Morgunblaðið - 04.07.1974, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 4. JÚLl 1974

Utgefandi hf. Arvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Mátthías Johannessen,
Eyjólfur Konráð Jónsson,
Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjörn Guðmundsson.
Fréttastjóri Bjórn Jóhannsson
Auglýsingastjóri Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn og afgreiðsla Aðalstræti 6, sími 10 1 00.
Auglýsingar Aðalstræti 6, sími 22 4 80.
Áskriftargjald 600,00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasolu 35,00 kr eintakið
Forseti íslands hef-
ur nú veitt ráðuneyti
Ólafs Jóhannessonar
lausn og falið fráfarandi
ríkisstjórn að gegna störf-
um áfram þar til nýtt ráðu-
neyti hefur verið myndað,
svo sem venja er til. Jafn-
framt hefur forsetinn haf-
ið viðræður við forystu-
menn stjórnmálaflokkanna
og í framhaldi af því mun
hann væntanlega taka
ákvörðun sína um, hverj-
um verður falið að gera
tilraun til myndunar nýrr-
ar ríkisstjórnar.
Sú lýðræðislega venja
hefur skapazt í okkar landi,
að yfirleitt er fyrst leitað
til formanns stærsta
stjórnmálaflokksins eða
formanns þess flokks, sem
ótvírætt er sigurvegari
undangenginna kosninga.
Nú vill svo til, að þetta
tvennt fer saman. Sjálf-
stæðisflokkurinn er
stærsti stjórnmálaflokk-
ur þjóðarinnar, stærsti
þingflokkurinn með
mest kjósendafylgi að baki
sér og jafnframt óumdeil-
anlegur sigurvegari kosn-
inganna eins og allir and-
stæðingar flokksins hafa
staðfest síðustu daga. Þess
vegna sýnist augljóst, að
formanni Sjálfstæðis-
flokksins verði falið að
gera tilraun til stjórnar-
myndunar.
Orslit kosninganna hafa
ekki gefið neina augljósa
vísbendingu um, hvers
konar samstarfsstjórn eigi
að mynda. Hið eina, sem
liggur alveg ljóst fyrir að
kosningum loknum, er það,
að Sjálfstæðisflokkurinn
hefur hlotið skýra trausts-
yfirlýsingu frá kjósendum
og að það er vilji lands-
manna, að honum verði fal-
in stjórnarforysta á þeim
erfiðu tímum, sem í hönd
fara. Þess vegna er þess að
vænta, að almennur skiln-
ingur verði á því hjá
stjórnmálaflokkunum, að
stjórnarmyndun gangi
greiðlega fyrir sig á þess-
um grundvelli.
I umsögn sinni í Mbl. um
úrslit kosninganna sagði
Geir Hallgrímsson formað-
ur Sjálfstæðisflokksins
m.a.: ,,Þar sem Sjálfstæðis-
flokkurinn er stærsti flokk-
ur þjóðarinnar og hefur
einn allra stjórnmála-
flokka unnið verulega á í
þessum kosningum er eðli-
legt, að honum sé falið að
gera tilraun til stjórnar-
myndunar. Auðvitað fer
það svo eftir því, hvort
málefnaleg samstaða næst
um lausn þeirra alvarlegu
og örlagaríku vandamála,
sem við blasa, hvort slík
tilraun tekst eða ekki.
Nauðsynlegt er að skapa
sem víðtækasta þjóðarsam-
stöðu til að leysa vandann.
Að því leyti sem slík sam-
staða tækist ekki með sam-
vinnu innan ríkisstjórnar,
þá er nauðsynlegt að efna
til hennar einnig við þá, er
utan ríkisstjórnar standa.
