Morgunblaðið - 20.08.1974, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 20. AGUST 1974
Þorvaldur Búason:
Tjáningar-
frelsi og
götu-
strákamál
SIGURÐUR A. Magnússon ritar
grein f Morgunblaðið 31. júlí s.l„
sem hann nefnir „Um rithöfunda
og tjáningarfrelsi“. Grein hans er
svar við grein minni, sem birtist í
Morgunblaðinu 20. júlf. Þótt mér
sé það ljóst, að vonlaust er að ætla
sér að elta ólar við og taka snúð-
inn af útúrsnúningum þeirra, sem
haldnir eru áróðursþráhyggju, tel
ég rétt að svara þessari grein.
Einhver gamansamur áhang-
andi Þjóðviljans fann upp á því
að kalla óhróður blaðsins um for-
vNtumenn Varins lands gagnrýni.
Sióan hafa margir orðið til þess að
endurtaka þá hótfyndni. Sigurður
A. Magnússon fylgir því fordæmi
dyggilega. Gagnrýnin svokallaða
fólst híns vegar í því að vefa lyga-
vef kringum fúkyrði, svo úr urðu
ærumeiðingar, tölvudraugar,
CIA-uppvakningar o.s.frv. For-
göngumenn Varins lands hafa
ekki nennt að glíma við þessa
drauga, kuklararnir munu sjálfir
fá að glfma við drauga sína í
réttarsölunum í haust, þangað
hefur þeim verið stefnt til þings.
Uppvakningar, sem magnaðir
voru í þinghelgi sleppa þó, þeir
eiga þann kost vænstan að verða
fylgjur alþingismannanna Lúð-
vfks Jósepssonar, Ragnars
Arnalds og Svövu Jakobsdóttur,
sem vöktu þá upp f sölum Alþing-
is.
Lftil dæmisaga. Sigurður A.
Magnússon leggur að dæmi Svövu
Jakobsdóttur (í Þjóðviljanum 23.
júlí) frítt út af tveimur síðustu
setningunum í grein minni, en
þær skýrast af næstu setningum á
undan. Með því að rjúfa þessar
setningar úr samhengi telur hann
sig geta gert skoðanir mínar tor
tryggilegar. Fyrrnefnd grein mín
endaði á eftirfarandi setningum:
„Tíð meiðyrðamál á hendur
skáldum og rithöfundum eiga
vafalaust rætur að rekja til þess,
að árás á æru manns telst al-
mennt öflugri, ef ritsnillingar
beita stflvopni sínu, — rita, fella í
líkingamál eða bundið mál meið
andi ummæli um andstæðinga
dna. Skáld og rithöfundar mega
því eiga von á þyngri viðurlögum
en aðrir, þar sem þeirra ábyrgð er
meiri."
Hugsunin er skýr, en hana má
einnig setja fram í einfaldri
dæmisögu, svo að þeir geti einnig
gripið hana, sem í tíma og ótíma
minna á háskólamenntun sína:
llnuplari stal þúsund krónum í
verslun, en ræningi braust inn í
banka og stal einni milljón króna.
Þar sem ræninginn olli meiri
skaða, var hann dæmdur til
þyngri refsingar og bótaskyldu en
hnuplarinn.
Utlegging Sigurðar A. Magnús-
sonar á niðurlagsorðum greinar
minnar hljóðar svo:
„Þarmeð slær hann þvf föstu
fyrir sína parta, að íslenskir borg-
arar skuli ekki vera jafnir fyrir
lögum heldur skuli sumir þeirra
sæta þyngri refsingum en aðrir
fyrir ákveðin brot. Þetta hugarfar
liggur að baki þeim meðförum
sem skáld og rithöfundar austan-
tjalds og víða í vestrænum ríkjum
mega þola, og hefði ég ekki að
óreyndu trúað, að slíkum skoðun-
um væri flíkað opinberlega hér-
lendis, og það af háskólamanni,
þó ugglaust leynist áþekkur
hugsunarháttur víðar en margan
.grunar."
Ekki verður annað séð af þess-
um orðum, en Sigurður A.
Magnússon telji ræningjann í
dæmisögunni hér á undan hinum
mestu rangindum beittan, þar
sem dómur hans varð þyngri,
ræninginn og hnupiarinn séu því
ekki jafnir fyrir lögunum. Réttar-
vitund mín mælir með því, þótt
afbrot beggja sé stuldur, að ræn-
inginn sé dæmdur til þyngri bóta-
skyldu og refsingar en hnuplar-
inn, annars væru þeir ekki jafnir
fyrir lögum. Forsenda ályktunar
minnar í niðurlagi fyrrnefndrar
greinar var, að penni ritsnillinga
væri beittari og árás þeirra á æru
manns gerðu ærunni verulega
meiri skaða en tilraunir leik-
manna. Alyktunin er rökrétt af-
leiðing af gefnum forsendum og
vaflaust í samræmi við réttarvit-
und flestra borgara. Það er ekki
nema von, að Sigurður A.
Magnússon undrist skoðanir og
ályktanir annarra, ef hann hygg-
ur aldrei að rökum og forsendum.
