Morgunblaðið - 05.03.1974, Blaðsíða 14

Morgunblaðið - 05.03.1974, Blaðsíða 14
14 MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 5. MARZ 1974 ÚR FÓRUM FYRRIALDAR Jón Þorleifsson — Q — LJÓÐ OG SAGNAMÁL. 107 bls. — Q — Menn- ingarsj. 1973. BÓKAUTGÁFA Menningarsjóðs hefur gefið út að nýju ritsafn Jóns Þorleifssonar, en það kom fyrst út 1868 og þá undir umsjón Steingrims Thorsteinssonar. Um- sjónarmaður þessarar nýju út- gáfu er Hannes Pétursson. Hann segir í eftirmála: „Jón Þorleifsson verður ekki talinn tilmeiri háttar skálda, þótt honum væru gefnir ósviknir hæfi- leikar til orðlistar og miklar al- mennar gáfur.“ Hér er sem sagt ekki á ferðinni eitt af „þjóðskáldunum" sem börnin læra i skólunum og ræðu- menn vitna til við hátíðleg tæki- færi, heldur höfundur sem kunni að meta stórskáld svo stuðst sé við orðalag og hugmynd í gamalli grein eftir Laxness. Þessi litla bók er eftirtektarverð fyrir ým- issa hluta sakir. Og skáldskapur- inn i henni sem er ekki stærri að fyrirferð en blaðsíðufjöldinn vitnar um er þeirrar gerðar að hann á skilið að vera munaður. Satt er það, Jón Þorleifsson telst ekki til stórskálda og engin leið að segja hvort hann hefði komist svo hátt þó honum hefði enst aldur, en hann féll frá aðeins 34 ára og mun löngum hafa bagast af heilsuleysi þann stutta tima sem honum entist starfsævi. En hann hefur verið bókmenntamaður, vel lesinn I innlendum samtímahöf- undum og í raun og veru nýjunga- maður á sinni tið: að taka að semja skáldsögu rétt eftir miðja 19. öld var hreint ekki svo litið; veit tæpast hvað nefna skyldi til samanburðar nú. Ljóð og sagnamál hefjast á ævi- ágripi Jóns eftir Steingrim, samið vegna fyrri útgáfu. Þar segirmest frá ævi Jóns en minna er fjölyrt um skáldskapariðkanir hans. Þó getur Steingrímur þess að hann hafi ort nokkuð í skóla og lesið fleira en námsbækurnar, „eink- um skáldskaparrit". Steingrímur J. Þorsteinsson sagði um skáld- sögubrot Jóns, Ur hversdagslíf- inu: „Mannlýsingarnar eru ekki sér- lega glöggar nema helst á flökkur- unum, Ásgauti og Styrbirni, og af þjóðháttalýsingum má einkum nefna verganginn og svo kirkju- reið. Mikinn hug hefur höfundur á að boða dyggðir og dagfars- prýði, og verður það sumt með ofurviðkvæmni. En helzta ágæti sögubrotsins er fólgið í stilnum, sem er með mikilli prýði, sléttur, lipur og fagur“ (Jón Thoroddsen og skáldsögur hans). Hannes Pétursson segir um sama verk i eftirmála: „Þótt skáldsögubrotið Ur hvers- dagsllfinu sé efnislega á mjóum fótum og á köflum tilfinninga- samt um of að nútíðarsmekk, þar sem segir frá hinum „ungu ást- um“, þá er það verkinu til gildis að það er samið á lipru alþýðu- máli síns tima og bregður vissu- lega upp nokkurri mynd úr hvers- dagslífi á 19. öld. Gallar sögu- brotsins eru satt að segja ekki átöluverðir, ef þess er minnzt að hér er komin sú tilraun í raun- verulegri skáldsagnagerð á is- lenzku sem að aldri gengur næst Pilti og stúlku, tilraun tæplega þritugs höfundar sem aldrei gafst færi á að hripa niður nema fyrsta Bókmenntir eftir ERLEND JÓNSSON uppkast sögu sinnar og það við afar bágan hag.