Morgunblaðið - 17.03.1974, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 17. MARZ 1974
35
MIKILHÆFUR ISLANDSVINUR LATINN
Hinn 10. marz s.l. andaðist í
Stokkhólmi Hans Ahlmann, fyrr-
verandi prófessor. Með honum
hverfur af sjónarsviðinu sérstak-
ur mannkostamaður, mikilhæfur
vísindamaður og einlægur Is-
landsvinur.
Hans Ahlmann var fæddur 14.
nóv. 1889 og var því á 85. aldurs-
ári er hann féll frá. Hann nam
landafræði og jarðfræði við há-
skólann í Stokkhólmi, varð dósent
í kvarterjarðfræði við sama há-
skóla 1915 og prófessor í landa-
fræði og forstöðumaður landa-
fræðistofnunar háskólans 1929.
Árið 1933 fékk landafræðistofn-
unin til umráða hús, gamla
stjörnurannsóknastöð, sem teikn-
uð var á sínum tima af einum
frægasta húsagerðarmeistara
Svía, Carl Hárleman, og reist árið
1784, efst á Stockholmsásen, með
víðu útsýrii yfir hina fögru borg.
Vegur landfræðistofnunarinnar
óx nú mjög og fór orð af því, að
þarna uppi á Observatoriekullen
ríkti sérstaklega frjálslegur og
skemmtilegur andi, og að for-
stöðumaðurinn væri svo vinsæll
af sínum nemendum, að með ólik-
indum væri. Er og sannast sagna,
að fjöldi landfræðinema leit á
,,Kullen“sem hálfgildings heimili
sitt og prófessorinn var þeim jafn-
mikið faðir sem lærifaðir, því
hann bar hag nemenda sinna,
andlegan sem veraldlegan, fyrir
brjósti sem væru þeir hans eigin
börn.
Vísindastörf Ahlmanns voru að-
allega á sviði jöklarannsókna og
fyrir þær vann hann sér alþjóð-
lega frægð. Hann stjórnaði leið-
öngrum til Svalbarða, Grænlands
og íslands og skipulagði og undir-
bjó mikinn norsk-sænsk-enskan
leiðangur til Suðurskautsins, en
tók ekki þátt í þeim leiðangri af
ástæðum sem síðar verður að vik-
ið. Með jöklarannsóknum sínum
lagði hann grundvöil að þekkingu
okkar á búskap jöklanna, og veð-
urfarslegum forsendum fyrir
hopun og framskriði þeirra. Síðan
um 1920 hafa jöklar yfirleitt rýrn-
að og leiddi þetta Ahlmann til
víðtækra rannsókna á þeirri lofts-
lagsbreytingu, sem olli þessari
rýrnun.
Fremstu eiginleikar Ahlmanns
voru glögg yfirsýn, miklir skipu-
lagshæfileikar og óvenju heil-
brigð skynsemi. I honum var lika
listræn æð. Hann var ágætlega
ritfær, fjöllesinn f fagurbók-
menntum og hafði mikinn áhuga
á myndlist, bjó raunar um hrið á
yngri árum sinum i listmálara-
hópi.
Svanhildur Bogadótt-
— Minningarorð
ir
SVANHILDUR Bogadóttir, Boga-
hlið 6 hér í borg, andaðist 7. marz
sl. eftir þunga legu. Utför hennar
fór fram i gær.
Hún fæddist 21. september
1903, að Varmadal á Rangár-
völlum.
Foreldrar hennar voru Bogi
Þórðarson, ættaður úr Landsveit,
og Vigdís Þorvarðsdóttir frá
Litlu-Sandvík i Flóa.
Vigdís missti mann sinn, Boga,
eftir um það bil 15 ára sambúð,
frá 7 börnum, því elzta 12 ára, en
það yngsta fæddist að föðurnum
látnum.
Móðir Svanhildar bjó að Varma-
dal með börnum sinum til ársins
1931, af miklum dugnaði og
rausn.
Varmadalur er í þjöðbraut og
vegna þess var oft mjög gest-
kvæmt á heimilinu og tekið á móti
öllum af alúð og gestrisni.
Við þessi heimilisáhrif ólst
Svanhildur upp, vinnu við um-
fangsmikil heimilisstörf, móttöku
gesta og aðhlynningu þeim til
handa.