Tvenn vætti
Hnyttinn náungi sagði reyndar
við mig fyrir skömmu, að Sigurð-
ur A. Magnússon væri búinn að
afsanna kenningu mína um beitt-
ari penna rithöfunda.
Forgöngumenn Varins lands
hafa ekki heldur gert hærri bóta-
kröfur vegna meintra meiðyrða
Einars Braga en vegna annarra
meiðyrða, svo I stefnunum á
hendur honum felst engin viður-
kenning á ritsnilli hans. I þessu
sambandi er þó forvitnilegt að
leiða fram vitni, sem lét skoðun
sfna í ljósi f Þjóðviljanum 24. júlí
s.l. Ölafur Haukur Símonarson
segir þar meðal annars:
„Við megum þakka fyrir að
ennþá skuli uppi menn á borð við
Einar Braga, menn sem vita hvað
sárast bítur andstæðinginn."
Hver er tilgangurinn með gífur-
yrðunum? Svar Ólafs Hauks
Símonarsonar er ótvfrætt, — að
meiða andstæðinginn, — og hann
telur skáldið Einar Braga einkar
snjallan í þeim efnum. Það var
lán fyrir rithöfundasambandið og
Einar Braga, að enginn skoðana-
bróðir Ólafs Hauks Símonarsonar
slæddist inn í tólfmanna nefndina
og hélt fast við slíkar skoðanir.
Sérstætt hlutleysi
Sigurður A. Magnússon segir
enn fremur í grein sinni: „Tilefni
þess að ég sting niður penna um
þetta mál er fyrst og fremst sú
aðdróttun að stjórn Rithöfunda-
sambands Islands, að hún hafi
blandað sér í pólitískt deilumál
með því að tilnefna 12 höfunda í
nefnd til að meta, hvort kærur og
fjárkröfur á hendur Einari Braga
væru árás á tjáningarfrelsi, og sú
staðhæfing að nefndin hafi verið
„hagsmunahópur" skipaður
„skoðanabræðrum" Einars
Braga.“
Sigurður A. Magnússon lýkur
vörn sinni fyrir stjórn rithöfunda-
sambandsins með orðunum:
„Þeir skriffinnar, sem geta ekki
greint á milli íhlutunar í sjálft
deilumálið um herstöðina á Mið-
nesheiði og viðbragða við þeirri
atlögu að tjáningarfrelsi, sem
felst í kærum og fjárkröfum tólf-
menninganna, ættu að verða sér
úti um byrjendanámskeið í rök-
fræði áður en þeir hætta sér út á
ritvöllinn aftur.“
Eitthvað hefur Sigurður A.
Magnússon aðrar hugmyndir um
hlutleysi eða fhlutunarleysi en
flestir samborgarar hans, og er þá
ekki að undra, þótt röksemdir
hans sem séu sérkennilegar.
Þegar deiluaðilar leita hlut-
lausra dómstóla, er ávallt um
þriðja aðila að ræða, Lög-
bundna dómstóla eða gerðar-
dóma, sem áilar hafa orðið
ásáttir um. Einar Bragi leitaði
einhliða til stéttarfélags síns og
fékk stjórn þess til að tilnefna
einnig einhliða tólf menn í eins
konar dóm. Samþykkis eða álits
mótaðila var ekki leitað. Ekki
tókst betur að gæta hlutleysis við
nefndarskipun en svo, að minnsta
kosti níu nefndarmanna höfðu
tjáð sig áður um málið, allir á
sama veg, það er Einari Braga í
hag. Þetta kallar Sigurður A.
Magnússon að „.. .ganga eins
langt í hlutleysisátt og framast
væri unnt í máli af þessu tagi.“
Hvernig tókst að halda afstöðu
manna til varnarmála aðgreindri
frá afstöðu til stefnumála forystu-
manna Varins lands? Að minnsta
kosti tíu nefndarmanna hafa Iátið
opinberlega í ljósi afstöðu sína til
varnarmálanna, að sjálfsögðu all-
ir á sama veg, það er sem skoðana-
bræður Einars Braga. Hvernig má
það vera, að svo margir nefndar-
manna uppfylla þessi tvö skilyrði
samtímis; að vera herstöðvarand-
stæðingar og forsvarsmenn götu-
strákaorðbragðsins? Voru þeir
miklu fleiri rithöfundarnir, sem
fyrirleitt létu skoðun sina í ljósi
um stefnurnar, áður en nefndin
var skipuð? I ljósi þessara stað-
reynda er allt tal um vióleitni
stjórnar rithöfundasambandsins í
hlutleysisátt raklaust blaður.
Ráðlagði nokkur byrjendanám-
skeið f rökfræði?
Mergjað og lifandi mál.
Astæða er til að vekja athygli á
einu sameiginlegu einkenni rök-
ræðu Svövu Jakobsdóttur I henn-
ar grein (Þj-23/7) og Sigurðar A.