“ Steingrimur J. Þorsteinsson gat þess að Jón hefði orðið fyrir áhrif- um frá Pilti og stúlku er strax komi fram í undirtitli sögubrots- ins: „dálítil frásaga“. Sé þá Ur hversdagslifinu borið saman við Pilt og stúlku er að sjálfsögðu auðsær reginmunur á þessum tveim „dálitlu frásögum“ — hfnni fyrrnefndu i óhag. Hins vegar er nú ógerlegt að segja til um að hve miklu leyti sá munur stafar af mismunandi hæfileikum höfundanna annars vegar eða hins vegar ólíkum að- stæðum þeirra til skáldskapariðk- ana en á þeim var sannarlega mikill munur. Jón Thoroddsen naut heilsu og lífsgleði, mennt- aðist erlendis, kynntist fjölskrúð- ugu mannlífi og lærði af samtiðar- meisturum heimsbókmenntanna, en Jón Þorleifsson varð að Iáta sér nægja sitt íslenská umhverfi, sem var nú ekki fjölskrúðugt í þá daga svo vægt sé að orði kveðið. Bæði hefur hann verið háður þvi umhverfi sér til baga auk þess sem hann hefur hugsanlega fundið að sér þrengt vegna starfs sins: prestur gat ekki sagt hvað sem var. Af því kann líka að stafa sú predikun sem sannarlega lýtir sögubrotið. Því má segja að til- raun hans sýni hvaða hængur var á að setja saman skáldsögu á ís- landi fyrir meir en hundrað ár- um; þess konar verk varð þá ekki hrist fram úr erminni. Um kveðskapinn er annað að segja. Þar finnur skáldið sig meiri heimamann, frjálsari. Jón hefur átt létt með að yrkja, eins og kallað var. Það sýnir meðal ann- ars ljóðabréf sem hann hefur ort til „kunningja eriendis", kvæði sem heitir „Eftir veturinn 1854—‘55“ og fleira. Hefur hann getað brugðið hvoru tveggja fyrir sig að vera skemmtinn og alvar- legur. Reynslu lagði lifið honum til og hana ærna. Einhvem veg- inn finnst manni hann hafa hitt á það sem hann vildi sagt hafa, og það er hreint ekki svo klént þegar öllu er á botninn hvolft. Hefur Jón Þorleifsson — á sama hátt og hann horfði til Pilts og stúlku eftir fyrirmynd að skáldsögu — tekið sér Jónas til fyrirmyndar i kveðskapnum svo ekki hefur hann nú valið af lakara taginu lærimeistarana. En vitanlega hefur hann líka haft í sér þá alþýðlegu kveðskaparhefð, sem hvert bam ólst upp við á hans tima. Stökur (þær eru þarna fá- einar) hefur hann þó ekki ort betur en hver annar um þær mundir nema siður væri; kannski ekki heldur virt það form eins mikils og þá ljóðrænu bragar- hætti sem hann hefur lært af skáldunum. Þjóðsöguna Tungustapa skráði Jón, og rekur hún lestina þarna í bókinni. Sýnir hún kannski betur en annað hvað hann i raun og vem gat; bendir jafnframt til hvert hann hefði komist i skáld- sagnarituninni ef honum hefði enst heilsa og aldur og skáldsögu- formið hefði þá verið hér jafnrót- gróið og hin alþýðlega frásagnar- list: þjóðsagan. Þó nöfn Jóns Arnasonar og annarra þjóðsagna- safnara beri ægishjálm yfir söfn- um þeim sem við þá eru kennd getur verið fróðlegt að skyggnast eftir skrásetjumnum, og kemur þá í ljós að margur góður höf- undur sem síðan er að fáu getið hefur lagt hönd að verki. Söguna Tungustapa hafa víst flestir núlif- andi íslendingar lesið þar eð hún er i Lestrarbók Nordals. Þar stendur hún í samhengi með fá- einum öðrum úrvalssögum. Hér er hún innan um annað og annars konar efni og getur því skoðast I öðru ljósi. Tungustapi ber öll ein- kenni alþýðlegrar frásagnarlistar eins og hún gerðist best, en er líka skrásett tilgerðarlaust og af mikilli vandvirkni, enda — eins og Hannes Pétursson segir, „það verk séra Jóns sem frægast er og langlífast mun verða“. Ljóð og sagnamál em að ytra útliti geðþekk bók og viúíeildin, iburðarlaus, en smekkleg, þökk sé útgefand a og auglýsingastofu Kristínar. Urus Jl'"lsson-: Framlengja þarf heimild til dragnótaveiða fyrir Norðurlandi