
fyrsta skrefið á þeirri braut
taldi nefndin sameiningu
tveggja ríkisbankanna, Búnað-
arbankans og Utvegsbankans. I
áliti sfnu gerði nefndin allræki-
lega grein fyrir þróun og ein-
kennum bankakerfisins hér á
landi í dag og lagði fram rök
fyrir þeirri stefnu, sem að
framan er lýst. Ástæða er til
þess að draga hér saman I
stuttu máli helztu rök néfndar-
innar fyrir tillögugerð hennar
um þessi efni og þá sérstaklega
um sameiningu tveggja minni
ríkisbankanna.
Nefndin gerði í fyrsta lagi
tilraun til þess að meta, hvort
bankastarfsemi væri fyrir-
ferðarmeiri hér á landi en ann-
ars staðar, þar sem þjóðfélags-
aðstæður eru svipaðar. Við
samanburð við hin Noröurlond-
in kom í ljós, að vinnuaflsnotk-
un bankakerfisins hér á landi
samsvaraði á árinu 1971 1600
mannárum eða 1,82% af heild-
arvinnuaflsnotkun þjóðarbus-
ins. Til samanburðar nam
vinnuaflsnotkun bankakerfis-
ins í Noregi 1,27% af heildar-
vinnuaflinu árið 1970, en þar
munu aðstæður einna svipað-
astar því, sem er hér á landi.
Samanburður á fjölda
afgreiðslustaða á ibúa sýndi
einnig, að hann var meiri hér
en á hinum Norðurlöndunum,
en ástæðan fyrir því Iá fyrst og
fremst i fjölda sparisjóða og
innlánsdeilda. Á öllum hinum
Norðurlöndunum hefur sú
stefna verið ríkjandi hin síðari
ár, að æskilegt væri að fækka
innlánsstofnunum verulega
með sameiningu, og hefur tölu-
verður árangur þegar náðst i
því efni. Þótt samanburður
milli landa í málum sem þess-
um sé aldrei einhlítur, komst
bankamálanefndin að þeirri
niðurstöðu, að sömu stefnu
bæri að marka hér á landi.
í fyrsta lagi er ástæða til að
ætla, að samruna i stærri heild-
ir muni fylgja aukin hag-
kvæmni i rekstri og minni
vinnuaflsnotkun. Þetta á ekki
sizt við um minni stofnanir,
sem geta ekki nýtt nútímaað-
ferðir i bókhaldi og afgreiðslu.
Þótt erfitt sé að sýna fram á það
fyrirfram, hversu miklum
árangri megi ná í þessum efn-
um, benda bæði almenn rök og
reynsla til þess, að hagkvæmni
stærðarinnar gildi um marga
þætti bankastarfsemi eins og
um annan rekstur. Einnig er á
það að benda, að stórar alhliða
bankastofnanir geta boðið við-
skiptavinum margvíslega þjón-
ustu með hagkvæmum hætti,
sem hinar minni geta aldrei
haft bolmagn til að veita.
Önnur og mikilvæg rök fel-
ast i því, að stærri rekstrarein-
ingum fylgir mun meira öryggi.
Hér kemur það til annars veg-
ar, að hægt yrði að taka upp
betri vinnubrögð og innra eftir-
lit, sem ekki er framkvæman-
legt í litlum stofnunum, en hins
vegar mundi áhættan af við-
skiptum við einstaka aðila
dreifast á stærri heildarvið-
skipti.
í þriðja lagi taldi nefndin
æskilegt, að horfið yrði frá
þeirri stefnu, sem rikt hefur
um þróun bankakerfisins und-
anfarna áratugi, að einstakir
bankar sérhæfðu sig í viðskipt-
um við tiltekna atvinnuvegi.
Slik einhæfni bankastofnana er
á margan hátt varhugaverð’ Af-
koma einstakra banka verður í
verulegum mæli háð sveiflum í
einstökum atvinnuvegum, sem
eru óvenjulega miklar hér á
landi. Þegar á móti blæs, getur
þetta haft alvarlegar afleiðing-
ar bæði fyrir einstaka banka og
viðkomandi atvinnugrein, sem
ekki á þá í önnur hús að venda.
Jafnframt dregur sérhæfing af
þessu tagi úr því, að fjármagn
leiti á milli atvinnugreina með
eðlilegum hætti og í samræmi
við fjármagnsþörf á hverjum
tíma. Eins og nú er háttað, er
Landsbankinn eini viðskipta-
bankinn, sem kalla má alhliða
viðskiptabanka, og sýnir þróun
hans vel, hversu mikilvægur
slíkur banki er fyrir atvinnu-
lífið í landinu.
