Morgunblaðið - 26.01.1975, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 26. JANÚAR 1975
Hvers vegna hefur íslenzkur
rithöfundur ekki fengið bók-
menntaverðlaun Norðurlandaráðs?
BÓKMENNTAVERÐLAUN Norðurlandaráðs voru nýlega veitt
finnskum rithöfundi. Enn einu sinni — eða f 15. sinn — gerist
það, að Islendingur hlaut ekki verðlaunin. Af þvf tilefni hefur
Morgunblaðið lagt tvær spurningar fyrir nokkra rithöfunda.
Spurningarnar eru:
1) Hvers vegna hafa fslenzkir rithöfundar aldrei fengið
bókmenntaverðlaun Norðurlandaráðs?
2) Teljið þér að sömu menn sitji of lengi f nefnd þeirri, sem
velur bækur, er lagðar eru fram vegna bókmenntaverðlaunanna,
af Islands hálfu?
Að jafnaði hafa tvær bækur eftir tvo fslenzka rithöfunda verið
sendar til keppninnar hverju sinni. Lætur þvf nærri að 30
fslenzkir rithöfundar hafi átt bók f keppninni, en að vfsu hafa
nokkrir átt bækur oftar en einu sinni. Hefur jafnvel komið fyrir
að sama bókin hafi verið send tvisvar, eins og menn muna.
Þess má geta til gamans og athugunar, að fslenzka nefndin
hefur ávallt sent skáldsögur, Ijóð eða leikrit til keppninnar, en
aldrei bókmenntaverk af öðrum toga. Frændþjóðirnar hafa
nokkrum sinnum sent inn ritgerðasöfn og menningarsöguleg
verk, þótt ekki séu þau skáldverk og hafa slfk verk hlotið
verðlaunin.
Svör rithöfundanna, sem Morgunblaðið spurði ofangreindra
spurninga fara hér á eftir:
Bækurnar ekki skrif-
aðar á heimsvísu
íslenzkir rithöfundar
undirokuð stétt
Jenna Jensdóttir svaraði
spurningunum þannig:
1. Við íslendingar höfum sér-
stöðu i bókmenntum. Við erum
fámenn og flestar bókmenntir
okkar eru nær eingöngu skrifaðar
fyrir þá sem landið búa um dag-
legt amstur þeirra og strit oft
litað pólitik smáborgarans sem
gerir verkin hjákátlegri í augum
þeirra sem rita og dæma á heims-
vísu.
Ég minni á finnska rithöfund-
inn Vaijo Meri sem hlaut bók-
menntaverðlaun Norðurlanda-
ráðs 1972 fyrir bók sina Sonur
liðþjálfans. Bók hans Manillareip-
ið hefur verið þýdd á hátt á annan
tug tungumála. Ég tel að þær séu
skrifaðar á heimsvísu.
Mér er spurn. Hefur alltaf unn-
ist timi til að gera þýðingu á þeim
völdu íslensku bókum svo vel úr
garði, að þær hafi borið gildi sitt
til dómnendar.
2. Já —. Ég held það væri gott
að skipta um annan dómnefndar-
mann okkar árlega. Það ætti að
Jón Óskar svaraði spurn-
ingu Morgunblaðsinsþann-
ig:
1. Eg held að svarið sé einfalt.
Við höfum ekki skrifað nógu
góðar bækur. Annað mál er það,
að nefnd sú, sem ákveðið hefur
hvaða bækur skuli fram leggja
hefur ekki alltaf (eða kannski
sjaldnast) ratað á bestu bæk-
urnar. Sú bók eftir íslenskan höf-
und sem ég álít það vel úr garði
gerða að hún hefði verið öðrum
bókum líklegri til að geta hlotið
þessi verðlaun er Hreiðrið eftir
Ólaf Jóhann Sigurðsson. En þótt
sú bók fengi verðlaun gagnrýn-
enda, þegar hún kom út, var hún
samt ekki lögð fram. Ég hef séð
rök þau sem annar tveggja
nefndarmanna, Ólafur Jónsson,
hefur fært fyrir því að sú bók var
ekki lögð fram, og þau rök eru
vægast sagt ekki upp á marga
fiska. Hitt er vitað, að Ólafur
Jónsson lagði míkið kapp á að
koma I veg fyrir þá tilhneigingu,
sem er þjóðarlöstur okkar íslend-
inga, að hafa menn á hygli vegna
kunningsskapar og stjórnmála-
skoðana á kostnað þekkingar og
skarpskyggni góðs bókmennta-
unnanda.
níðast á bókinni, þegar hún kom
út og einnig þegar farið var að
halda uppi vörnum fyrir hana
seinna.