Þá er ljóst að leita verður í
raun sérstaklega eftir sam-
starfi við samtök launþega
og vinnuveitenda við lausn
efnahagsvandans.“
Geir Hallgrímsson vék
ST J ÓRNARM YNDUN
síðan að þeim málefna-
grundvelli, sem lagður var
af hálfu Sjálfstæðisflokks-
ins fyrir kosningar og hlýt-
ur að verða undirstaðan í
tilraunum flokksins til
stjórnarmyndunar að kosn-
ingum loknum. Hann
sagði: „Fyrir kosningar
birtu sjálfstæðismenn
kosningaávarp til þjóðar-
innar og sérstakar stefnu-
yfirlýsingar í varnar- og
öryggismálum landsins
annars vegar og efnahags-
málum hins vegar. Mun sú
stefna, sem þar birtist,
verða leiðarljós, veganesti
og viðmiðun Sjálfstæðis-
flokksins, þegar leitazt
verður við að ná samstöðu
um stefnu nýrrar ríkis-
stjórnar, þótt ljóst sé, að
enginn einn flokkur geti
fengið vilja sínum að öllu
leyti framgengt í sam-
steypustjórn.“
Viðhorfin í sambandi við
myndun nýrrar ríkis-
stjórnar eru því skýr. Það
ber að fela Sjálfstæðis-
flokknum tilraun til mynd-
unar nýrrar ríkisstjórnar I
samræmi við úrslit kosn-
inganna og lýðræðislegar
venjur. Málefnaleg afstaða
flokksins í þeim tilraunum
er einnig ljós, þótt auðvit-
að verði að taka tillit til
annarra sjónarmiða. Er
þess að vænta, að á þeim
grundvelli geti tekizt
samningar um myndun
sterkrar og ábyrgrar ríkis-
stjórnar.
Fræðslumála- og tungumála-
erfiðleikar Finna í Svíþjóð
sýna nærri sjúklega andstöðu
gegn því að læra sænsku) og að
þeir hafa enga stjórnmálalega
aðstöðu. Forsetinn benti á, að
Finnland hefði tvö tungumál,
og væri hlynnt kosningarétti til
sveitarstjórnarkosninga til
handa öllum íbúum hinna
norrænu landa.
Með ósigri Finnlands fyrir
Rauða hernum 1944, þegar
Finnar þurftu að láta af hendi
við Rússland einn tinda af land-
svæðum sínum, hófust miklir
fólksflutningar, sem, enn hafa
áhrif á nágrannalandið Svíþjóð.
Flutningur 422.000 flótta-
manna (11 prósent af
ibúum landsins þá) af
landsvæðunum, sem Rússar
unnu, fór fram á mettíma, og
hefur löngum verið talinn eitt
mesta afrek ríkisstjórnar á
árunum eftir seinni heims-
styrjöldina.
Aðeins tíu árum eftir þessa
fjöldafiutninga frá töpuðum
landsvæðum undirrituðu
Finnar samkomulag við
Svíþjóð, Noreg, Danmörku og
Island um norrænan vinnu-
markað. Þetta samkomulag
veitir ríkisborgurum samnings-
landanna frjálsræði til að búa
og stunda atvinnu í hverju
samningslandanna, sem þeir
kjósa.
Það leið ekki á löngu unz
Finnar fóru í leit sinni að betri
lífskjörum að bera sig eftir því,
sem velmegun Svíþjóðar hafði
upp á að bjóða. Þúsundir ungra
Finna höfðu verið flóttamenn í
Svíþjóð á meðan strfð geisaði
heima fyrir. Mörgum þeirra
leið betur í Svíþjóð. En þeir
voru miklu fleiri, sem einfald-
lega vildu betri lífsskilyrði
fyrir sig og fjölskyldu sína,
þegar efnahagsástæður í Finn-
landi voru erfiðar. Velmegun
varð ekki almenn þar fyrr en
upp úr 1960.
Á seinni árum sjötta tugar
aldarinnar hafði Svíþjóð fengið
geysilegt aðdráttarafl fyrir
erlenda verkamenn. Ófaglærðir
verkamenn, sem á sumum árs-
tímum voru atvinnulausir í
Finnlandi, voru fúsir til að fara
yfir Eystrasaltið í atvinnuleit.
Ástandið hefur verið borið
saman við írska verkamenn í
Bretlandi en þar er einn stór
munur á. Flestir Irar tala
ensku. Fæstir Finnar tala
sænsku. Það, sem verra er, þeir
eiga í miklum erfiðleikum með
að læra hana.
Þegar tala finnskra íbúa f
Svíþjóð náði hámarki fyrir
fáeinum árum var áætlað, að
þeir væru um það bil 300
þúsund.
Það var mikil hreyfing á
þeim til og frá landinu, en þessi
tala var stöðug. Ibúataia Finn-
lands núna er aðeins 4.700.000.