FRUMVARP til laga um breyt- ingu á lögum um veiðar með botn- vörpu, flotvörpu og dragnót i fisk- veiði landhelginni, var til umræðu i neðri deild í gær, og spunnust þá nokkrar umræður um smá- hátaútgerð fyrir Norðurlandi og friðun á hrygningarsvæðum fyrir Suðurlandi. Lúðvík Jósepsson sjávarútvegs- ráðherra fylgdi frumvarpinu úr hlaði og gerði grein fyrir efni þeirra breytinga, sem það gerir ráð fyrir. Er þar um að ræða leiðréttingu á mistökum, sem urðu við gerð uppdrátta, þar sem gleymzt hafði að taka tillit til þess, að búið var að fella niður þrjá grunnlínupunkta fyrir Norðurlandi. Höfðu þessi mistök það í för með sér, að á stóru svæði var t.d. Bretum heimilað að stunda togveiðar, samkvæmt sam- komulaginu við þá um lausn fisk- veiðideilunnar, en íslendingum hins vegar ekki. Lárus Jónsson (S) gagnrýndi þessi mistök, þar sem Bretum væri samkvæmt gildandi lögum heimilað að veiða á 515 fer- kilómetra svæði fyrir Norður- landi en íslendingum ekki. Þá varpaði hann þeirri spurningu til ráðherra, hvernig hann hygðist framfylgja reglunum um friðun á Selvogsbanka gagnvart Bretum, sem samkvæmt samkomulaginu hefðu heimild til að stunda þar veiðar í nokkru lengri tíma en íslendingar. Þá vék þingmaðurinn ennfrem- ur að stöðu smábátaútgerðar á Norðurlandi og beindi þeirri spurningu til ráðherra, hvort ráð- gert væri að framlengja leyfi til dragnótaveiða, en þær veiðiheim- ildir renna brátt úr gildi. Þessar veiðar væru undirstaða útgerðar stórs flota smábáta, og væri fyrir- sjáanlegt, að til vandræða horfði í þessum byggðarlögum, ef þessum stoðum yrði kippt undan athafna- lífinu. Því hefði verið haldið fram, að þessi veiðitækni væri skaðlegri fyrir fiskistofnana en önnur. Sjómenn væru þó ekki á einu máli um það, og hefðu þeir oftlega farið fram á, að fram- kvæmd yrði vísindaleg athugun á sannleiksgildi þessara staðhæf- inga, en slik rannsókn hefði ekki enn farið fram. Lúðvik Jósepsson sagði, að ákvörðuninni um frekari friðunaraðgerðir á Selvogsbanka hefði verið komið á framfæri við Breta og ætlaðist rfkisstjórnin að sjálfsögðu til, að þeir virtu frið- unaraðgerðirnar jafnt sem Is- Iendingar. IÐNAÐARRÁÐHERRA lagði 1 gær fram á Alþingi skriflegt svar við fyrirspurn Halldórs S. Magnússonar (SFV) um sjóefna- verksmiðju á Reykjavesi. Kemur fram I svari ráðherra, að sam- kvæmt þeim athugunum, sem gerðar hafa verið eftir að Rann- sóknaráð rfkisins skilaði skýrslu um málið 1972, hefur hagkvæmni slíks fyrirtækis aukizt.þrátt fyrir miklar vérðhækkanir á ýmsum sviðum. Niðurstaða þessara út- reikninga er sú, að reiknað er með, að fyrirtækið skili 20% ár- Iegri ávöxtun stjofnfjár fyrir skatta miðað við það, að fyrirtæk- ið standi ekki undir stofnkostnaði af vegagerð og mannvirkjagerð við útflutningshöfn. Varðandi nótaveiðina fyrir Norðurlandi sagði ráðherra, að í athugun væri i ráðuneytinu, hvort framlengja skyldi heimildina. Engin ákvörðun hefði þó veriðtekin í því máli. Því væri ekki hægt að neita, að margs konar ókostir fylgdu þessari veiðitækni, og hefði sú stefna að takmarka þær verið mörkuð sam- kvæmt óskum útvegsmanna. Pálmi Jónsson (S) lýsti stuðn- ingi sinum við frumvarpið og lét jafnframt í ljós furðu sina á þvi, að slík mistök skyldu geta átt sér stað, sem leitt hefðu til þess, að samkvæmt samkomulaginu við Breta hefði þeim verið heimiluð víðtækari veiðiheimild en Islend- ingum. 