Svar Jóhannesar Helga.
Af því að við erum aðeins einn
hundraðshluti Norðurlandaþjóða
og það gefur auga leið að þetta
eina prósent má sín lítils gegn
níutíu og niu prósentum. Af því
að rithöfundar Islendinga, þessar
fáu hræður, nokkrir tugir manna,
eru undirokuð stétt, i rauninni
stétt sem búið er að taka af. Þeir
njóta ekki launa til jafns við aðra
borgara. Og þar af leiðir að iðja
þeirra er ihlaupavinna og þeim er
raunar ógerningur af fjárhags-
ástæðum að leggja í bók nema
svosem einn fimmta hluta af þeim
tíma sem höfundar frændþjóð-
anna geta lagt í sambærileg verk
og þeir með allt sitt á þurru. Af
dæmafáum vanefnum, bæði hvað
fjölda og skilyrði snertir, erum
við að keppa við atvinnumenn
sem lifa og hrærast í iðju sinni.
Ég veit mörg dæmi þess að
íslenzkir höfundar hafa lagt tvö
og uppí þrju mannár (hér er tómt
mál að tala um krónur nema ártal
fylgi) í verk og uppskorið sem
svarar tveggja mánaða launum og
siðan eytt næstu tveim árum í að
borga skuldir sem þeir vöfðust í
meðan bókin var samin, auðvitað
þrúgaðir menn og óvirkir sem
höfundar þau tvö ár. I svona lög-
uðu stendur engin stétt til lang-
frama, engir menn. Það er kunn
staðreynd úr íþróttum að áhuga-
maður má sín lítils gegn atvinnu-
manni. Nákvæmlega það sama
gildir um bókmenntirnar. Menn
verða að ganga þeim á hönd heilir
Jón úr Vör sagði að ástæðan
fyrir þvf að íslenzkur rithöfundur
hefði aldrei fengið bókmennta-
verðlaun Norðurlandaráðs væri
Ég miða svar mitt við ritverk i
óbundnu máli, því ég álít að
íslensk ljóðskáld komu varla til
greina í þessari samkeppni um
verðlaun. Hvað sem segja má um
valið á þeim ljóðum, sem þegar
hafa verið lagðar fram, er fyllsta
ástæða til að ætla að þær hafi ekki
verið sómasamlega þýddar. Það
er yfirleitt ekki á færi bók-
menntafræðinga að þýða Ijóð.
2. Af þeirri reynslu sem við
höfum hér á Islandi, álít ég nauð-
synlegt að skipta um nefndar-
menn á tveggja ára fresti.
Helgi Hálfdanarson svar-
aði:
1. Ég tel þessar verðlaunaveit
ingar í eðli sínu algera mark-
leysu, og að sjálfsögðu jafnt hvort
verðlaunin álpast til Islands eða
ekki. Ástæðan til þess, að íslend-
ingar hafa reynzt öðrum sein-
heppnari, er naumast önnur en
og óskiptir, þær eru þolinmæðis-
verk, yfirlega á yfirlegu ofan, svo
sem okkar færasti atvinnumaður í
greininni hefur margoft bent á,
heitir Halldór Laxness og hefur
hlotið stærri viðurkenningu en
verðlaun Norðurlandaráðs. Hann
hefur stundað iðju sína eingöngu
og óslitið í hálfa öld. Nú, og hins
má geta að íslenzkar bækur eru
ekki þýddar að heitið geti á mál
frændþjóða okkar, svo við búum
ekki að neinu fyrirfram rykti þar.
Þær hafa ekki áhuga, væri fróð-
legt að vita hversvegna. Og Is-
lendingar hafa engan metnað f þá
veru að fjármagna þýðingar, væri
fróðlegt að fá að vita hversvegna.