Þessara uppeldisáhrifa gætti
hjá Svanhildi alla tíð.
Hennar líf og yndi var að taka á
móti gestum og gera þeim við-
dvölina sem bezta og ánægjuleg-
asta. Hún sparaði ekkert til að svo
mætti verða.
Á æskuárum sinum lærði Svan-
hildur fatasaum í Reykjavík.
Hún hafði haga hönd og Iék
allur saumur í hennar höndum,
hún hafði einnig mjög glöggt
auga fyrir smekklegum frágangi
á öllum þeim verkum, er hún
lagði hönd að.
Árið 1931 flyzt Svanhildur til
Reykjavíkur og hefur störf við
karlmannafatasaum hjá Andrési
Andréssyni klæðskera hér í borg.
Við þessi störf vann hún þar til
hennar eigið heimili varð það um-
fangsmikið, að það tók allan
hennar tíma.
Árið 1937. 7. óktóber, giftist
hún eftirlifandi manni sínum,
Helga Gislasyni, ættuðum úr
Fljótshlíð.
Á þessum árum var mikið
atvinnuleysi hér í borg og erfitt
fyrir frumbýlinga að stofna
heimili.
En hér kom til sérstakur dugn-
aður ungu hjónanna og myndar-
skapur Svanhildar, ásamt
dugnaði Helga og eljusemi hans
að leita eftir að stunda þá vinnu,
er fáanleg var hverju sinni og
brátt eignuðust þau lítið og
fallegt heimili.
Skömmu eftir að þau Helgi
stofnuðu heimili sitt tóku þau til
sín mæður sinar, Vigdísi og Guð-
•íði, móður Helga, og dvöldust
tær báðar f þeirra umsjá til
lauðadags.
Helgi og Svanhildur eignuðust
börn: Boga húsasmið, kvæntan
líslínu V. Guðnadóttur, Hilmar
núrara, kvæntan Ingibjörgu
Jónsdóttur, Guðríði, gifta
Crispino J. Crispíno, þau eru
búsett í Ameríku.
Fyrir 16 árum eignuðust þau
Helgi ibúð að Stigahlíð 6 og hafa
átt þar heima siðan.
Eins og áður er getið var Svan-
hildur sérstaklega listhög kona,
gestrisin og kunni vel að taka á
móti gestum og gera þeim dvölina
á heimili sínu unaðslega. Bjart-
sýniskona var hún og úrræðagóð,
gott var til hennar að leita um
ýmis vandamál og leysti hún
vanda þess, er eftir leitaði, væri
þaðmögulegt.
Þegar Svanhildur og Helgi
komu í heimsókn á heimili okkar
hjóna var eins og birti i kring um
okkur vegna nærveru Svanhildar
og hélzt sú birta í híbýlum okkar
lengi eftir að hún var farin.
Siðast komum við hjónin á
heimili Svanhildar og Helga á 70
ára afmæli hennar, síðastliðið
haust.
Þá var Svanhildur orðin mjög
veik, en hún bar sjúkdóm sinn
með frábærum dugnaði og ró.
Þá tók hún á móti vinum sinum
með fullri reisn og gestrisni, var í
framkomu eins og ekkert væri að,
þó meðvitandi þess, að vini sína
væri hún að kveðja.
Við hjónin söknum Svanhildar,
en sárastur er þó söknuður hjá
Helga og börnum hans, er hafa
misst frábæra eiginkonu og
móður.
Við biðjum guð að hugga og
styrkja þau í harmi með vissu
um endurfundi síðar.
Við hjónin vottum þeim og
öðrum ástvinum dýpstu samúð
okkar.
Þórður Jasonarson.
Það kom víst mörgum allmjög á
óvart er Ahlmann var skipaður
ambassador Svíþjóðar í Osló árið
1950. Það var nýlunda, að sænsk
ur utanríkisráðherra færi út fyr-
ir raðir atvinnumanna i utanríkis-
þjónustunni, er hann skipaði i
stöðu sendiherra. En Östen Und-
én hafði gildar ástæður til þess að
kjósa Ahlmann til þessa starfa.
