Morgunblaðið - 03.10.1974, Page 25

Morgunblaðið - 03.10.1974, Page 25
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 3. OKTÖBER 1974 25 Afnám Z og málspjöll Þar skauzt skýrum. Nýlega varð mér litið á plagg, er ber yfirskriftina: AUGLÝS- ING um afna'm Z. Efst í hr.gr;. horni stendur: Stj. tíð. B, nr. 272/1973 Sérprentun nr. 174. En í plagginu stendur m.a.: d) Ef lýsingarháttur þátíðar í ger- mynd endar á -st eða -sst, skal miðmyndarendingu sleppt, t.d. (hefur) leyst (af leysast), (hefur) breyst (af breytast), (hafa) kysst (af kyssast) o.s.frv. Nú er það öllum ljóst, að sögnin að breytast var (og er reyndar enn) rituð breytzt (breytt + st) i lýsingarhætti þátíðar, — hún endaði auðvitað ekki á -stst. En hvernig stendur á þessari villu stafsetningarnefndarinnar? Samkvæmt reglum nefndarinn- ar eiga sagnirnar að leysa og breyta að hafa sömu endingu í lýsingarhætti þátiðar, miðmynd, — enda á -st,leyst, breyst. Svo vill til, að framan miðmyndarending- ar beggja sagnanna fer ey. Þegar miðmyndarendingar jafnólíkra sagng eru gerðar hinar sömu, er hætt við, að margur ruglist — og rugli aðra. Þetta þarf ekki frekari skýringa við. Með þessari villu sinni hefur nefndin sjálf bent á þá hættu, sem er samfara þeim breytingum á stafsetningu, er hún gerði tillögur um. Framburðarsjónarmiðið I reglugerðinni (sérprentun- inni) um afnám z segir svo: Ekki skal rita z fyrir uppruna- legt tannhljóð (d, ð, t) + s, þar sem tannhljóðið er fallið brott f eðlilegum framburði. (Leturbr. er min ). Hér ræður framburðarsjónar- miðið eitt svo og, þegar svo langt er gengið að sleppa jafnvel mið- myndarendingu sagna. En hvert leiðir þessi stefna? Nú er vitað mál, að y heyrist ekki lengur í „eðlilegum framburði“. Og hvað er að segja um g f orðinu margt; f í orðinu hálft; fn í orðinu nefnd o.fl.? Rökin fyrir afnámi z eru einnig rök fyrir því að rita stofna og endingar orða yfirleitt eftir framburði. Sú stefna, sem staf- setningarnefndin hefur markað, veldur málspjöllum, ef henni verður fylgt. Éfe átti tal við einn nefndar- manna nokkru fyrir jól og benti honum á, að ískyggilega margir nemendur víðs vegar um land slepptu t-i í miðmyndarendingu sagna, rituðu þannig í samræmi við framburð sinn. Þeir rituðu: Við hittums; þeir hittas; þið hittis o.s.frv. Spurði ég hann, hvort hann teldi þetta æskilega þróun málsins, — þ.e. að láta lélegan framburð og lélegt mál ráða mál- þróuninni. Hann sagði aðeins, að vel gæti svo farið, að þessi rithátt- ur (hittums, hittas, hittis) yrði ríkjandi eftir nokkra áratugi. Og vissulega er það rétt. Slíkum rit- hætti hefur stafsetningarnefndin rutt braut. Hvers vega Z ? Mig varðar ekkert um það, . hvort z hefur verið rituð á þessu eða hinu tímabili islenzkrar mál- sögu. Um löggiita stafsetningu gildir að mínum dómi aðeins ein regla: Löggilta stafsetningu á að miða við notagildi hennar við móðurmálskennslu í skólum, ekk- ert annað. Hitt er svo annað mál, að sérhverjum ætti að vera frjálst að rita s í stað z, ef honum lfzt. Þá á hverjum rithöfundi að vera frjálst að hafa um hönd þess konar stafsetningu, er hónum sýnist. En menn verða að vera samkvæmir sjálfum sér. Þá verð- ur einnig að gera þá kröfu til þeirra, sem vilja afnema z að þeir standi við orð sín, riti ekki z sjálf- ir, fyrst þeir telja hana þarflausa og jafnvel skaðlega. Þetta á við fleira hlíðstætt. Ef