Með sameiningu Búnaðar-
bankans og Utvegsbankans, en
á þá leið benti nefndin sérstak-
iega, mundi vera komið á fót
öðrum alhliða viðskiptabanka,
er væri álíka stór og Lands-
bankinn og gæti á sama hátt
sinnt þörfum allra atvinnuvega
landsmanna. Jafnframt ætti
sameining af þessu tagi að geta
leitt til aukinnar rekstrarhag-
kvæmni, þar á meðal með end-
urskipulagningu á útibuaneti
rikisviðskiptabankanna.
Þótt sameining þessara
tveggja rikisbanka lægi að
dómi nefndarinnar beinast við
og væri einföldust í fram-
kvæmd, þar sem um tvær ríkis-
stofnanir væri að ræða, taldi
hún ekki síður þörf á því að
endurskipuleggja aðra þætti
bankakerfisins með það fyrir
augum að einfalda það og
fækka stofnunum og af-
greiðslustöðum. í heild taldi
hún hugsanlegt, að á nokkurra
ára skeiði mætti fækka við-
skiptabönkum úr 7 í 4 og inn-
lánsdeildum og sparisjóðum úr
88 í 30, en hún taldi æskilegt að
breyta öllum innlánsdeildum i
sparisjóði. Loks benti hún á
leiðir til þess að fækka fjárfest
ingarlánasjóðum úr 17 í 9. Þótt
tölum af þessu tagi beri að taka
með varúð, þar sem þess háttar
breytingar verða að gerast á
löngum tíma og við breytilegar
aðstæður, benda þær eindregið
til þess að miklum árangri megi
ná með vel mótaðri stefnu í
endurskipulagningu banka-
kerfisins. Hvort takast megi að
framkvæma slika stefnu, fer
ekki sizt eftir því, hvort menn
vilja vinna að umbótum i
bankamálum á grundvelli
traustra upplýsinga og skyn-
samlegt mats á því, hvað er
hagkvæmt og framkvæmanlegt
i stað þess að byggja skoðanir
sínar á einum saman sleggju-
dómum um bankakerfið og
starsemi þess. . N
Dr. Kissinger
ÞEGAR dr. Henry Kissinger
varaði við því nýlega, að oliu-
kreppan gæti valdið heims-
kreppu, fólust I orðum hans
skilaboð til Kremlar: Ef Sovét-
rikin veittu ekki hjálp til þess
að leysa olíukreppuna gerði
efnahagskreppan, sem fylgja
mundi I kjölfarið, stjórn Nixons
ókleift að standa við þá víðtæku
viðskiptasamninga, sem Kreml-
herrarnir telja helzta ávöxt
hinnar minnkandi spennu,
détente.
Uppi eru tvær skoðanir um
sovézk markmið i Miðaustur-
löndum, segir dr. Kissinger.
Samkvæmt hinni fyrri vilja
Sovétríkin viðhalda viðsjám
svo að fjandskapur Araba í
garð Bandaríkjanna efli þar
þann möguleika vi 11 dr. Kiss-
inger ekki ræða opinberlega
svo hann verði ekki sakaður um
afskipti af innbyrðis átökum i
Kreml. Sá valdahópur i Kreml,
sem er hlynntari harðri stefnu,
sé fylgjandi þvi, að reynt sé að
nota viðsjárnar í Miðausturlönd
um og olíukreppuna til þess að
hagnazt sem mest á ástandinu.
Hófsamari hópurinn sé hlynnt-
ari því, að stundarhagsmunum
verði fórnað fyrir framtíðar-
hagsmuni og byggir vonir sinar
á því, að meir megi hagnast á
þvi að hjálpa Bandaríkjunum
en að færa sér ástandið i nyt
eins og það nú er.
Fljótasta leiðin til þess að
binda enda á olíubannið er að
tryggja samkomulag milli
ísraels og Egyptalands í friðar-
viðræðunum í Genf þar sem þá
yrðu að engugerðarallarafsak-
anir fyrir þvi að halda banninu
áfram. Dr. Kissinger er þeirrar
skoðunar, að Sovétríkin hafi
verið allhjálpleg í fyrri áföng-
um undirbúningsviðræðnanna í
Genf. En þegar hann bað Araba
Kissinger
aðvarar
Kremlverja
sovézk áhrif. Samkvæmt hinni
má vera, að þetta hafi vakað
fyrir Rússum áður fyrr, en nú
sjái Sovétríkin sér hag i jafn-
vægi í Miðausturlöndum.