Eftir að annarri heimsstyrjöld-
inni lauk hafði sambúðin milli
Svía og Norðmanna verið nokkru
stirðari en hún var fyrir stríðið og
Ahlmann var manna líklegastur
til að geta bætt þá sambúð. Hann
þekkti Noreg út og inn, hafði
dvalið þar mörg sumur við jökla-
rannsóknir á yngri árum. Þar
kvæntist hann 1920 ungri stúlku,
Lillemor, af gamalgrónum Björg-
vi nj a ræt t um. Reynd i st h ún hon um
traustur lffsförunautur og eign-
uðust þau hjó'n ótal vini i Noregi.
A stríðsárunum létu þau mjög til
sín taka í sænsku Noregshjálp-
inni. Nefna má einnig, að þegar
Ahlmann vann að jöklarannsókn-
um í Noregi hafði hann sér til
aðstoðar unglingspilt, sem hét
Halvard Lange. Sá var nú utan-
ríkisráðherra Noregs.
Ahlmann var mjög um og ó að
skipta um starf, en lét þó að lok-
um undan fortölum Undéns. I
Osló var Ahlmann ambassador
þar til hann komst á eftirlaun og
rækti það starf af stakri prýði, en
sinnti þó ýmsum vísindastörfum
áfram og raunar allt til dauða-
dags. Heilsuleysi hrjáði hann
hin siðari árin, en andlegri heilsu
og reisn hélt hann til hinztu
stundar.
Kynni Ahlmanns af Islending-
um og Islandi urðu fyrst i sam-
bandi við jöklarannsóknir hans i
Jötunheimum. Sumarið 1924
sneri hann sér til veðurstofunnar
í Björgvin til þess að fá veður-
fræðing sér til aðstoðar og sá veð-
urfræðingur, sem hann fékk, var
Jón Eyþórsson. I sameiningu
reistu þeir Ahlmann og Jón með
æmu erfiði veðurathugunarstöð á
fjallinu Fanaráken í 2070 m hæð.
Samvinna þeirra i Jötunheimum
batt þá traustum vináttuböndum
og átti sinn þátt í því, að 12 árum
síðar stjórnuðu þeir sameiginlega
miklum leiðangri á Vatnajökul,
en sá leiðangur lagði grundvöll að
þekkingu okkar á þeim mikla
jökli. Hundasleði var notaður til
flutnings í þessum leiðangri og
var það nýlunda hérlendis. Tveir
aðrir Svfar tóku þátt í þessum
leiðangri og tveir .tslendingar,
Jón frá Laug og sá er þetta ritar,
en ég hafði þá verið nemandi Ahl-
manns í fjóra vetur. Um þennan
leiðangur skrifaði Ahlmann, auk
vfsindarita, alþýðlega bók: Pá
skidor och till hast i Vatnajökulls
rike, og ætti sú ágæta bók vissu-
lega skilið að vera þýdd á fs-
lenzku. I þessari Islandsferð tók
Ahlmann þá tryggð við ísland,
sem aldrei rofnaði og hafa margir
islendingar notið góðs af. Hann
var lengi formaður sænsk-
íslenzka félagsins i Stokkhólmi,
skrifaði margt um ísland i blöð og
timarit og var alltaf reiðubúinn
að taka málstað Islendinga. Á ár-
um annarrar heimsstyrjaldarinn-
ar kom hann því i kring, ásamt
þáverandi rektor Stokkhólmshá-
skóla, að íslenzkir námsmenn í
Svíþjóð fengu árlega styrk úr s.k.
Wennergrens sjóði og kom það
sér sannarlega vel fyrir marga.
Margir eru þeir Islendingar, sem
notið hafa gestrisni hans, bæði í
Stokkhólmi og meðan hann var
ambassador í Osló. Það var eitt af
hans mestu gleðiefnum á elliár-
unum, að vita i sinu sæti i landa-
fræðistofnuninni mann, Gunnar
Hoppe, sem ekki aðeins hélt við
hinum góða anda í þeirri stofnun
og sinnti með sóma rannsóknum
skyldum þeim sem Ahlmann
hafði unnið að, heldur gerðist
einnig mikill íslandsvinur.