einhverjir menntamenn tælja rétt mál að segja og skrifa: mér vantar; hon- um langar; öllum skortir o.s.frv., þá eiga þeir að haga máli sínu samkvæmt því. Þeir telja þetta eðlilega þróun málsins, sem fs- lenzkukennarar eigi ekki að heimska sig á að amast við. Það tekur yfirleitt ekki mjög langan tima að kenna nemendum að rita z og a.m.k. miklu skemmri tima en að lækna þá af þágufalls- sýki, sé hún á háu stigi. En verði z sleppt býr það til ný vandamál. Miklu erfiðara verður fyrir nem- endur að gera sér grein fyrir upp- runa og skyldleika orða. Þá verð- ur mun hættara við alls konar misskilningi en áður. Tökum til dæmis orðmyndir eins og þessar ritaðar án z : ræst (af rætast); bæst (af bætast, — gæti einnig verið komin af so. að bæsa: koma gripum á bás); nýst (af nýtast); hist (af hittast). Þessar orðmynd- ir eru orðskrípi. Það hlýtur að valda nemendum erfiðleikum að finna samband milli þeirra og uppruna. É& er ekki f nokkrum vafa um, að afnám z slævir mál- kennd nemenda. Og hvað verður, ef lengra er haldið á þeirri braut, sem stafsetningarnefndin hefur markað, framburðarsjónarmiðið látið einrátt? Nauðsyn . þess að gæta uppruna. Einn kafli í kennslubók þeirri i stafsetningu, sem kennd er í öll- um gagnfræðaskólum landsins, heitir: Nauðsyn þess að gæta upp- runa. Ekkert er nauðsynlegra við fslenzkukennslu en að glæða mál- kennd nemandans, láta hann finna og skynja skyldleika orða. Hann þarf t.a.m. að gera sérgrein fyrir því, að orðið veizla er skyl.t Sögninni að veita, en hvorki nafn- orðinu veisa (gröftur eða útferð) né sögninni að veisa (vingsa, dingla, — þótt menn vingist oft dálítið i og eftir veizlur). Z gegnir nefnilega þvf hlutverki að auð- velda nemandanum skilning og einnig öðru: hún krefst þess að hann hugsi um orð, sem hann notar. En þannig eiga stafsetn- ingarreglur að vera. Löggilt staf- setning á að vera „tæki“ til þess að knýja málnotandann til um- hugsunar. Þetta gildir um alla móðurmálskennslu. En hvers vegna þá að afnema z? É)g sé ekki nema einn tilgang, sem vakað gæti fyrir þeim, er ráða þar ferðinni. Þeim tíma, sem fer í að kenna z, á að verja i annað. Á siðustu árum hefur nýrri fræði- Framhald á bls. 20 PLVMOUTH DUSTER 1974 DnnssHðu sivninssnnnn Nokkrir PLYMOUTH DUSTER '74 eru til afgreiðslu strax. Bílarnir eru annaðhvort bein- eða sjálfskiptir; með eða án vinyl-þaks. Tryggið yður PLYMOUTH DUSTER '74 strax í dag; á morgun kann það að vera of seint. Næstu sendingar frá Bandaríkjunum hækka verulega í verði. Ifökull hf. ÁRMÚLA 36 Simar84366—84491 Karlmanna- kuldaskór Loðfóðraðir leður. Póstsendu Karlmannaskór leður— Ýmsar gerðir. Skóverzlun Péturs Andréssonar, Laugavegi 17, Skóverzlun, Framnesvegi 2 Reykjavík Brautarholt 4 fimmtud. 3. okt. frá kl. 4 — 1 0 eh. og föstud. 4. okt. frá kl. 4 — 10 eh. Árbær fimmtudaginn 3. októberkl. 5—7. Félagsheimili Fáks Skírteini afhent í Brautarholti 4. Breiðholtshverfi Fellahellir (kjallara Fellaskólans) laugardaginn 5. okt. frá kl. 1—7 eh. Kópavogur Félagsheimilinu (efri sal) föstudaginn 4. okt. frá kl. 3 — 7 eh. Hafnarfjörður Hringjum i nemendur. Seltjarnarnes Félagsheimilinu laugardaginn 5. okt. frá kl. 5 — 7 e.h. Keflavík Tjarnarlundi laugardaginn 5. okt. frá kl. 2 — 7 e.h. Upplýsingasímar 20345 og 25224 Kennsla hefst f rá og með 7. okt. Afhending skírteina

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.