En með þessu er raunar verið
að segja, að uppi séu tvær skoð-
anir innan múra Kremlar — en
að létta oliubanninu á þeirri
forsendu, að áfram miðaði i átt
til lausnar í Miðausturlöndum,
hvatti Moskvu-útvarpið þá til
þess að halda því áfram.
Moskva leikur tveim skjöltí-
um. Er þar um að ræða stefnu
tveggja valdahópa í Kreml?
Eftir
Victor
Zorza
Viðvörum dr. Kissingers um
heimskreppu sé því skoðuð frá
ólíkum sjónarhornum af þess-
um valdahópum. Harðlínu-
mennirnir muni fagna henni og
telja hana sanna veikleika
Vesturveldanna. Þeir haldi því
fram að sovézk stefna i Mið-
austurlöndum hafi komið af
stað efnahagskreppu, sem sé á
góðri leið með að kippa stoðum
undan hinu kapitaliska kerfi og
Sovétríkin eigi ekkert að aðhaf-
ast tilþess að draga úr henni.
Lengi var það marxistiskt
trúaratriði, að efnahagskreppa
í líkingu við þá, sem Vestur-
lönd urðu að þola á árunum
eftir 1930, endurtæki sig og
gerði aðstöðu Sovétríkjanna til-
tölulega sterkari. Þegar þetta
gerðist ekki, þrátt fyrir endur-
tekna spádóma sovézkra hag-
fræðinga, fóru Kremlverjar að
velta því fyrir sér hvort það
þjónaði nokkrum tilgangi að
biða eftir henni. Þetta var ein
af ástæðunum tilþess, að Sovét-
ríkin ákváðu að snúa sér að
efnahagslegri og pólitískri sam
vinnu við Vesturveldin.
Sá valdahópurinn i Kreml,
sem heldur þvi fram, að Vestur-
lönd hafi fundið leiðir til þess
að ráða fram úr efnahagskrepp-
um, telur, að timi sé kominn til
þess, að efnahagskerfi komm-
únista og kapitalista myndi
sameiginlega eitt heimsfram-
leiðslukerfi, sem mundi snið-
ganga allan pólitískan mun á
þeim. Hvatamenn þessarar
stefnu halda því fram í sovézk-
um blöðum, að „alþjóðasam-
starf í efnahagslifi“, sem Lenín
hefði séð fyrir, sé nú að renna
upp.
Þeir leiða rök að þvi, að ný
iðnfyrirtæki, ný tækni, þekking
og það gifurlega fjármagn,
sem þarf í þessu skyni séu svo
flókin mál, að nú nægi ekki
lengur auðlindir nokkurs eins
lands, jafnvel ekki Sovétríkj-
anna og Bandaríkjanna, tilþess
að fúllkomna hin nýju við-
fangsefni. Þess vegna telja þeir
þörf á sameiginlegu átaki aust-
urs og vesturs „til þess að leysa
æ brýnni vandamál". Orka er
alltaf efst á lista þeirra um
framkvæmdir, sem timabært
sé að hafa samvinnu um, en
þeir halda því ákaft fram, að
þetta eigi ekki síður við á svið-
um eins og umhverfisvernd,
geimrannsóknum, matvæla-
framleiðslu og mörgum öðrum.
Riki heims, segja þeir, eru orð-
in hvert öðru háð.
Þeir sem taka þessa afstöðu i
Sovétrikjunum telja „alþjóða-
samstarf" í efnahagslifi leið til
þess að fá frá Vesturlöndum
það fjármagn, þá tækni og það
korn, sem land þeirra skortir,
en slík eigingirni er ekki óeðli-
leg. Þeir, sem telja, að orku-
kreppan lýsi veginn til lausnar
á miklu stærri vandamálum,
kunna jafnvel að fagna þessu
þótt enginn vestrænn stjórn-
málamaður þyrði að segja
þetta tæpi tungulaust.
Orkuvandamálið „er bezta
dæmið um hvernig ríki heims-
ins eru orðin hvert öðru háð,
hversu fráleitt það er að byggja
stefnu á eigingirni eingöngu og
hve stórháskalegt það eröllum,
að fylgja algerlega sjálfstæðri
stefnu". Tilvitnunin er að
þes'su sinni ekki úr sovézku riti
heldur ummælum, sem dr.
Kissinger viðhafði á blaða-
mannafundi i síðasta mánuði.
Fljótt á litið var hann að
beina málisínu til bandamanna
Bandaríkjanna, en það, sem
hann sagði, á augljóslega við
um stefnu Sovétrikjanna jafnt
sem Bandaríkjanna í málum
eins og Miðausturlöndum og
orkuskortinum og stefnu þeirra
gagnvart hvort öðru. Þar sem
riki verða hver öðru háð liggur
umferðin i báðar áttir.