En það er vitað mál að höfundar
fá tæpast þessi verðlaun út á eitt
verk, þótt stundum sé látið heita
svo; þeir hafa áður plægt jarðveg-
inn með mörgum bókum. Annars
■'r það aldrei markmið með bók-
menntaiðju að komast í sviðsljós
verðlaunaveitingar. Bókmenntir
eru félagsleg og menningarleg
nauðsyn hverri þjóð, innávið fyrst
og fremst. Og í þeirri grein er
fjármagn afl þeirra hluta sem
gera skal rétt eins og í öðrum
starfsgreinum, þótt brennt sé
fyrir að þingið hleypi þeim sann-
leik inn fyrir höfuðskel sína.
Þingmenn aldamótakynslóðar-
innar voru höfðingjar í hugsun í
samanburði við þingmennina 'í
dag og varla hægt að nefna þá
sama daginn, þegar mismunurinn
á efnahag er hafður í huga, enda’
vorum við á fyrstu áratugum
sú að bókmenntagagnrýni hefði
engin verið á Islandi I a.m.k. tvo
áratugi. Jón sagði:
„Það er ekkert vit í því, hvernig
skrifað er um bækur. Mönnum er
hælt fyrir hluti, sem engin ástæða
er til að hæla þeim fyrir og þeir
eru ekki leiðréttir eins og eðlilegt
væri að gera, svo að þeir gætu
tekið hliðsjón af því, sem um bæk-
ur þeirra er sagt.
Erlendis sjá forlög um að hand-
rit séu lesin og er höfundum sfðan
bent á veilur, sem eru augljósar
öðrum mönnum en þeim sjálfum.
Geta þeir því lagað það sem ábóta-
vant er. Þessi aðferð þykir sjálf-
sögð annars staðar en á tslandi.
Innlendir bókaútgefendur leggja
heldur ekki eins mikið upp úr þvi
sú, að þeim sem verðlaunin
veittu, geðjaðist betur að bókum
annarra. Hvað þeim geðþótta
hefur ráðið, verður að eilífu
leyndarmál veðurguðanna.
2. Mig gildir einu hvernig þessi
nefnd er skipuð, því ég tel engri
nefnd fært að velja bækur til
verðlauna, svo að mark sé á tak-
andi.
aldarinnar að sækja á brattann.
Nú erum við á annarri leið, og það
að við skulum ekki vera hlutgeng-
ir til þessara verðlauna í
fimmtánda sinn sem þeim er út-
hlutað er aðeins eitt af mýgrút
dæma um hvert stefnir. Við erum
á menningarlegu undanhaldi, en
lágmenningunni, svo sem fjöl-
miðlarnir eru til vitnis um, vex
fiskur um hrygg með þvílíkum
ógnarhraða að það er blindur
maður sem ekki sér það. Þetta
alþjóðlega prump sem einkennist
af bjánafyndni og ærandi glym.
Nú — og seinni spurningin, að
svo miklu leyti sem þessi verð-
laun skipta okkur einhverju máli
sem slík, þá hygg ég að skynsam-
legt væri að skipta um menn í
nefndunum árlega. Það fyrir-
byggði að þar sætu lon og don
yfirlýstir agentar ákveðinna
manna og tískustefna sem áður en
varir líða burt eins og reykur og
skilja ekkert eftir.
að fá góðar bækur eins og þeir
ættu að gera. Þeir hugsa meir um
að fá bækur, sem eru söluvara og
með því að auglýsa vissa höfunda
og stofna til vinaskrifa, ná þeir
takmarkinu. Margir rithöfundar
gefast upp, við að skrifa bækur.
Þeir hafa ekki tíma til þess að
sinna þvf eins og skyldi — og held
ég að þessi atriði séu aðalástæð-
urnar fyrir þessu.“
Við sfðari spurningunni sagði
Jón úr Vör:
,,Já, áður fyrr sátu menn of
lengi f þessari nefnd, en nú eru
nýkomnir menn í nefndina og því
ætti það ekki að vera ástæðan.
Hitt er spurning, hvort þessir
menn, sem nú eru, átta sig nógu
vel á þvf, hvar er feitt á stykkinu.
Það veit ég ekki. Hins vegar er
þess að geta að þetta er vanda-
verk, vegna þess að á hverju ári
kemur tiltölulega lítið af verulega
vönduðum bókum.“
Bækurnar einfaldlega
ekki nógu góðar
V er ðlauna veitingar
algjör markleysa
Lélegri bókmennta-
gagnrýni um að kenna