Magnússonar f sinni grein. Svava
Jakobsdóttir kallar þá menn lítil-
þæga og Sigurður A. Magnússon
mannleysur, sem hugsanlega
dæmdu mál forystumönnum Var-
ins lands í vil. Það nægir sem sagt
að vera á öndverðri skoðun við
þessa höfunda til að hljóta þess
konar mergjuð einkunnarorð;
slík er rökræða þeirra.
Fyrstu viðbrögð andstæðinga
við stefnum forgöngumanna Var-
ins lands voru einnig sama eðlis,
nýr gffuryrðafaraldur stakk sér
niður, þeir lýstu meiðyrðalög
gjöfina gallaða og tileinkuóu dóm-
urum skammaryrði.Igreinf Þjóð
viljanum 25. júnf segir Sigurður
A. Magnússon: „Við höfum ekki
séð fyrir endann á þessu máli og
mig uggir að úrslitin kunni að
verða tvísýn, þar sem meirihluti
Hæstaréttar er skipaður þrem
kerfisþrælum, sem setja þjónkun
við valdhafa ofar mannréttinda-
og lýðfrelsissjónarmiðum."
Ur þvf Hæstiréttur fær slfkan
sleggjudóm, líklega vegna þess að
hann var ekki sömu skoðunar og
Siguður A. Magnússon í tilteknu
dómsmáli, er ekki nema að von-
um, að forystumenn Varins lands
fái kaldar kveðjur, en fyrrnefndri
grein lýkur með eftirfarandi orð-
um: „Mig brestur satt að segja orð
til að lýsa fyrirlitningu minni á
heigulshætti og valdbeitingartrú
þeirra tólf nýstéttarmanna, sem
standa að þessu tilræði við tján-
ingarfrelsi Islendinga, og mun
skömm þeirra uppi meðan nokkur
ærleg hugsun bærist með þjóð-
inni.“
Ofstækið er slfkt, að höfundinn
jafnvel brestur gffuryrði.
Þótt Sigurður A. Magnússon
hafi þegar í stað tekið svo af-
dráttalausa og ofstækisfulla af-
stöðu til málsins, taldi hann sig
skömmu síðar „ .. .ganga eins
langt í hlutleysisátt og framast
væri unnt f mála af þessu tagi“, er
hann tók sjálfur sæti i tólfmanna
nefnd rithöfundasambandsins.
En slíkar svívirðingar hæfa ein-
ungis, þegar ritað er í Þjóðvilj-
ann. öllu hóflegra yfirbragð er
yfir grein sama höfundar i
Morgunblaðinu. Þar leggur
Sigurður A. Magnússon áherzlu á,
að meiðyrðalöggjöfin sé gölluð og
fullyrðir, að vonlaust megi telja
. .að fá mann sýknaðan fyrir
ærumeiðandi ummæli, jafnvel þó
dagsönn séu“. Þetta er eina
ábending hans um skilgreinda
galla á meiðyrðalöggjöfinni, en
þetta eru lika ósannindi. Það
skiptir höfuðmáli f íslenzkri meið
yrðalöggjöf, hvort ummæli eru
sönn. Forystumenn Varins lands
krefjast ómerkingar á ósannind-
um og bóta vegna ærumeiðing-
anna, en dómar myndu ganga
þeim í óhag, ef ummælin væru
sönn.
Meistarar og minni máttar.
I fyrrnefndri grein í Þjóðviljan-
um segir Sigurður A. Magnússon
einnig:
„Bókstafur íslenskrar meið-
yrðalöggjafar er í mörgum grein-
um fáránlegur, og hefði honum
verið fylgt út í æsar, eins og hér
mun ætlunin að reyna, hefðu þeir
Þórbergur Þórðarson og Halldór
Laxness setið í tugthúsum hálfa
ævina, að ekki sé minnst á ýmsa
minni spámenn.“
Sigurður A. Magnússon sýnir
hinum nafngreindu höfundum
vafasaman heiður með úrskurði
sínum um lögmæti hugsanlegra
tugthúsdóma yfir þeim gegnum
árin. Hann telur minni spámenn-
ina líka hafa gerzt brotlega við
rétt íslenzk lög. Hvað er maður-
inn að reyna að segja lesendum,
telur hann sig vera formann
félags sfbrotamanna? Þykir ekki
félögum í rithöfundasambandinu
formaðurinn taka upp í sig um
félagsmenn? Þetta er gáleysislegt
tal um ærueiðingar. Þar sem um
ærumeiðingar er að tefla, þar eru
bæði gjörendur og þolendur.
Hann einblinir svo á meistarana,
að honum sést gjörsamlega yfir
hugsanleg fornarlömb ærumeið-
inganna gegnum árin. 1 fullyrð-
ingu Sigurðar A. Magnússonar
felst óbeint, að hinn hárbeitti
penni meistaranna hafi sært fólk,
sem hefur borið harm sinn á
hljóði. En þetta fólk á sinn rétt,
ekki síður þótt hin meiðandi skrif
teljist snjallar bókmenntir.
Hver var það, sem vildi líkja sér
við Solzhenitsyn? Solzhenitsyn
hefði ekki gleymt hlutskipti
fórnarlambanna. Umhyggja hans
fyrir fórnarlömbum er einmitt