1 svari iðnaðarráðherra segir m.a.: „Hin tæknilega athugun máls- ins, 9em Verkfæðistofa Sigurðar Thoroddsen vann í samvinnu við bandaríska ráðgjafafyrirtækið DSS-Enineering, leiddi í ljós, að allar meginforsendur og tækni- legt fyrirkomulag, sem gert er ráð fyrir í skýrslu Rannsóknaráðs hafa staðizt og eru í samræmi við niðurstöður tæknilegra rann- sókna á hliðstæðum verkefnum annars staðar. Siðan eru gerðar tillögur um uppbyggingu verk- smiðjunnar í þrepum á sjö ára tímabili og um nauðsynlegar vinnslutilraunir á undirbúnings- og hönnunartimanum. Ingvar Gíslason (F) tók undir orð Lárusar Jónssonar og sagði, að býsna margt mælti með því, að veiðiheimildir til dragnótaveiða yrðu framlengdar, einkum það, að hér væri um verulegt hagsmuna- mál að ræða fyrir hlutaðeigandi útvegsmenn. Stöðvun þessara veiða myndi hafa í för með sér ófyrirsjáanlegt tjón fyrir byggða- lögin. G uðlaugur Glslason (S) kvaðst hafa lagt þann skilning i sam- komulagið við Breta, að því mætti treysta, að þeir virtu þær frið- unaraðgerðir, sem íslendingar beittu sér fyrir, — annað væri óverjandi. Beindi hann þeirri spurningu til ráðherra, hvort þess væri ekki að vænta, að Land- helgisgæzlunni yrði gert að halda Niðurstöður af athugun hag- rannsóknadeildar Fram- kvæmdastofnunar eru þær, að þrátt fyrir miklar verðhækkanir á ýmsum sviðum, frá því að skýrsla Rannsóknaráðs var gerð, hefur hagkvæmni fyrirtækisins heldur styrkzt. Aætlaður stofnkostnaður verksmiðju hefur hækkað úr 12,24 milljónum dollara í 14,36 milljónir dollara miðað við verð- lag í október sl. Arlegur rekstrar- kostnaður hefur hækkað úr 1,72 millj. dollara samkvæmt áætlun Rannsóknarráðs ríkisins upp i 2,32 millj dollara samkvæmt áætl- un hagrannsóknadeildar, og er það aðallega vegna hækkana iaunaliða á þessu tímabili. Afurðaverð hefur hins vegar hrygningarsvæðinu á Selvogs- banka „hreinu" yfir friðunartím- ann og bægja burt Bretum jafnt sem íslendingum. Lúðvík Jósepsson sagðist skil- yrðislaust vera þeirrar skoðunar, að þetta friðunarsvæði yrði að verja fullkomlega, þannig að frið- unin yrði raunveruleg. Kvaðst hann mundu beita sér fyrir þvi, að Landhelgisgæzlan yrði beðin um að verja þetta svæði öllum ágangi. Varðandi nótaveiðina fyrir Norðurlandi sagði ráðherra, að í því máli yrði kannski að fara bil beggja, þ.e.a.s. að framlengja veiðiheimildina og láta jafnframt fara fram athugun áþessum veið- um. Ekki hefði þó enn verið tekin nein ákvörðun um slíkt. einnig hækkað hlutfallslega mik- ið, og niðurstaðan er sú, að reikn- að er með, að fyrirtækið skili 20% árlegri ávöxtun stofnfjár fyrir skatta miðað við það, að fyrirtæk- ið standi ekki undir stofnkostnaði af vegagerð og mannvirkjagerð við útflutningshöfn. Þessi ávöxt- un verður að teljast allgóð, og eru allar horfur á því, að samkeppnis- staðan batni fremur en hitt, því að þau erlendu fyrirtæki, sem framieiða sömu afurðir og salt- verksmiðjan með eimingu, hljóta að verða mun meira fyrir áhrif- um hækkandi orkuverðs en hér- lent fyrirtæki sem byggir á nýt- ingu jarðvarma. Að mínu mati virðist þvi ekkert þvi til fyrirstöðu, að hafizt verði handa um undirbúning.sem miðar að framvæmdum, og hefur iðnað- arráðuneytið byrjað athugun á því, með hvaða hætti staðið yrði að málinu, og mun málið verða tekið upp ríkisstjórn fljótlega." Hagkvæmni sjóefna- vinnslu hefur aukizt

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.