Nýlegar tölur sína, að allmargir
hafa snúið aftur heim til Finn-
lands, en jafnvel lágt áætlað, er
talið, að um 200.000 séu enn í
Svíþjóð.
Fyrir Finnana hefur tungu-
málið sérstaka þýðingu. Tungu-
mál er mikill þáttur í þjóðernis-
kennd fólks f þessum heims-
hluta. „ Finnar eru Finnar af
því þeir tala finnsku", segir
gamall föðurlandsvinur. Samt
tala um 7 prósent þeirra
sænsku eða önnur mál. Og
Svíar halda fast við sitt eigið
tungumál líka, þó að nokkrir
þeirra sér annaðhvort finnsku-
eða lappneskumælandi.
Sænska er af sterkum
gotneskum og vestur-
evrópskum stofni. Finnskan er
aftur á móti af asískum stofni,
og skyldustu tungur hennar
eru eistlenzka, lappneska og
ungverska. Sænska og finnska
eru því alls óskyldar og hvor
tungan hinni þjóðinni óskiljan-
leg. Þrátt fyrir þetta eru
Finnar og Svfar að mörgu leyti
Ifkir. Fólk klæðir sig eins, þeir
drekka og stunda íþróttir á
mjög svipaðan hátt og
þjóðirnar hafa mikið til sömu
stjórnmálalegu og félagslegu
stefnu.
En í augum Finna hefur Sví-
þjóð lítið gert fyrir hagsmuni
Finna í Svfþjóð.
Nýlega, þegar forseti Finn-
lands, Dr. Urho K^xkonen, var
í heimsókn í Stokkhólmi, bað
hann um bráðar aðgerðir í
fræðslumálum og tungumála-
vandamáli Finna í Svíþjóð.
Rannsóknir hafa leitt f ljós, að
þúsundir Finna verða illlæsir
og skrifandi eftir margra ára
dvöl í Svfþjóð. Kekkonen for-
seti fór einnig fram á, að sænsk
yfirvöld veittu Finnum
kosningarétt í sveitarstjórnar-
kosningum, svo þeir fengju
eitthvað til málanna að leggja í
þeim byggðarlögum, sem þeir
búa og borga skatta í. En hann
varaði Finnana við að koma
aftur heim til Finnlands. Hann
sagði, að Finnland væri ekki
fært um að veita þeim atvinnu
eða húsnæði enn um langa hríð.
Það var hlustað af athygli á
Dr. Kekkonen heima fyrir, og
Svíar virðast hafa veitt því
nokkra athygli líka. Sænska
blaðið, DAGENS NYHETER,
tók seinna undir það, sem
finnski þjóðhöfðinginn hafði
sagt.
Velferðarríkið Svíþjóð gerir
sannarlega vel við innflytjend-
urna í efnahagslegum
skilningi. En það, sem veldur
vandræðum, er, að Finnar í
Svíþjóð eiga í miklum tungu-
málaerfiðleikum (Finnarnir
Síðan Finnland varð sjálf-
stætt 1917, hefur það haft tvö
opinber tungumál. I skólum er
kennt bæði á finnsku og
sænsku og bæði tungumálin
eru notuð í þinginu. 1 réttar-
sölum, útvarpi og sjónvarpi, á
götuauglýsingum og í kvik-
myndahúsum fer allt fram á
tveimur málum. Lfklega er
hvergi farið jafnvel með minni
hluta eins og sænskumælandi
minnihlutann í Finnlandi.
I Svíþjóó eru aftur á móti
mjög margir innflytjendur af
ýmsu þjóðerni. Afstaða Svía er,
að ef Finnar fengju kennslu á
sínu eigin máli, og nokkur
stjórnmálaleg réttindi, þá
myndu júgóslavneskir,
spænskir, þýzkir og danskir
innflytjendur í Svfþjóð strax
setja fram kröfur á hendur
rikisstjórninni um sömu kjör.
En Svíar eru raunsæir og við-
kvæmir fyrir bældum minni-
hlutum. Nú er allt útlit fyrir, að
þeir muni taka kröfur Finn-
anna alvarlega. Innan fárra ára
verða hlutar af Svíþjóð ef til
vill komnir með tvö opinber
tungumál, og Finnar komnir
með sérréttindi.
' --------------
THE OBSERVER
(-y*
EFTIR COLIN NARBROUGH