Og nú er hann genginn, minn
góði gamli kennari, vinur og vel-
gjörðamaður. £g ætla ekki að
reyna að rekja hér það, sem ég á
honum upp að unna, en vissulega
gekk ég einhver mestu gæfuspor
in á minni lffsleið, þann tæra
haustdag árið 1932 er ég labbaði
mig inn í landafræðistofnun
Stokkhólmsháskóla og skráði mig
sem nemanda Hans Ahlmanns.
Sigurður Þórarinsson.
— Ur vermu
Framhald af bls. 3
Loðnuveiði Norðmanna
Dálítið hefur raknað úr loðnu-
veiði Norðmanna en ekki mikið,
þó er ekki lengur hægt að kenna
um ógæftum. Heildarveiðin er
orðin 260.000 lestir (Islendinga
360.000) á móti 600.000 lestum i
fyrra á sama tima.
I ár er miklu minna af kyn-
þroska loðnu en í fyrra. Er þess
m.a. getið til um orsökina, að sjór-
inn i Barentshafi sé hlýrri en
siðastliðin 10 ár.
Noregur fær loðnu-
kvóta við Nýfundna-
land
Norðmenn hafa fengið 53.000
lesta loðnukvóta við Nýfundna-
land, en heildarkvótinn var
ákveðinn 250.000 lestir, Á suður-
svæðinu fengu Kanadamenn
20.000 lestir, Rússar 85.00 lestir,
Noregur 43.000 lestir og aðrir
minna.
Islenska rikisstjórnin ætti að
athuga, hvort Islendingar gætu
ekki fengið þarna kvóta, því að
þeir ættu að geta veitt þarna
loðnu með árangri eins og karfa á
sínum tíma.
Þarna veiðist hrygna að
sumarlagi.
Golþorskur
Við Noreg veiddist fyrir
skömmu á línu 30 kg þorskur.
Hvað skyldi sá þyngsti verða hér i
vetur?
Perú
Sildar- og fiskimjölsverksmiðj-
ur er nú verið að selja úr landi í
Perú vegna minnkandi afla.
Byggja íslendingar
nýjar verksmiðjur?
Það er mjög athyglisvert ef Is-
lendingar áforma nú að reisa nýja
síldarverksmiðju, þó að loðnan
fari þverrandi. Séu allar verk-
smiðjur landsins fullnýttar anna
þær að bræða núverandi veiði á
mánuði. Hraðfara stefnir i þá átt
að hagnýta loðnuna til manneldis,
t.d. vilja Japanir fá 100.000 lestir
árlega, sem allar líkur eru á að
aukist, og Niegeríubúar telja sig
hafa þörf fyrir 100.000 lestir þótt
þar sé mikil markaðsleit óunnin.
Niðursoðin loðna selst fyrir svo
hátt verð, að hún getur greitt
fyrir hráefnið eins og það kostar
fryst sem útflutningsvara.
Margt virðist þannig benda til
þess, að eins fari með loðnuna og
karfann og síldina, að hún verði
öll nýtt til manneldis, enda er hún
ekki sfður lostæti.
Verðhækkanir
Frá miðju ári 1970 til ársloka
1973 hækkaði smásöluverð á nýj-
um þorski í Bretlandi um 137%
og áýsu um 106%.
Loðnuflokkunarvélar
Rapp-verksmiðjurnar í Noregi
framleiddu 93 flokkunarvélar, og
fóru 48 í norska fiskiskipaflotann,
16 til Islands, og svo í frystihús í
Noregi. Rússar hafa pantað 28
vélar.
RÍKISSPÍTALARNIR
lausar stöður
LANDSPÍTALINN:
AÐSTOÐARLÆKNIR óskast til starfa á
SVÆFINGADEILD frá 1. maí n.k. eða eftir
samkomulagi. Upplýsingar veita sérfræðing-
ar deildarinnar, sími 241 60.
VÍFILSSTAÐASPÍTALI:
HJÚKRUNARKONUR óskast til starfa á
sjúkradeildum nú þegar. Vinna hluta úr fullu
starfi kæmi til greina.
SJÚKRALIÐAR óskast til starfa nú þegar.
STARFSSTÚLKUR óskast til starfa nú þeg-
ar.
Upplýsingar veitir forstöðukonan sími
42800.
Reykjavík, 7. marz 1974
SKRIFSTOFA
RÍKISSPÍTALANNA
EIRÍKSGÖTU 5, SÍMI 11765